Madde Detay

Trabzon’un Akçaabat ilçesinin Ahanda köyünde doğdu. Yemen ve Balkan savaşlarında bulunan babası, ailesini yanına alarak İstanbul’da yaşamak istedi; ancak Balkan savaşlarının sonucu İstanbul’un artan nüfusuyla burada geçimini sürdüremeyen aile, Samsun’un Çarşamba ilçesine göçerek oraya yerleşti. Çarşamba’da bostancılık ile geçinirken yazarın babası Ahmet Çavuş Sarıkamış Harekâtına çağırıldı ve orada donarak öldü. Daha sonra ailenin geçimini sağlayan ağabeyi Ali de Sarıkamış’ta şehit olunca aile büyük yokluk günleri yaşadı ve sanatçının kardeşleri teker teker hayatlarını kaybetti. Annesi geride kalan üç çocuğuna bakamayınca onları savaş bitinceye kadar Samsun Darüleytamına vermeye karar verdi. Dinamo ve iki ablası yetimhanedeki ilk günlerinin sabahında annelerinin ölüm haberlerini aldı. Bu süreçten sonra Hasan İzzettin’in hayatına yön verecek ve romanlarının çoğunluğuna konu olacak yetimhane ve yatılı okul yılları başladı. Samsun’da İstanbul Beykoz ve Halıcıoğlu Darüleytamlarında bulundu. Yetimlerin gönderildiği Bigados, sanatçının hayatında önemli bir yere sahiptir. Öğretmenlerinin ve Bigados’ta geçirdiği günlerde metruk evlerde bulunan kütüphanelerin kişiliğinin ve ilgisinin gelişmesinde etkisi büyüktü. Hasan İzzetin Dinamo buradan Amasya Darüleytamına gönderildi. Ardından Sivas Öğretmen Okulu'na devam etti. 1930'da Malatya’ya bağlı olan Adıyaman’daki bir buçuk yıllık öğretmenlik hayatından sonra Gazi Eğitim Enstitüsü Resim İş Bölümü'ne devam eden sanatçı, okulu bitiremeden Türk Ceza Kanunu’nun 142. Maddesine muhalefetten dört yıl süreyle mahkûm edildi. 1934 ve 1939 yılları arasındaki zamanı Ankara hapishanesinde geçirdi. 1942’de askere alınan Dinamo, kaçışlar ve sürgünlerle askerliğini Gaziantep İslâhiye, Muğla, Tunceli Pülümür gibi birbirinden farklı yerlerde yedi yılda tamamladı. Askerlikten sonra İstanbul’a dönen sanatçı yazı hayatını sürdürmeye çalıştı. Kitaplarına yayın yasağı olan dönemlerde de müstear isimlerle eserler verdi. Küçükçekmece’de kendisine yaptığı gecekondu dönemin genç sanatçılarının uğrak yeri, üç romanının mekânı, birçok şiirinin de ilham kaynağı oldu. 6/7 Eylül olayları döneminde altı ay tutuklu kalan sanatçı buradan hüküm giymeden çıktı.

Hasan İzzettin Dinamo 20 Haziran 1989’da vefat etti.

