Madde Detay

Bakü’de doğdu. İlköğretimi 25 numaralı okulda bitirdi, ardından tiyatro teknik okulunda ve iki yıllık öğretmen enstitüsünde okudu. 1942-1944 yılları arasında Ağsu ilçesindeki Çaparlı köyünde öğretmenlik yaptı. 1946 yılında Azerbaycan Devlet Üniversitesi, Filoloji Fakültesinden mezun oldu. 1944–1946 yıllarında Cafer Cabbarlı adına "Azerbaycan Film Stüdyosu"nun Senaryo Şubesinin müdürlüğünü yaptı. 1947–1949 yılları arasında ise Tiyatro Okulunun müdürlüğünü yürüttü. Caferzade, 1956 yılında doçent, 1974’te ise profesör oldu. 1957-1974 yılları arasında Azerbaycan İlimler Akademisi El Yazmaları Enstitüsünde çalıştı. 1974–1989 yılları arasında Azerbaycan Devlet Üniversitesi, Azerbaycan Edebiyat Tarihi ve Folklor kürsüsünde öğretim üyesi olarak çalıştı.

Azize Caferzade, XIX. yüzyıl Azerbaycan edebiyatı tarihi uzmanı olarak bilinirdi. 1950 yılında "XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçi-ziyalı surətləri" adlı "namizədlik" tezini, 1970'te "XIX əsr Azərbaycan poeziyasında xalq şeiri üslubu" (XIX. Yüzyıl Azerbaycan Nazmında Halk Şiiri Üslubu) adlı doktora tezini savundu. Yazarlık yaşamına 16 yaşındayken 1937 yılında Edebiyat (Ədəbiyyat) gazetesinde yayımlanan ilk hikâyesi "Əzrayıl (Azrail)" ile başlayan, 1981'de SSCB'nin devlet nişanlarından "Halkların Dostluğu Nişanı", 2001'de "Azerbaycan'ın Anası" ile "Halk Yazarı" unvanları verilen ve Azerbaycan edebiyatının son yıllardaki en önemli yazarlarından biri olan Azize Caferzade, 4 Eylül 2003 tarihinde hayatını kaybetti.

Azize Caferzade, edebî faaliyetlerine 16 yaşında başladı. Yazar, 1937'de "Edebiyat" (Ədəbiyyat) gazetesinde ilk öyküsü Azrail'i (Əzrayıl) yayınladı. İlk kitabı 1948'de basıldı, ancak Moskova'nın özel kararıyla satışa çıkamadan yasaklandı ve yakıldı. Azize Caferzade, düzyazı eserlerini genellikle tarihî roman türünde yazdı. Bu roman türünü, modern Azerbaycan edebiyatında yeniden başlattı. Tarihî roman türü, Azerbaycan edebiyatında 1930’larda öncelikle M. S. Ordubadi ile ilk örneklerini ortaya çıkarmış, Azize Caferzade’nin romanlarıyla da doruk noktasına ulaşmıştır. Hatta genel bir düşünce olarak Caferzade’yi, Azerbaycan edebiyatında tarihî roman türünün en güzel örneklerini üretmiş yazar olarak sayabiliriz. Azize Caferzade, Azerbaycan edebiyatında önemli değişiklerin meydana geldiği 1960 Nesri’nin yazarları ile eserlerini verdiği dönemler bakımından çağdaştır ve bu neslin içinde gösterilmese de ortaya koyduğu tarihî romanlarla Azerbaycan edebiyatındaki değişimin sembolleri arasında sayılmaktadır (Adıgüzel, 2006, s. 2). Azize Caferzade’nin düzyazı biçimindeki eserleri genellikle tarihî roman türündedir. Onun tarihî roman yazmadaki başarısında en önemli etken, kendisine ait olan kurmaca evren ile gerçek olayları kaynaştırıp bir bütün olarak sunmasındaki becerisidir. Örneğin; Şah İsmail'in konu edildiği ilk tarihî roman olan ve Azerbaycan tarihinde önemli bir yere sahip olan Safeviler döneminin toplumsal ve millî bilinçle ele alındığı Bakı-1501 romanında, Azize Caferzade’yi hem sanatçı kişiliği hem de dünya görüşü ile anlatının bütünü içinde karşımızda görürüz (Adıgüzel, 2006, s. 3).

