Madde Detay

Asıl adı, Mehmet Esat'tır. Başmakçızade Zühdî Molla Efendi'nin oğludur. Şeyhülislamlar, kazaskerler ve kadılar çıkaran bir ailenin ferdidir (İnal 1999). Eğitimine ihtimam gösterilir, özel hocalar elinde yetişir. Arapça ve Farsçaya çok iyi derecede hâkim olur. Kısa süreli birtakım memuriyetleri olsa da genel olarak matbuat içerisinde çalışır. Gül Demetleri isimli kitabından anlaşıldığına göre 1888-90 arası bir zamanda Rodos'ta bulunur. Meşhur bir ailenin kızıyla evlenirse de işret merakı nedeniyle evlilik hayatı çok kısa sürer. Yakın arkadaşı Müstecabizade İsmet'le birlikte aynı evde kalır ve tüm perişanlığına rağmen bu ev, devrin sanat ortamlarından biri olur. "Çocuk tabiatlı" olarak değerlendirilen şair, çevresindeki dostlarına karşı çok cömerttir (A. Rasim, 2016). Sultan II. Abdülhamid'in hafiyeleriyle sürekli kavga hâlinde olan ve yönetime karşı da sert eleştirilerden kaçınmayan şair, 1901'de Tahrirat Müdürlüğü göreviyle Malatya'ya sürülür ve 1902'de burada vefat eder (Bursalı Mehmed Tahir, 1972). Mezarı Malatya'dadır (Tuman 2001).

