Madde Detay

Tam adı Mehmet Murat Kadri Belge olan yazar, Ankara'da doğdu. Annesi Bankacı Zeynep Cavide Hanım, babası Hüzeyin Burhan Belge'dir. Yakup Kadri Karaosmanoğlu büyük daysıdır. İlkokuldan üniversiteye tüm öğrenimini İstanbul'da yaptı. Moda İlkokulu (1954) ve İstanbul Erkek Lisesini bitirdi (1962). 1966 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun oldu ve aynı bölümde asistan olarak çalışmaya başladı. Burada doçentliğe kadar yükseldi. Bir müddet İngiltere'de bulundu ve Sussex Üniversitesinde alanıyla ilgili araştırmalar yaptı. İsmet Özel ve Ataol Behramoğlu ile birlikte Halkın Dostları (1970-1971), dergisini çıkardı. 12 Mart döneminde iki yıl cezaevinde kaldıktan sonra 1974’te üniversiteye döndü. 1975 yılında Ö. Laçiner ile birlikte sosyalist kültür dergisi Birikim'i yayımladı. 1981 yılında doçentken üniversiteden istifa etti. 1983’te İletişim Yayınlarını kurdu ve genel yayın yönetmenliğini yürüttü. 1997’de profesör oldu. Anna Britannica Ansiklopedisi'nin editör kurulunda görev yaptı (1986). Önceleri on beş günde bir, daha sonra haftalık olarak yayımlanan siyaset, kültür ve haber dergisi Yeni Gündem'i (1984-1987, 96 sayı) yönetti. İstanbul Bilgi Üniversitesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümünde dersler verdi, bölüm başkanlığı yaptı. Helsinki Yurttaşlar Derneğinin aktif üyelerinden biri olan Murat Belge, 3 nisan 2013 tarihinde Ak Parti Hükümeti tarafından açıklanan ve barış sürecini yönetecek olan 63 kişilik Akil insanlar listesine Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nden girdi. İki çocuk babasıdır. Hâlen İstanbul'da yaşamakta ve çalışmalarını burada sürdürmektedir.

Eleştirmen ve çavirmen kimliğiyle öen çıkan Murat Belge 1980'lerdan sonra adını duyurmuştur. Yazıları; Halkın Dostları, Birikim, Yeni Dergi, Yeni Gündem, Yordam, Türk Dili, Alan, Yazko, Somut, Milliyet Sanat, Politika, Ant, Beyazperde, Şiir Sanatı, Toplum ve Bilim, Gergedan ve Papirüs dergileri ile Cumhuriyet, Demokrat, Milliyet, Radikal ve Taraf gazetelerinde yer almıştır. Ahmet Samim, Ahmet Kemal ve Sadık Özben imzalarını da kullanmıştır. Birikim Yayınevinde Marksist kuram üzerine kitaplarını yayımlamıştır. Marksist Estetik Christopher Caudwell Üzerine Bir İnceleme (1989)'de Murat Belge, Christopher Caudwell’i merkeze alan bir yaklaşımla Marksist estetiğe oldukça canalıcı sayılabilecek bir noktadan girmeyi denemiş ve buradan da kendi Marksist sanat anlayışına, yani üretim olarak sanat teorisine geçmiştir. Edebiyat dünyasında daha çok deneme ve eleştiri yazılarıyla tanınan Murat Belge, Ede­bi­yat Üs­tü­ne Ya­zı­lar (1994)'da 1960’­ lar­dan gü­nü­mü­ze dek yaz­dı­ğı ede­bi­yat ya­zı­lar­ın­ı toplamıştır. Kitap; Ro­man Üs­tü­ne; Dün­ya Ro­ma­nın­da Son Du­rum; Sa­nat ve Po­li­ti­ka; Sa­nat­çı­lar ve So­run­sal­lar; Es­ki Ede­bi­yat­tan, Me­tin İn­ce­le­me­le­ri ve Epik üs­tü­ne adlı bölümlerden olu­şmaktadır. Fel­se­fe­nin, si­ya­se­tin, ta­ri­hin, eti­kin, gün­de­lik ha­ya­tın ala­nı­na ta­şı­nan yazılar; disiplinlerarası yaklaşımıyla ço­ğul­luk ve da­ğıl­ma gi­bi gö­rün­se de, Bel­ge’nin ya­lın -ya­lın, ama ku­ru ol­ma­yan- üs­lû­bu, on­la­rı sa­hi­ci bir ede­bi­yat eleş­ti­ri­si­nin el­zem öge­le­ri­ne dö­nüş­tür­mektedir.

