Madde Detay

Asıl adı Mehmet Zeki Tokyay'dır. Adana’da dünyaya geldi. Ailesi Kurtuluş Savaşı’ndan sonraki mübadele sırasında Rumeli’den Anadolu’ya göç edenlerdendi. Adana'da bir un fabrikasında bekçi olan babasını üç yaşında kaybetti. Yaşamının ilk on yedi yılını Adana’dan dışarı çıkmadan geçiren eleştirmen, Adana Lisesi’sini (1949) iyi bir derece ile tamamladı. Lise eğitiminden sonra Harp Okulu’na girdi. İki yıl Ankara’da eğitim aldı. Havacılık sınıfına girerek pilot olmak üzere Eskişehir'e uçuş okuluna gitti. 1951’de Hava Harp Okulu’ndan mezun oldu. Pilot olarak Merzifon’a atandı. 1954’te Almanya’ya jet uçuş eğitimi için gönderildi. Almanya’dayken ilk oğlu doğdu. Yurt dışından döndükten sonra Bandırma’da pilotluğa devam etti. Hava kuvvetlerinin Eskişehir ve Merzifon üslerinde pilot olarak görev yaptı. 1956’da sağlık nedenleriyle pilotluktan ayrıldı. 1959’da İngilizce öğretmenliği eğitimi için Amerika’ya gönderildi. 1960’da ikinci oğlu dünyaya geldi. 1959-1970 yılları arasında İzmir Hava Lisan Okulu’nda İngilizce öğretmenliği yaptı. 1970’de ordudan kendi isteğiyle emekli olduktan sonra, Ege Üniversitesi Yabancı Diller Okulu’nda 1977 yılına kadar İngilizce okutmanı olarak çalıştı. Edebiyata genç yaşta şiir ve öykü yazarak başladı. 1960'dan itibaren deneme-eleştiri, 1980 sonrası ise şiir üzerine yazılara ağırlık verdi. Mehmet H. Doğan 17 Şubat 2008'de İzmir'de tedavi gördüğü hastanede yaşamını yitirdi (Ergülen, Tekelioğlu 2010: 17-33). Ayrıca eleştirmen TYS, Edebiyatçılar Derneği, Pen Yazarlar Derneği üyesidir. (Ergülen, Tekelioğlu 2010: 17-33).

Çocukluk yıllarından itibaren kitap okumayı seven eleştirmen, ortaokul birinci sınıfta şiirler yazmaya başladı. Ortaokul üçüncü sınıfta okurken Garip şiiriyle tanışan yazarın ilk şiiri arkadaşının çıkardığı Genç Nesillerden Şiirler (1945) adlı antolojide çıktı. Aynı yıl küçük hikâyeler yazmaya başladı, Sarı Recep adlı öyküsü Yeni Adana gazetesinde yayımlandı. Yazarın edebiyata olan ilgilisi lise yıllarında daha çoşkun bir hal aldı. Bu dönemde Doğan, Halkevi’ne gelen Görüşler, Çığ, Kalem, Ürün, Çukurova dergilerine yazılar gönderdi. İlk şiirleri Adana Halkevi dergisi Görüş’te çıktı. Orhan Kemal, Yaşar Kemal ve Ümit Yaşar Oğuzcan gibi önemli edebiyatçıları bu dönemde okudu. Ayrıca Orhan Kemal’in, Arif Dino’nun dinleyici olarak katıldığı edebiyat geceleri düzenledi. Harp Okulu’ndayken Frasızca öğrenmeye çalıştı ve Batı klasiklerini okumaya önem verdi.  Bu dönemde Nurullah Ataç’ın Ulus’taki deneme-eleştiri yazılarını, Sait Faik’in (Abasıyanık) dergilerdeki hikâyelerini  ve  Orhan Veli’nin (Kanık) hazırladığı Tercüme Dergisi Şiir Özel Sayısı’nı

ilgiyle takip etti. Türk edebiyatını yakından izlerken Batılı edebiyatçılardan Jean Racine, Thomas Mann gibi yazarları severek okudu. (Ergülen, Tekelioğlu 2010: 17-33)

