Feridun Fazıl Türlbentçi

(d. 1912 / ö. 6 Ağustos 1982)
Şair, Gazeteci, Tarihçi, Roman Yazarı
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

İstanbul’da doğdu. Rahşen Hanım ile Çanakkale Savaşı’nda şehit olan Yüzbaşı Hasan Fazıl Bey’in oğludur. Vefa Lisesi'ni bitirdi. İstanbul Ticaret Yüksek Okulu'ndan mezun oldu. Dahiliye Vekâleti Matbuat Umum Müdürlüğü, Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü, İstanbul Radyosu Eğitim Yayınları Şube Müdürlüğü ile Ankara ve İstanbul Radyoları gibi kurumlarda görev aldı. Yazı hayatına 1929’da şiirle adım attı ve çeşitli türlerdeki kalem ürünleri Ulus, Vatan, Cumhuriyet, Hürriyet, Varlık, Ağaç, Oluş, Gündüz ve Yücel gibi süreli yayınlarda yayımlandı; Ağaç ve Resimli Tarih gibi mecmuaların hazırlanmasına katkı sağladı. 1942’de Ankara Radyosu'nda başladığı tarih programlarını İstanbul Radyosu'nda sürdürdü. İlk evliliğini Devlet Demiryolları Maliye ve Muhasebe Dairesi Reis Muavini Vasıf Ulgür’ün kızı Cudiye Hanım’la, 1937 senesinde Ankara’da yaptı. Daha sonra Cavidan Hanım’la evlendi. Fazıl Irmak ve Murat isimlerinde iki çocuğu olan Feridun Fazıl Tülbentçi, 6 Ağustos 1982 tarihinde İstanbul’da hayatını kaybetti. Cenazesi, 7 ağustos 1982 tarihinde Şişli Camii'nde kılınan namazının ardından Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.

Edebiyat tarihinde romancı kimliğiyle yer alan Feridun Fazıl Tülbentçi, yazı hayatına 1929’da şiirle adım attı ve başta Varlık olmak üzere Ağaç, Oluş, Gündüz ve Yücel gibi dergilerde peş peşe şiirleri neşredildi. Varlık’ın ilk sayısındaki şairlerden biri olan Tülbentçi’nin ilk kitabı da yayımlanmış şiirlerinden seçki olarak tertip edilmiş 1932 tarihli Sabahtan Bir Saat Evvel isimli eseriydi. Döneminde ilgi gören ve beğenilen şiirleri dolayısıyla Semih Lûtfi Kitabevi tarafından çıkarılan 1941 tarihli antolojiye şair olarak dâhil olan (Cumhuriyet 1941: 6) Tülbentçi’nin şiirle ilgisi, yazan olmakla da sınırlı değildi.

1935’te yayımladığı ve Ahmet Muhip Dıranas, Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ziya Osman Saba, Necip Fazıl Kısakürek ve Nâzım Hikmet gibi şairlere yer verdiği Büyük Harpten Sonrakiler (1918-1935) isimli şiir antolojisi, “(…) genç şairler arasında o zamana göre hâdise yaratmış. Antolojiye girenler, girmiyenler, lehinde, aleyhinde konuşmalar yapmışlar, makaleler yazmışlar” (Ediboğlu 1968: 4); hatta Türk edebiyatının önemli ismi Halid Ziya Uşaklıgil tarafında da iki geniş yazı ile değerlendirilmişti. Uşaklıgil, isim ve eser eksikliklerine rağmen “Şair Feridun Fazıl tarafından düşünülerek toplanmış, küçük fakat önemi bakımından büyük bir eser.” olarak takdim ettiği antolojinin kendisine “büyük ve yüksek bir haz verdi[ğini]” ve “Genc Türk şairleri neslinin pek güzel bir levhasını vücude getirmiş.” olduğunu söyler (Uşaklıgil 1935: 3; 3). Uşaklıgil’den yıllar sonra Behçet Necatigil de Büyük Harpten Sonrakiler’in dönemin tek antolojisi olarak yıllarca okunduğunu kaydeder (1993: 324-325).

