Madde Detay

Türk edebiyatına çevirileri ve denemeleriyle ismini altın harflerle yazdırmış olan Akşit Göktürk, Van'da dünyaya geldi. İlk ve orta öğrenimini Antakya, Adana ve Van'da tamamladı. Daha sonra yüksek öğrenimi için İstanbul'a giden yazar, 1960 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun oldu. Meslek hayatına üniversitede devam etme kararı aldı. Erzurum Atatürk Üniversitesi’nde iki yıl okutman olarak çalıştıktan sonra 1963’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne asistan olarak başladı. “The Technical Originality of Lawrence Durell’s Alexandria Quartet” konulu teziyle 1965’te doktorasını verdi; aynı bölümde 1972’de doçent, 1978’de ise profesör oldu.

Kısa süreli olsa da yurt dışında birçok üniversitede çalışmış olan yazar 1964-65 yıllarında İngiltere Nottingham Üniversitesinde çalıştı. Daha sonra 1970-1974-1976 yıllarında Almanya’da Konstanz Üniversitesi’nde araştırmacı olarak görev aldı. İsveç, Uppsala ve Batı Berlin üniversitelerinde çeviri kuramları ve yöntemleri konulu seminerler yönetti. Burada dilbilime olan ilgi ve bilgisi üst seviyelere ulaşınca Akşit Göktürk uzmanlık alanını da bulmuş oldu. Çeviri alanında da yetkinliğini ortaya koymuş olan yazar 1969 yılında Robinson Crusoe çevirisiyle TDK Çeviri Ödülü'nü de almaya hak kazandı. Buradan sonra çeşitli dergilerde inceleme yazıları ve çeviriler yazmaya başlayan Göktürk, yazılarında dil çözümlemeleri ve üslup sorunlarına yer verdi. 1975-83 yılları arası Türk Dil Kurumu yönetim kurulu üyeliğinde de bulunan yazar bu kurum Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu oluncaya dek hizmetlerine devam etti. 1981-83’te İstanbul Üniversitesi Yabancı Diller Bölümü müdürlüğünün yanında okullarda çok sayıda bilbilim seminerleri verdi. Son olarak Boğaziçi Üniversitesinde çeviribilim dersleri veren değerli araştırmacı, dilbilimci ve eleştirmen olan Prof. Dr. Akşit Göktürk 1988 yılında hayatını kaybetti. Ölümünden on yıl sonra "1. Akşit Göktürk'ü Anma Toplantısı" adıyla İstanbul'da bir araya gelinerek yazar eserleri ve edebî kişiliği ile anıldı.

Akşit Göktürk edebiyat dünyasında deneme, eleştiri, inceleme ve çevirileriyle yer almış önemli bir edebiyatçı ve bilim adamıdır. Edebî hayatına Varlık, Türk Dili, Yelken, Yeni Ufuklar, Yeni Edebiyat, Tercüme, Yeni Dergi ve Çağdaş Eleştiri adlı dergilerde yayımlamış olduğu yazılarla başlamıştır. Almanca ve İngilizceye oldukça hâkim olan yazar sevdiği yazarlardan yapmış olduğu çevirilerle de adından söz ettirmiştir. 1969 yılında Robinson Crusoe ile Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü’nü kazanmasıyla çeviri serüveni hız kazanmıştır. D. H. Lawrence, T. S. Eliot. E. Kästner, F. Dürrenmatt gibi yazarlardan yaptığı çevrilerle tanınan Göktürk'ün başlıca yapıtları Edebiyatta Ada (1973), Okuma Uğraşı (1979) ve Çeviri, Dillerin Dili'dir (1986).