İki ciltten oluşan Sanat ve Edebiyat Yazıları, Murat Belge’nin dil, edebiyat ve sanat üzerine yazdığı yazıların derlemesidir. Murat Belge bu yazılarında, Türkçenin dil tartışmalarıyla klasik Türk müziğinin, Türk edebiyatı eserleriyle dünya edebiyatı kahramanlarının tarihsel ve kültürel bir tartışmaya açmaya çalışmıştır. Edebiyat Üstüne Yazılar’ın devamı niteliğindeki birinci ciltte güncel edebiyat tartışmalarıyla edebiyatın teorik meseleleri birbirinden ayrılmamaktadır. Kitap şu bölümlerden oluşmaktadır: Dil Tartışmaları; Türkçe’de Roman, Yazarlar ve Tartışmalar; Divan Edebiyatı Üzerine, Edebiyat Söyleşileri; Dünya Edebiyatının Yazarları ve Kahramanları; Sanat, Kültür, Estetik. Türk edebiyatı dünya edebiyatı ailesinin bir ferdi olarak kabul edip, bu zenginliğin içinde yeniden düşünmeyi öneren yazılarıyla Murat Belge, edebiyat eleştirmeni olarak bu farklı konular ve tartışmalar arasında dil, edebiyat ve sanatın hayatı nasıl ürettiğini, bu üretimin hangi alanlarda nelere etki ettiğini tartışmaktadır. Yazar, Sanat ve Edebiyat Yazıları’nın ikinci cildinde, romandan resime, musikiden sinemaya oldukça geniş bir alanda kalem oynatır. Safveti Ziya ve Vecihi gibi bugüne kadar ihmal edilmiş romancılardan Nurullah Ataç ve Fethi Naci gibi bir döneme damgasını vurmuş eleştirmenlere; Shakespeare’den Mary Shelley’ye, Paul Cézanne’dan Alexander Nevski’ye insanlığın kültürel hafızasında kalıcı izler bırakmış olan yazar ve sanatçıların eserlerine eleştirel bir dikkatle eğilen Belge’nin yazıları estetik alanındaki güncel ve tarihsel meselelere zengin bir içerikle ışık düşürmektedir.

Murat Belge Şairaneden Şiirsele (2018) adlı kitabında; Türkiye’de modern şiirin tarihini nasıl başlatabiliriz? Belirli şairlere kurucular demek ve ondan sonra gelen kuşakları birbirine bağlamak mümkün müdür? Edebiyatımızda kesintisiz bir şekilde kendisine yer açan bir şiir geleneğinden bahsedilebilir mi? Şair kuşakları arasında hem şiirin izlekleri hem de şairlerin takip ettikleri biçimlerin, imgelerin, “üslûbun” ya da en geniş mânâsında “şiir” türüne dair algının farklılaşması, nasıl bir edebi etki yaratmıştır? gibi sorulara cevap aramaktadır. Yazar, bu soruların izini sürerek, ama sadece bu sorulara bağlı kalmadan, Türkçede modern şiirin değerlendirmesini yapmaktadır. Edebî dilde ortaya çıkan kesintiyle yeni biçimini alan şiirleri, bu yeniyi bozup kendi dilini üreten şairleri, onların dünya edebiyatıyla, öncelleriyle, çağdaşlarıyla tartışmalarını, alışverişini ele alarak modern şiirin biçimlenişine odaklanmaktadır. Belge, şiirin edebiyat kuramındaki yeri ve bu yere göre değerlendirme kriterleri kadar kişisel tanışıklıkların bıraktığı izleri de hesaba katan, şiiri ansiklopedik bir tür olarak değil de toplumsal kültürle ilişkisi çerçevesinde inceleyen bir tartışma sunmaktadır.