Yeditepe, Yeryüzü, Seçilmiş Hikâyeler dergilerine şiirlerini yolladı. 1959’da Yön ve Sosyal Adalet dergilerinde sanat-edebiyat yazıları yayımladı. Yön ve Sosyal Adalet’te çıkan eleştiri yazılarını, 1966-1980 yılları arasında Papirüs, Şiir Sanatı, Yeni Edebiyat, Dost, Yeni Dergi, Milliyet-Sanat, Politika gibi çeşitli süreli yayınlarda yazmaya devam etti. Başlangıçta ‘‘bir sanat eserinden, sanat eseri olmadan önce bir kavga aracı’’ işlevini benimseyen eleştirmenin görüşleri, ‘‘kendi iç gelişim yasalarıyla değerlendirilmesi, toplumsal katkının bu iç yasalara uygun olarak gelişmesi’’ anlayışına evrildi. Böylece sanat görüşlerini günlük politikadan ayırmaya çalışan eleştirmen, sanat eserini toplumsal gelişimin dışında görmemekle beraber sanatın iç gelişimini göz ardı etmemeye çalıştı. 1964’ten itibaren Yön, Yeni Dergi, Şiir Sanatı, Ant, Dost ve Yeni Edebiyat dergilerinde eleştiri yazılarını bu fikirsel çerçeve içinde kaleme aldı. (Ergülen, Tekelioğlu 2010: 17-33, Kurdakul 1983:179)  1960’dan itibaren deneme-eleştiri türünde, 1980’dan sonrada özellikle şiir alanında yazılar yazdı. Mehmet H. Doğan eleştiri yazılarında çoğunlukla İkinci Yeni ve 1980 sonrası şiiri üzerine yoğunlaştı.

Orhan Veli üzerine hazırladığı, Orhan Veli’de Fikir Örgüsü (1967) yazısıyla Yeni Dergi Eleştiri Ödülü’nü; ilk kitabı Tekrarın Tekrarı’yla (1972) TDK Eleştiri Ödülü’nü aldı. Türk edebiyatında önemli bir kaynak olan İkinci Yeni Antolojisi (1969) adlı çalışmayı hazırladı. Nesin Vakfı Yıllıkları’nı (1974-1984 arası 1982 yılı hariç) hazırladı. 100 Soruda Estetik (1975), Birikime Dayanmak (1979), Şiirin Yalnızlığı (1986), Çağının Tanığı (1993), Şiir ve Eleştiri (1998), Şimdi Uzaklardasın (1998) kitapları yayımlandı. 1993-2001 yılları arasında Adam Sanat Şiir Yıllıkları’nı; 2002-2004 yılları arasında Kitaplık dergisi için YKY Şiir Yıllıkları’nı hazırladı. Deme-eleştiri- inceleme türünde yazılar yazdı. Şiir Bugün (2001), Yılların Köpüğü (2004) ve Türk Şiirinde Son Okumalar (2008) adlı deneme-eleştiri kitapları; Yüzyılın Türk Şiiri 1900-2000 (2001) antolojisi yayımlandı. Mehmet H. Doğan, felsefeden insan bilimine, sanat, edebiyat kurumundan estetiğe, romana, öyküye ve şiire uzanan çeşitli dallarda otuza yakın eseri Türkçe’ye çevirmiştir. Önemli çevirilerinden biri ünlü Macar düşünür G. Lukacs Avrupa Gerçekçiliği (1997) kitabıdır. (Necatigil 1983: 132)

Mehmet H. Doğan deneme-eleştiri türünde yazılarını ağırlıklı olarak şiir üzerine kaleme aldı. Yazılarında şiir, şair ve şiirin toplumdaki yerini; eleştiride işlev, yönteme dair görüşlerinin yanı sıra Türk şiirinin dönemlerine ve şairlerine dair çözümlemelerde bulundu. Marksist eleştiri çerçevesine bağlı kalan yazar, eleştiri metodunda nesnelliği benimseyerek öznel eleştiri kalıplarına bağlı kalmaya karşı çıktı. Sanat akımlarını ve sanat eserlerini kendi çağları ve oluşum koşulları içerisinde ele alınması gerektiğini; böylece eleştiride yanlış bir sanat anlayışının kökleşmesini engellemeyi amaçlayarak sanatçıların sanat-dışı ölçütlerden özgür bir ortamda çalışmalarını sağlamaları gerektiğini savundu. Ayrıca eleştirinin yerleşmesinde bilinçli ve yetişmiş bir izleyici çevresinin oluşmasındaki önemli rolünü yazılarında sıklıkla belirtti. (Doğan1999, 2006: 61-62, 24-30)