Madde Detay

Asıl adı İbrahim Hakkı şair, Trabzon’a bağlı Çaykara ilçesinin Yeşilalan köyünde doğmuştur. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber altmış üç yaşında vefat ettiği bilindiğine göre 1866 yılında doğduğu söylenebilir. Fakir bir aileye mensup olduğundan çocukluğunda bir süre çobanlık yapar. Daha sonra üstün bir zekâya sahip olduğunu fark eden bazı âlimlerin telkiniyle yörenin müderrislerinden Huşolu Numan Efendi’den İslâmî ilimleri tahsil etmeye başlar. Küçük yaşına rağmen her yıl ramazan ayında civar illere giderek vaazlar verir, heyecanlı konuşmalarıyla kalabalık cemaatlerin ilgisini çeker. Tahsiline devam ederken Trabzon yöresindeki bazı illerde kısa süreli imamlık görevlerinde bulunur. İcâzet aldıktan sonra İstanbul’a gider ve ramazan ayında Ayasofya Camii’nde vaazlar verir. Seyahati sırasında tanıştığı Kondulu Yûsuf Şevki Efendi ile İstanbul’da buluşur ve Süleymaniye’deki Gümüşhânevî Tekkesi’ne gidip Ahmed Ziyâeddin Efendi’yi ziyaret eder. Tekkeye girerken tasavvufa intisap etme niyeti olmamasına rağmen orada Yûsuf Şevki Efendi’den tarikat dersi almaya başlar. Memleketine döndükten sonra köyünde bir medrese kurar ve çeşitli aralıklarla burada kırk yıl müderrislik yaparak 300’ü aşkın öğrenciye icâzet verir. Of’ta müftülük, Samsun İdâdîsi’nde öğretmenlik yapar. Okuyan öğrencilerin askerlikten muaf tutulması için kurulan komisyonlarda görevlendirilir. İşgal sırasında Ruslar’ın yağmalayıp Bayburt’tan Tiflis’e götürdükleri kitapların geri alınması için Şark ordusu kumandanı Kâzım Karabekir Paşa’ya yazdığı mektuptan anlaşıldığına göre Gümüşhânevî Ahmed Ziyâeddin adına Of, Rize ve Bayburt’ta kurulan vakıf kütüphanelerinin yöneticiliği görevini de yürütmüştür. Ferşadzade ve Ferşad Efendi diye tanınır. Hacı ve Hafız diye anılır. Medreseye gidip ders alır (TDEA 2002: 51; Yavuz 1995: 413-414). Ferşad Efendi bir taraftan müderrislik yaparken diğer taraftan tasavvufla meşgul olur. Şeyhinin kızıyla evlenerek aralarındaki irtibatı kuvvetlendirir. Daha sonra İstanbul’a gidip Gümüşhânevî Tekkesi’nde postnişin olan İsmâil Necâtî Efendi’nin yanında halvete girer ve hilâfet mertebesini elde eder. Bu arada hacca da giden Ferşad Efendi, İsmâil Necâtî Efendi’den sonra Gümüşhânevî Tekkesi’nin postnişinliğine getirilmesine rağmen “şöhret âfettir” diyerek bu görevi benimsemez ve ömrünün sonuna kadar memleketinde tedrîs ve irşad faaliyetlerine devam eder. Çaykara’da müderris ve mürşid Hasan Râmi Yavuz, Of’ta Çalekli Dursun Feyzi Güven, yine Of’ta ünlü kıraat âlimi Mehmet Rüştü Âşıkkutlu, Suluova’da daha çok irşad faaliyetleriyle bilinen kayınbiraderi Ali Yücel, Samsun’da Açıkbaş diye tanınan Ömer Efendi ona mensup olan önemli kişiler arasında yer alır (Yavuz 1995: 413-414). Ferşad Efendi, 3 Eylül 1929 tarihinde vefat etmiştir (TDEA 2002: 51; Yavuz 1995: 413-414).

Ferşad Efendi’nin bir münacaatı ölümünden sonra yayımlanır. Ferşad Efendi, İslâmî ilimlere vukufu ve müderrislikteki başarılarıyla tanınmakla beraber, Yeşilalan’daki medresesinde bulunan kütüphanesi bütünüyle kaybolduğundan eser yazıp yazmadığı bilinmemekte, dolayısıyla görüşlerini belirleme imkânı bulunmamaktadır. Onun belirgin vasfı, inandığı şeyleri taviz vermeden nefsinde uygulayan ve bunu herkese telkin eden bir âlim olmasıdır. Hakkında söylenenlerden anlaşıldığına göre ilmî şahsiyetinde tasavvufî cephesi önemli bir yer tutar. “İki âlemde tasarruf ehlidir rûh-ı velî/ Deme kim bu mürdedir bundan kime dermân ola/ Ruh şemşîr-i Hudâ’dır ten gılâf olmuş ana/ Dahi a‘lâ kâr eder bir tîğ kim uryân ola” beyitlerinde de söylediği gibi evliya ruhlarının iki âlemde de tasarruf sahibi olduğunu kabul eder. Müridlerince hakkında birçok menkabe anlatılan Ferşad Efendi, toplumun kültür değişimine uğradığı hassas bir dönemde Trabzon yöresinde, hatta Karadeniz bölgesinin büyük bir bölümünde halkın dinî hayatı üzerinde unutulmaz tesirler bırakmış bir mürşid ve müderristir. Tesirleri ölümünden sonra da devam etmiştir (Yavuz 1995: 413-414).