Azize Caferzade, bir araştırmacı olmasından dolayı Azerbaycan bilimine de çok değerli hizmetler verdi. Klasik Azerbaycan edebiyatını, özellikle de sözlü edebî yaratıları konu edindiği ve yoğun bilimsel çalışmalar aracılığıyla elde edilmiş bulguların sonucu olan eserleri, her zaman bilim dünyasının ilgisini çekti. Caferzade'nin bilimsel araştırmalarının, onun edebî yaratıcılığı üzerinde de güçlü bir etkisi oldu. Bu sayede yazar, kendi eserlerini Azerbaycan dilinin temizliği ve saflığı için mücadele ettiği örnek bir alana dönüştürdü. O, aynı zamanda edebî ve bilimsel çalışmalarını, pedagojik bir etkinliğe dönüştürerek bunları etkili bir şekilde eğitimci kimliğiyle yönetmeyi başardı. Ayrıca akademisyen kimliğiyle bilimsel araştırmaları sonucu kimi âşıkların ve şairlerin eserlerini derleyip yayınladı. "Fatma xanım Kəminə" (1971), "Könül çırpıntıları" (1972), "Azərbaycanın aşıq və şair qadınları" (1974, 1991), "Azərbaycanın şair və aşıq qadınları" (II nəşr 2003), "Şirvanın üç şairi" (1971), "Mücrüm Kərim Vardani. Sünbülstan" (1978), "Abdulla Padarlı. Seçilmiş əsərləri" (1979) ve "Hər budaqdan bir yarpaq" (1983) adlı çalışmalar bunlar arasında gösterilebilir. Azize Caferzade'nin derleyip yazdığı ve yayınladığı birçok eserin ana konusunu anne ve kadın kavramları oluşturur. Bu önemli eserler de en az onun tarihî romanları kadar adından söz ettirdi. Caferzade, bu kitaplar yoluyla kadınların özellikle şiirsel yazılı ve sözlü yaratılarla Azerbaycan'ın edebî hayatında oldukça yüksek bir düzeyde yer aldığını ve dünya edebiyatında Azerbaycan'ın bu alanda çok önemli bir konumda olduğunu kanıtladı. Azize Caferzade'nin tüm bu eserlerinin yanı sıra, yazılı basında yüzlerce makale, deneme, bilimsel araştırma ve çeşitli konuları ele alan yazıları yayınlandı.

Azize Caferzade’nin hayatı bir belgesel filme de konu olmuştur. 1993 yılında yazarın 70. doğum yıldönümü adına Teymur Bekirzade tarafından "Ağ saçların işığında" adlı belgesel film yayınlanmıştır. Yazarın ilk kitabı 1948'de basıldı, ancak Moskova'nın özel kararıyla satışa çıkmadan önce yasaklandı ve yakıldı. Bazı eserleri ise şunlardır: Natevan Haggında Hekayeler (1963), Gızımın Hekayeleri (1964), Sahipsiz Ev (1966), Gızıl Sahile Seyahat (1968), Ellerini Mene Ver (1969), Alemde Sesim Var Menim (1972), Vetene Gayıt (1977), Yad Et Meni (1980), Bakı-1501 (1981), XIX. Esrde Halg Şe’ri Üslubu (1981), Anamın Nağılları (Bakü, 1982; İstanbul, 1990), Celaliyye (1983), Bir Sesin Faciası (1995), Gülistan’dan Önce (1996), Zerrintac – Tahire (1996), Işığa Doğru (1998); Belâ (2001), Hazar’ın Göz Yaşları (2002) Bunların dışında Caferzade'nin birçok bilimsel çalışması ve çevirileri de vardır (Adıgüzel, 2006, s. 2; Ahmedov, 1987, s. 174; Caferzade, 1990, s. VII-XIV; Kafkasyalı, 1989, s. 10–22; Vahidoğlu, 1997, s. 104).