Andelib mahlasını kullanan şair, Sabah-ı Hayatım'da belirttiğine göre ilk matbuat denemesini Hizmet Ceridesi'nde yapar. İlk ciddi imzasıysa 1877'de Saadet'tedir. Mekteb, Maarif, Hazine-i Fünûn, Resimli Gazete, Terakki ve İrtika'da başyazarlık yapar. Şiir yazmaya çocuk yaşarında başlamıştır (Koçu 1946). Daha çok gazel, şarkı ve tahmisleri ile tanınır. Muallim Naci yolunda ve klasik tarzda eserler yazar, ancak yeni şiirden de uzak değildir. Hazine-i Fünûn'da kaleme aldığı "Kariine Bir Büyük Tebşîrimiz" isimli yazısında Ekrem ve tilmizlerinin eserlerini överek, onların şiirlerindeki ilerlemeden memnun olduklarını söyler (Karpuz 1986, 36). Sabah-ı Hayatım, Paşmakçızade Hafidi Mehmed Esad ismiyle yayımlanır ve şiir parçaları yanında, önemli filozoflara dair kısa biyografi ve tanıtım parçalarını ve Arapça Farsça'dan çeşitli tercümeleri, hikmetli sözleri de içerir. Devrin modasına uygun olarak, sosyal hayattaki aksaklıkların aktarıldığı metinler, şairin bu eserinde kendisine yer bulur. Gül Demetleri, yazarın şiir ve nesirleri yanında Arapça'dan çevrilmiş kimi felsefî yazılarını da içerir. Eserlerini tercüme ettiği kişilerin kısa biyografilerini de bulunduran bu kitabında şair, fikrî eserlerin tercümelerine de yer verir. Arapların, Türklere edebiyat ve fikir alanında yaptıkları tesiri inceleyen bir çalışması da eserde yer alır. Firdevsî'den çeviriler yapılan eserde, Batı edebiyatını temsilen Shakespeare söz konusu edilir. Yazarın hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra, Hamlet hakkında bir değerlendirme yapılır. Eserin, Faik Esad Bey'in külliyatına dair bir değerlendirmenin olduğu giriş bölümünde Hazine-i Maarif isimli "gayet mufassal ve mükemmel" bir Osmanlı ansiklopedisinin yazar tarafından oluşturulduğundan bahsedilir ve hedeflenen tarihin çeşitli aksilikler nedeniyle geciktiği ancak en kısa zamanda eserin forma forma yayınlanmaya başlanacağı duyurulur. Ayrıca bu tanıtım yazısında Miftahü'l-Misbah isimli Arapça bir tecümenin, Gunyetü't- Tâlib ve Münyetü'r-Râgıb başlıklı, ortak isimle yapılacak bir Arapça tercümenin, Hıfz u Dâd ve Vay!.. Demek ki Frenk Olmamışım isimli Arapça roman tercümelerinin yayımlanacağı duyurulursa da bu eserler, mevcut değildir. Bir Demet Çiçek, genel olarak Divan şiir geleneğinde tertip edilmiştir. İçerisinde mesnevi tarzında şiirler bulunan eser, yazarın klasik tarzdaki hakimiyetini göstermesi bakımından önemlidir. "Ey Mah!", "Terâne-i Mahabbet" gibi şiirler, biçimsel denemeleri nedeniyle dikkati çeker. Arapların Hikâyât-ı Şairânesi, Arapçadan çevrilmiş “Abbas”, “İbn-i Temîm”, “Bedevî” ve “Tâlihsiz Kız” gibi trajik hikâyeleri içerir. Ayrıca yazarın erken dönem şiirlerini bulunduran Safir-i Andelib isimli ayrı basım kitabı da bu eserle birlikte yayımlanır. Bahar Çiçekleri şairin altılı mısralardan oluşan üç şiiriyle başlar ki bu yapı, Batılı bir tarz denemesidir. Eserde yer alan "Andelib'in Bülbüle Hitabı" başlıklı şiir, yazarın bülbül ile dertleşmesi üzerine kurulur. Şairin mahlası olan Andelib de bülbül demektir. Şair burada bülbül ve kendisi arasında aşk acısı bakımından ortaklık kurar ve "seni de çünkü mecbur eyleyen feryada sevdadır" sözleriyle bu duygudaşlığı pekiştirir. "Gözlerin" isimli şiir, klasik tarzdan farklı bir aşk şiiridir. "Güllere" isimli şiir, tarz-ı kadim üzre şiirler yazan ve Mutavassıtlar içerisinde yer alan Şeyh Vasfi şiirine naziredir. Bunun dışında eserde manzum takrizler, kıtalar ve gazeller, gazellerden parçalar bulunur. Şairin bir diğer eseri Gülbün, dili daha ağır, klasik metinlerin çoğunlukta olduğu bir eser olarak dikkati çeker. Bunda tahmis, murabba gibi türler bulunmaktadır. "Bir Akşam Âlemi" başlıklı eser, karamsar ve karanlık ifadeleriyle dikkati çekerken, "Yad-ı Mazi", "kalırdı yes ile fikrim perişan" cümlesiyle vurgulanan bir aşk hatırasını anlatır. "Tarz-ı Âtik", şairin klasik şiire dair düşüncelerini yine gazel formunda aktarması bakımından önemlidir. Nostaljik bir duyarlığın izinin sürüldüğü eserde, Divan edebiyatının geleneksel mazmunlarından hareket edilerek, bu şiirin değeri vurgulanır. Hacmi küçük olan eserde gazellere de yer verilir. Nagamât, şairin bir diğer kitabı olup, içerisinde yine gazel, kıta gibi klasik tarzda, on altı şiir bulunur. Bununla birlikte "Tahassür," "Kuşlar", "Tebessüm" gibi modern şiirlere de rastlanır. Bu eserde yer alan "Gönlüme Hitab", kendisini bekleyen sonun, erken bir ölüm olduğunu hissetmişçesine, şairin hayat ve kendisi arasında kurduğu bağı işleyen önemli bir şiirdir. Mahşer'ün Nefâis, şairin meşhur şair ve yazarlardan aldığı metinleri içeren bir antolojidir. Kitapta Tevfik Fikret'in gençlik dönemi şiirlerinden "Ah Ağlasam", Yeni Türk Edebiyatı sahasının kurucu metinlerinden olan ve Abdülhak Hamid Tarhan'a ait "Kürsi-i İstiğrak", "Tecelli yahud Teselli" gibi şiirler bulunur. Çoğunluğunu Tanzimat devri şair ve yazarlarının oluşturduğu bu antolojide, mensur parçalar da yer alır.

Şairin, Hazine-i Fünûn'da kaleme aldığı "Bir Kuş", "Berk-i Hazan" gibi şiirlerinde, isimlendirme ve tema bakımından yenilikçi şiirin izleri görünür. Mektep Mecmuası'nda "Şu'arâ-yı Şarkıyye" adıyla yayımladığı Acem edebiyatına dair seri makalelerinde mektepler için bir Yabancı Edebiyat Tarihi yazmayı hedeflediği belirtilir. Ilımlı bir Batılılaşma taraftarı olan ve edebî eğilimde Mutavassıtîn hareketi içerisinde bulunan Andelib (Özgül 2000) "güç, mustalah" söyleyişi yanında, mizacında bulunan Byronik yapının etkisiyle daima kedere meyilli, kendisine karşı da hoşnutsuzdur (Ahmet Rasim 2016). Tüm bu hususlar, şiirini de umutsuzluğu, geçmişi ve hüznü çağrıştıran metinler hâline getirir.