Yazmış olduğu bu eserlerde genel olarak dil çözümlemeleri ve üslup sorunlarına yer veren bir eleştirmen olarak tanınan yazar Türkiye'de çeviribilimin kurucuları arasında gösterilmiştir. Bu alanda uzmanlaşmasıyla beraber çeviri sorunları ve eleştirisi, yazınsal iletişim, dil ve kültür ilişkisi, kurmaca kavramı, alımlama estetiği ve okuma edimi konularını irdelemiş üzerine eserler kaleme almıştır. Yazmış olduğu ilk eseri Ada'da İngiliz yazınında ada kavramını irdeleyen yazar, 1979 yılında ikinci kitabı Okuma Uğraşı ile edebiyat sahasına ağırlığını koymuş, bu konulara değinmiştir. Akşit Göktürk'e göre yazar ile okur arasında iletişimin dilbilimsel bazı süreçleri vardır ve yapıtın okurla bütünleşmesi ile birlikte bir edebiyat yaşantısı ortaya çıkmaktadır. Yazarın kitabı ve konuya bakışıyla ilgili Bilge Karasu "Kültür görüngelerinin iletişim unsuru olarak ele alınması düşüncesi oldukça yeni... Göktürk, Okuma Uğraşı'nda bu düşünceyi birtakım sonuçlarıyla birlikte Türkçeye aktaran ilk kişiydi belki de. Bu eser Türkçede büyük bir yenilikti." (Karasu'dan akt. Yalçın 2010) sözleriyle eserin alanındaki biricikliğini orataya koymuştur. Yine yazar ve eseri için Selami Gökçenezber şu sözleri dile getirmiştir: "Çeviriye hem bir bilim hem de sanat olarak yakaşan Akşit Göktürk bu anlayışı doğrultusunda çeviriyi bir dilden başka bir dile söz aktarmak değil bir edim olarak görür. Çeviri uğraşını okuma uğraşı ile koşutluk içinde görüp çeviri metnini yeni baştan yazılmış bir metin olarak değerlendirir. Çeviri onun için bir yorum sürecidir. Yaptığı çevirilerin tümünde yabancı dilde okuduğu metinlerden aldığı tadı okurlarıyla paylaşmak istediğini sezeriz. Bu yüzdendir ki hep sevdiği yazarlardan çeviriler yapmıştır." ( Gökçenezber 1999). Bu süreçten sonra Akşit Göktürk dil ve kültür köprüsünün mimarı olarak anılmaya başlamıştır.

Çeviriye dair bilgi birikimini 1986 yılında yayımladığı Çeviri, Dillerin Dili adlı eserinde dile getirmiştir. Eserde " 'Çeviriden bize ne?' diyecek hâlimiz yok. En dar, en 'teknik' anlamıyla da ele alsak, çeviri yaşamımızın temel öğelerinden biri haline gelmiş." sözlerini dile getiren yazar çeviri uğraşının gerekliliğini bir kez daha anlatmıştır. Bu eseriyle ilgili Mine Yazıcı "Değerli bilim adamı Göktürk'ün en büyük özelliği ele aldığı her konuda çağdaş bilimsel ölçütleri kendine ilke edinmesidir. Onun bilimsellikten ödün vermeyen bu yönü, uzun süre kimlik arayışı içerisinde bulunan çeviribilimin ülkemizde nerdeyse öteki ülkelerle aynı zamanda bir bilim dalı olarak tanınmasına yol açmıştır. ‘Sözün Ötesi’ adlı yapıtındaki ‘Çeviri Sorunları’ başlıklı bölümdeki yazıları ve çeviriyi kültürel bir olgu olarak irdelediği ‘’Çeviri Dillerin Dili’’ adlı incelemesi çevirinin sadece uygulama alanıyla sınırlı bir edim olmayıp, kuramsal bir geçmişi ve geleceği olan devingen bir süreç olduğunu gösterir. Başka bir deyişle, Göktürk’ün farklılığı, çeviriye değin bilimsel incelemelerde Holmes’un öne sürdüğü şekilde ‘üstünkörü’ ve ‘yüzeysel’ yöntemi (agy. 46) bir kenara bırakarak, çeviri araştırmasında çağdaş bilimsel ölçütler ışığında betimleyici ve kuramsal alana yönelmesinden kaynaklanır” (Yazıcı, 1998) değerlendirmesini yapmıştır.