Tülbentçi’nin şiirle ilgisini neredeyse tamamen kestiği dönem, radyoculuğa yöneldiği yıllardır. “Geçmişte Bugün”, “Kahramanlık Menkıbeleri”, “Kahramanlar Geçiyor”, “Büyük Türk Zaferleri” gibi adlarla 1942’de Ankara Radyosu'nda başlayıp İstanbul Radyosu'nda yıllarca devam eden programlarda Tülbentçi, “(…) dünyamızın ve özellikle ulusumuzun ‘Geçmişte Bugün’ünü anımsatırdı. Yengileri ve yenilgileri ile, felaketleri ve başarıları ile uzak yakın geçmişimizin en önemli olayları belleklerde canlandırılır” (Birgit 2001: 7) ve “tüyler ürpertirdi” (İleri 2001: 14). Dönemin tanıklarına göre komşu ülkelerde bile dinlenen bu programların başarısı, Tülbentçi’ye aitti ve zaman zaman benzerleri yapılmak istense de aynı ilgiyi görmediği için kısa sürede yayından kaldırılırdı. Nitekim daha programlar devam ederken seçmelerinden oluşan kitapların basılması ve sonraki yıllarda farklı alanlarda profesyonel başarı elde etmiş pek çok kişinin çocukluk ve ilk gençlik hatıralarında ailecek dinlenen bu radyo programları anılması da bu durumu göstermektedir.

Tülbentçi’nin hatıralarda yad edilen bir diğer yönü, edebiyat tarihinde öne çıkan romancılığıdır. Tıpkı radyo programları gibi konusunu tarihten alan romanları da geçmişi gününe taşıyan, tarihe ilgi ve sevgiyi arttırırken aidiyet duygusunu pekiştiren, okumayı sevdiren eserler olarak hatırlanır (Demir 2008: 2; Behramoğlu 2009: 9; Çetinkaya 2006: 5; İleri 1996: 14).

Necatigil’in radyo programlarından bahisle “konuşmalar kitap hâlinde basıldığı gibi sonradan yazdığı tarihî romanların da mayası oldu.” (1993: 324-325) dediği romanların birçoğu önce tefrika edilmiş ve hemen hemen hepsi defalarca basılmıştır. Artık süreli yayınlarda “tarihçi” veya “tarihî romanlar yazan” diye anılmaya başlanan Tülbentçi’nin romanlarının genellikle “bu eser yerli ve yabancı yüzlerce vesikaya istinad edilerek yazılmıştır” (Cumhuriyet 1946: 3) veya “yüzlerce yerli ve yabancı vesikanın ışığı altında yazdığı” (Cumhuriyet 1950: 1) gibi ibarelerle ilan edilmesi de dikkati çekmektedir. Dahası Tülbentçi, romanlarında sıklıkla dipnot kullanarak tarihî bilgiler vermiş, “Tarihteki çeşitli ihtilaflı mevzularda da kendi fikirlerini belirt[miş] veya kaynaklardan herhangi birini tercih” ettiğini ifade etmiştir (Eraydın Argunşah 1990: 209). Osmanlı İmparatorluğuna ve imparatorluk yıllarına genellikle olumlu bir bakış açısıyla yaklaşan Tülbentçi’nin tarihî şahsiyetler ve hadiselerle ilgili anlattıkları/aktardıkları devrinin kaynaklarıyla paralellik göstermektedir (bk. Barış 2016). Ancak bu paralellik, yazarın bu tavrının “roman sanatına aykırı” (Ercilasun 1999: 4; Eraydın Argunşah 1990: 209) olarak eleştirilmesini engelleyemez. Argunşah’ın “Tülbentçi, geniş kitlelerde tarihe karşı ilgi uyandırmak ve efsaneyi yaygınlaştırmak için çalışan yazarlarımızdandır. Tarihi, çeşitli ideolojilerden birini seçerek buna göre yorumlamaktansa, ilgi duyulan meraklı bir konu hâline getirerek işlemeyi tercih eder.” (1990: 217) sözleriyle değerlendirdiği Tülbentçi'nin romanları, temiz ve sağlam Türkçesi ile sürükleyici macera unsurlarına rağmen teknik bakımdan da zayıftır. Yine de radyo programları gibi çok sevilmiş, bazıları filme alınmış ve Tülbentçi’yi bugüne taşıyan esas ürünleri olmuştur.

Bütün bunlara rağmen 7 Ağustos 1982 tarihli vefat ilânında “tarihçi, gazeteci” olarak anılan Tülbentçi’nin büyük bir kısmı süreli yayınlarda kalmış genellikle tarih konulu yazıları ve Cumhuriyetten Sonra Çıkan Gazete ve Mecmualar ve Türk Atasözleri ve Deyimleri gibi çalışmaları da bulunmaktadır.

Kaynakça

(1935). “Yeni Eserler”. Cumhuriyet. 12 Ağustos. s. 9.

(1937). “Evlenme”. Cumhuriyet. 28 Nisan. s. 4 (haber)

(1941). “Semih Lûtfi Kitabevi: Sürgün, Edebiyat Antolojisi (ilan)”. Cumhuriyet. 22 Mart. s. 6.

