Madde Detay

Hasan Fehmi Tezdoğan 1885 yılında Makedonya’nın İştip iline bağlı Muşansa köyünde doğmuştur. Babası Mahmud Efendi, annesi ise Nefise Hanım’dır. Yörede Mahmudağalar ismiyle bilinen bir sülaledendirler. Buraya ilk gelen kişi olan Kadir Dede’nin mezar taşındaki kayda göre; sülale buraya Bursa’nın Tomat nahiyesinden gelmiştir. Kadir Dede’nin dört oğlu olmuştur. Bunlardan biri Halil’dir ki onun da dört oğlu dünyaya gelmiştir. Bu oğullardan Talib, Hasan Fehmi Efendi’nin dedesidir. Hasan Fehmi Efendi, ilk eğitimini Tikveş’e bağlı Nigotin’de Hacı Şeyho namıyla bilinen Hacı Mustafa Efendi’den yapıp zahiri ilimlerde belli bir seviyeye geldikten sonra, babası tarafından İştip Medresesine gönderilmiştir. Burada ilk hocası Hacı Mustafa Efendi’nin salık verdiği Hacı Ali Rahmi Efendi’nin öğrencisi olmuştur. Bu zât, sadece müderris değil aynı zamanda da Melâmî şeyhiydi. Muhammed Nurü’l-Arabî’nin halifesi olan Hacı Salih Rif’at Efendi’nin halifesi olan Hacı Ali Rahmi Efendi, sadece istidadı olanlara bâtınî ilimleri öğretiyordu. Hacı Fehmi Efendi’deki istidadı fark edip onu bu alanda yetiştirmiş, böylece Hasan Fehmi Efendi yirmi iki yaşında Melâmî halifesi olmuştur. Hilafeti müteakip hem köyünde hem de yakın çevresinde oldukça ün kazanmıştır. Bu sırada Balkan Harbi’nin çıkması üzerine Batı Anadolu’da Tire (İzmir)’ye göçmüştür. 1. Dünya Savaşı’nda Osmanlı ordusuna katılarak “bölük emini” olarak görev yapmıştır. Bu sırada Serez’e kadar gitmiştir. Yunanlıların İzmir’e çıkması üzerine, ailesini yanına alarak tekrar köyü Muşansa’ya dönmüş, burada on yıl kaldıktan sonra çocukları ve yakınlarıyla birlikte temelli Anadolu’ya göçmüştür. Ailecek İzmir’in Menemen ilçesine yerleşmişlerdir. Fehmi Efendi, burada bakkallık, zahirecilik, tütüncülük yapmışsa da geliri ev halkına bakmaya yetmediğinden 1939 yılında İzmir’in Darağacı semtine taşınmıştır. On iki yıl burada tasavvufi faaliyetlerine devam eden Hasan Fehmi Efendi, 1951 yılında vefat etmiştir ve İzmir’deki Kokluca mezarlığına defnedilmiştir (Kumanlıoğlu 1993: XXXIII-XXXVI).

Hasan Fehmi Efendi’nin Fehmî ve Talibî olmak üzere iki mahlası vardır. İkinci mahlasını dedesi Talip Efendi’ye izafeten almış olabileceği düşünülebilir (Kumanlıoğlu 1993: XXXIII). Hasan Fehmi Efendi’nin Dîvânı’nda aruz ve hece vezinlerinin bir arada kullanıldığı görülmektedir. Benzer biçimde gazel gibi divan edebiyatı şekillerinin yanı sıra, nazım birimi dörtlük olan ve ilahî türünde şiirleri de mevcuttur. Vahdet-i vücûd ve ilahî aşk temalarının hâkim olduğu şiirlerin dili oldukça sadedir. Şiirlerinde Hz. Muhammed ve ehl-i beyt sevgisisini sıkça işleyen Tezdoğan, Melâmî yolunun mertebelerine dair işaretleri ustalıkllı biçimde vermiştir. Ancak bunu yaparken Melâmîliğin temel kaidelerinden olan gizliliği de ilke edinmiştir. Bu sayede bazı rumuzların ehil olmayanlar tarafından anlaşılmamasını sağlamıştır. Bu sebeple günümüzde çeşitli Melâmî şeyhleri Hasan Fehmi Tezdoğan’ın Dîvânı’nı şerh etmekte, kapalı rumuzları müritlerine açmaktadırlar.