Başka Kentler, Başka Denizler yazarın 4 ciltten oluşan gezi yazısı dizisidir. Murat Belge gezi anılarında, çıktığı yolculuklarda Amerika'dan orta Avrupa'ya, balkan ülkelerinden Mısır'a uzanmaktadır. Amerika, Amerikan siyasal düşüncesinin, siyasal işleyişinin tarihine vurgu yapılarak, incelenerek ikinci ciltte baş köşede olsa da orta-batı özellikle öne çıkmaktadır. Sonra başka bir kıtaya, Afrika’ya uzanır yazarın yolu; Güney Afrika’yı gezer. Kara kıtanın, kara kaderli bu parçasını anlatılır. Birinci ciltte de yer alan Orta Avrupa ise, coğrafyanın yine büyük parçası Almanya ile kendine iri bir pay kapar. Böylece tarihsel ve kültürel bir Avrupa aktörü, Orta Avrupa anlatısını tamamlamak üzere seyahatnamedeki yerini alır. Üçüncü ciltte okurun rotası “Eski Kıta”dan devam eder, önce Almanya, ardından Danimarka ve Avusturya, çokça Graz. Dönüşte Balkanlar’ı da boş geçmeyen yazar, “eski Yugoslavya toprakları”nı keşfe çıkarır. Belge, Ukrayna’dan, Kiyef’ten yolumuzu geçirdikten sonra ABD’ye döner: Boston ve New Orleans sokaklarında orta ölçekte bir gezintiye çıkar. Ardından Kanada’ya şöyle bir uğrar, “verimli” topraklara, Ortadoğu’ya getirir. Murat Belge, seyahatnamesinin dördüncü cildine dünyanın güneyiyle başlar. Okurunu önce Latin Amerika’ya, Brezilya’ya götürr, bin bir çeşitlilikle göz kamaştıran doğa, insan ve ruh iklimini aktarır; politik tarihin girintili çıkıntılı patikalarını takip eder. Amerika'dan orta Avrupa'ya, balkan ülkelerinden Mısır'a uzanan bu dört ciltik seyahat dizisinde, aynı zamanda sokaklarda yürüdüğünüzü hissetmek, oturup bir yerde soluklanmak, başka kentler, başka denizler ve bunların tarihleri ile bugünlerini keşfetmek yerinizden kalkmadan mümkündür.

Murat Belge, eleştirmenliğinin yanı sıra sosyalizm, demokrasi, sivil toplum, popüler kültür ve kent kültürü üzerine yazılarıyla tanınmıştır. Özellikle birikim dergisindeki yazılarında Marksizmin sorunlarını tartışmış ve güncel siyasal durum üzerine tahliller yapmıştır. 1980'den sonraki denemelerinde siyasal eylemi gündelik yaşam pratiği içinde kavramaya çalıştığı görülmüştür (Yalçın 2010: 205). Murat Belge'nin eleştimenliği dö­ne­min ege­men sos­ya­list ger­çek­çi akı­mı­na kar­şı “dog­ma­tik ol­ma­ma” ça­ba­sı ile ta­nım­la­nmıştır. De­ği­şik eleş­ti­rel di­sip­lin ve okul­la­rın yön­tem­le­rin­den ya­rar­la­na­rak oluş­tur­du­ğu yak­la­şı­mıy­la me­tin in­ce­le­me­le­ri­ne gi­ri­şmiştir. Ede­bi­ya­tın te­orik me­se­le­le­ri de Bel­ge­’nin uzak kal­ma­dı­ğı bir alandır. Yazar, yemek, mutfak kültürü ve geziye ilişkin kitaplar, gezi rehberleri ve tarih kitapları da yazmıştır. Belge, ayrıca William Faulkner, Charles Dickens, James Joyce ve John Berger’dan çeviriler yapmıştır. Başlıca çevirileri arasında; Martin Chuzlewitt (Charles Dickens'tan), Döşeğimde Ölürken (William Faulkner'dan), Ağustos Işığı (William Faulkner'dan), Ayı (William Faulkner'dan), Dublinliler (James Joyce'tan), Sanatçının Bir Genç Adam Olarak Portresi (James Joyce'tan), 1844 Elyazmaları (Karl Marx'tan), Bir Zamanlar Europa'da (John Berger'dan) ve Hegel (W.T. Stace'tan) gibi eserler gösterilebilir.