(1946). “Yeni Romanımız: Yavuz Sultan Selim Ağlıyor”. Cumhuriyet. 14 Ağustos. s. 3. (ilan)

(1950). “Osman Oğulları”. Cumhuriyet. 28 Ocak. s. 1. (İlan)

(1954). “Resimli Tarih Mecmuası”. Cumhuriyet. 1 Ocak. s. 3. (ilan)

(1982). “Vefat”. Cumhuriyet. 7 Ağustos. s. 3.

(2001). "Tülbentçi, Feridun Fazıl". Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. C. II. (Ed. Murat Yalçın). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 1011.

Altınkaynak, Hikmet (2017). “Tülbentçi, Feridun Fazıl”. Türk Edebiyatında Şairler ve Yazarlar Sözlüğü. İstanbul: Can Yayınları. s. 803-804.

Barış, Tayfun (2016). “Feridun Fazıl Tülbentçi’nin Tarihî Romanlarında 16. Yüzyılın Yansıması Olarak Osmanlı’ya Bakış/Yaklaşım”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi: Prof. Dr. İbrahim Kavaz Özel Sayısı. Yıl: 4. Sayı: 24. Mart 2016. s. 335-361.

Behramoğlu, Ataol (2009). “Pazar Söyleşileri: Osmanlı’nın Torunu Olmak”. Cumhuriyet Pazar. 18 Ocak. s. 9.

Birgit, Orhan (2001). “Düz Yazı: 27 Yıl Öncesini Unutmak…”. Cumhuriyet. 20 Temmuz. s. 7.

Çetinkaya, Hikmet (2006). “Politika Günlüğü: Kitaplar Arasında…”. Cumhuriyet. 19 Şubat. s. 5.

Demir, Aslı (2008). “Tarih Sevgisiyle Büyüyen Profesör”. Cumhuriyet Haftasonu. 22 Kasım. s. 2.

Ediboğlu, Baki Süha (1968). “Evvelkiler ve Bizim Kuşak: Güzel şiirler yazmış ve şimdi susmuş bir şair: Feridun Fazıl Tülbentçi”. Cumhuriyet. 2 Şubat. s. 4.

Eraydın Argunşah, Hülya (1990). Türk Edebiyatında Tarihî Roman (Türk Tarihiyle İlgili). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Ercilasun, Bilge (1999). “Kuruluş Devrini Konu Alan Romanlar Üzerine”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Osmanlı Devleti'nin 700. Yılı Özel Sayısı. s. 1-18.

Işık, İhsan (1998). “Tülbentçi, Feridun Fazıl”. Yazarlar Sözlüğü. İstanbul: Risale Yayınları. s. 602.

İleri, Selim (1996). “Yazı Odası: Tarihi Romanlar”. Cumhuriyet. 7 Mayıs. s. 14.

İleri, Selim (2001). “Yazı Odası: Radyo…”. Cumhuriyet. 21 Nisan 2001. s. 14.

İşli, Emin Nedret (2015). “Kirli Çıkı: Mübadele sürgünü Cosmidis Efendi gözüyle ilk hava şehitleri Fethi ve Sadık Beyler”. Cumhuriyet Kitap Eki. 5 Şubat 2015. s. 31.

Necatigil, Behçet (1993). "Tülbentçi, Feridun Fazıl". Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. İstanbul: Varlık Yayınları. s. 324-325.

Poyraz, Altan (1966). “Radyo-TV: İngilizler Tartışma Özgürlüğünü BBC ye Borçlular”. Cumhuriyet. 8 Eylül. s. 6.

Uşaklıgil, Halid Ziya (1935). “Edebî Musahabe: Küçük bir kitab 1”. Cumhuriyet. 30 Ekim. s. 3.