Hasan İzzettin Dinamo’nun sanata ve şiire olan ilgisi yetimhane yıllarında başladı. Çocukluğundan başlayarak ömrünün ilerleyen yıllarına kadar geçen dönemleri roman kurgusu içinde anlatmayı seçen sanatçı şiirle olan yakınlaşmasını ve ilk tesirleri Öksüz Musa adını verdiği romanında anlatmıştır. Yetimhanelerin Kuvayı Milliye ruhuna sahip öğretmenlerinin Kazım Nami Duru, Rıza Tevfik, Emin Bülend, Rıza Nur gibi isimlerin önemli tesirleri olmuştur. Kazım Karabekir’in yetimhaneler için yazıp bestelediği "Türk Yılmaz" marşının sanatçının iç dünyasına olan etkisi de yine bu romanda anlatılmıştır. Hasan İzzettin Dinamo’nun ilk şiirini Giresun’da çıkan İzler dergisinde yayımladığı ortak bir bilgi olarak birçok yerde paylaşılsa da derginin “Yeni İstidatlar” bölümünde sanatçının mektubuna verilen cevapta şiirden iki bölüm yayımlandığı görülür (Türk 2013: 87-102). Sanatçının Sivas Öğretmen Okulu yıllarını otobiyografik olarak ele aldığı Açlık romanında Faruk Nafiz etkisinin gençlik dönemi şiirlerindeki yerini roman kurgusu içerisinde anlatmıştır. Bu dönemde Servet-i Fünûn dergisinde yayımlanan şiirlerinde de bu tesiri ve aşk gibi hayata dair duyguların işlendiği şiirleri görmek mümkündür. Dinamo, 1931’de içinde kendisinin beş şiiri bulunan Adsız Kitap’ı Vehbi Cem ve Mehmet Cevat’la birlikte çıkarmıştır. Şiirleri Ses, İnsan, Hamle, Küllük, Yeni Edebiyat gibi birçok dergide yayımlanmıştır. Hasan İzzettin Dinamo’nun şiirleri Gazi Eğitim Enstitüsü yıllarında değişen sosyal çevresi ve Nâzım Hikmet şiiriyle tanıştıktan sonra şekil ve muhteva olarak değişmeye başlamıştır. Şekil olarak hece vezniyle yazılan şiirler yerini serbest şiire, muhteva olarak da toplumsal konulara, sosyal eleştirilere kaymaya başlamıştır. Sivas-Erzurum tren yolunda çalışan askerlerin durumunu anlatan “Tren” şiiri hüküm giymesine sebep olmuştur. Memuriyet hakkını kaybeden Dinamo’nun yaşadığı hapishane hayatı ve dışarıda geçirdiği kovuşturmalar, işsizlik, yokluk günleri, sosyal hayatta karşılaşılan problemler, eşitlik, özgürlük gibi konular romanlarının ve şiirlerinin ortak konusu olmuştur.

Hasan İzzettin Dinamo’nun romancılığı iki bölümde ele alınabilir. Birincisi, sanatçının İkinci Meşrutiyet’in ilanından 1980’lere uzanan yaşam çizgisinin tanıklıklarını içeren müstakil romanları, bir diğeri ise Talat ve Enver Paşaların İstanbul’dan ayrılmalarından Mustafa Kemal’in ölümüne kadar geçen süredeki tarihî olayların, kahramanların, Millî Mücadele dönemi olaylarının, meclis tartışmalarının, polemiklerin birçok yerde kurgusal roman tadında ele alındığı belgesel romanları olan Kutsal İsyan ve Kutsal Barış kitaplarıdır. Savaş ve Açlar, Öksüz Musa, Açlık, Musa’nın Mapusanesi, Musa’nın Gecekondusu başkahraman Musa’nın sanatçının biyografisiyle örtüşen kronolojik sıralanmış otobiyografik romanlardır. Ateş Yılları, Koyun Baba, Adalet Sıtması ise yine sanatçının biyografisinde mekân ve kurgu olarak yer bulan, kahramanları birbirinden farklı romanlardır. Türk Kelebeği ve Anadolu’da Bir Yunan Askeri ise Millî Mücadele dönemini zaman olarak esas alan farklı kurgusal eserlerdir. Romanlarında açık ve anlaşılır bir dil kullanan sanatçı yaşadığı hayatın gelecek kuşaklarca bilinmesini istediğini, özgür bir vatan için verilen mücadelenin unutulmamasını amaçlamıştır. Yaşadığı uzun hapis yılları, ekonomik sıkıntılar eserlerini kaybetmesine bazılarını tekrar tekrar yazmasına sebep olmuştur.