Uşaklıgil, Halid Ziya (1935). “Edebî Musahabe: Küçük bir kitab 2”. Cumhuriyet. 3 Kasım. s. 3.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ ÇİLEM TERCÜMAN
Yayın Tarihi: 10.11.2019
Güncelleme Tarihi: 01.11.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Sabahtan Bir Saat EvvelHâkimiyet-i Milliye Matbaası / Ankara1932Şiir
Büyük Harpten Sonrakiler (1918-1935)Ulus B. / Ankara1935Antoloji
Cumhuriyetten Sonra Çıkan Gazeteler ve Mecmualar: 29 ilkteşrin- 31 ilkkanun 1940Başvekâlet Matbuat Umum Müdürlüğü Yayınları / Ankara1941Bibliyografya
Geçmişte Bugün (c. 1)Akba Kitabevi / Ankara1943Sohbet
İki Cihan Harbi Kronolojisi: 1940 sonuna kadar (c.1)Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları / Ankara1943İnceleme
İki Cihan Harbi Kronolojisi: 1941-1942 sonuna kadar (c. 2)Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü / Ankara1943-1944İnceleme
İki Cihan Harbi Kronolojisi: 1943 sonuna kadar (c. 3)Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları / Ankara1943İnceleme
Geçmişte BugünAkba Kitabevi / Ankara1945Sohbet
İki Cihan Harbi Kronolojisi: 1944 sonuna kadar (c. 4)Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları / Ankara1945İnceleme
Tarihe Şan Veren TürkAkba Kitabevi / Ankara1945Diğer
Büyük Türk ZaferleriAkba Kitabevi / Ankara1946Sohbet
İki Cihan Harbi Kronolojisi: 1945 sonuna kadar (c. 5)Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları / Ankara1946İnceleme
ŞehitlerAkba Kitabevi / Ankara1946Diğer
Sultan Yıldırım BayezidAkba Kitabevi / Ankara1947Roman
Yavuz Sultan Selim AğlıyorAkba Kitabevi / Ankara1947Roman
İki Cihan Harbi Kronolojisi: 1946 sonuna kadar (c. 6)Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları / Ankara1948İnceleme
İki Cihan Harbi Kronolojisi: 1947 sonuna kadar (c. 7)Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları / Ankara1948İnceleme
Barbaros Hayrettin Geliyor (2 cilt)Akba Kitabevi / Ankara1949Roman
Osmanoğullarıİnkılâp Kitabevi / İstanbul1950Roman
Kahramanlar Geçiyor (c. 1)İnkılâp Kitabevi / İstanbul1951Sohbet
Kahramanlar Geçiyor (c. 2)İnkılâp Kitabevi / İstanbul1952Sohbet
Sultanların Aşkıİnkılâp Kitabevi / İstanbul1952Roman
İstanbul'un Kapılarındaİnkılâp Kitabevi / İstanbul1954Roman
Cumhuriyet Nasıl Kuruldu?Sel Yayınları / İstanbul1955Diğer
Şah İsmailİnkılâp Kitabevi / İstanbul1956Roman
Turgut Reisİnkılâp Kitabevi / İstanbul1958Roman
Cem Sultanİnkılâp Kitabevi / İstanbul1959Roman
Hürrem Sultanİnkılâp Kitabevi / İstanbul1960Roman
Kahramanlar Geçiyor (c. 3)İnkılâp Kitabevi / İstanbul1960Sohbet
Kanunî Sultan Süleymanİnkılâp Kitabevi / İstanbul1962Roman
Türk Atasözleri ve Deyimleriİnkılâp Kitabevi / İstanbul1963Diğer
Şanlı Kadırgalarİnkılâp Kitabevi / İstanbul1964Roman
Türk Büyükleri ve Kahramanlarıİnkılâp Kitabevi / İstanbul1967Araştırma
Kahramanlar Geçiyor (c. 4)İnkılâp Kitabevi / İstanbul1968Sohbet
Türk Tarihinden Sayfalarİnkılâp Kitabevi / İstanbul1974Araştırma
Geçmişte Bugün (c. 2)Akba Kitabevi / Ankara-Sohbet
Geçmişte Bugün (c. 3)Akba Kitabevi / Ankara-Sohbet

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Ata Karatayd. 13 Haziran 1926 - ö. 25 Mart 2013Doğum YeriGörüntüle
2GÜLZÂRÎd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Mehmed Kemal Kurşunluoğlud. 11 Nisan 1921 - ö. 14 Eylül 1998Doğum YeriGörüntüle
4İbrahim Tarık Çakmakd. 1912 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5Naci Sadullahd. 1912 - ö. 27 Ağustos 1975Doğum YılıGörüntüle
6MEHDİ ASGER OĞLU BAYRAMOVd. 1912 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7NEDİMÎ, Mahmut Danişmendoğlud. 1904 - ö. 20.01.1982Ölüm YılıGörüntüle
8TURAN YILMAZd. 1900 - ö. 1982Ölüm YılıGörüntüle
9BABACANLI, Kadir Veliyevd. 1908 - ö. 1982Ölüm YılıGörüntüle
10Selma Ümit Karışmand. 13 Eylül 1956 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Ebeydulla İbrahimd. 1951 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Avni Keçikd. 1939 - ö. 20 Temmuz 2007MeslekGörüntüle
13EROL TUFANd. ? - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Yiğit Değer Bengid. 1977 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Yıldırım İshak Kurtd. 22 Nisan 1971 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16FAZÎL, Cemâl-zâde Fazîl Çelebi b. Zenbilli Ali Efendid. 1514 - ö. 1583Madde AdıGörüntüle
17Mirza Elekber Sabird. 30 Mayıs 1862 - ö. 12 Temmuz 1911Madde AdıGörüntüle
18Fazıl Ahmet Aykaçd. 1884 - ö. 5 Aralık 1967Madde AdıGörüntüle