Madde Detay

Şair, öykücü, aforist, çevirmen, libertist, denemeci, dramaturg, oyuncu ve yönetmen Tarık Günersel 27 Haziran 1953’te İstanbul’da doğdu. Tam adı Mustafa Tarık Günersel’dir. Bankacı Güngör (Tanyeri) Hanım ile siyasetçi İsmet Günersel’in oğludur. Sanatsever bir aile ortamında büyüdü. Çocukluğunda büyükbabası Necmeddin Günersel’in Mukadderat ve İrade adlı eserinin yazılış sürecinden etkilendi. Amcası çevirmen ve tıp doktoru Saffet Günersel bugüne kadar otuzdan fazla eseri Almancadan Türkçeye kazandırmıştır. Tarık Günersel ortaöğrenimini Kadıköy Maarif Kolejinde sürdürürken kazandığı AFS Uluslararası Bursu ile liseyi Amerika’da Sheboygan North High School’da tamamladı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümünden mezun oldu. 1978’de çevirmen Füsun Günersel ile evlendi. 1980’de dünyaya gelen kızları Dr. Adalet Barış Günersel yazar ve eğitim psikoloğudur.

Tarık Günersel, 12 Eylül sürecinde dört yıl Suudi Arabistan’da İngilizce öğretmenliği yaptı (1982-1986). 1991-2014 yılları arasında İstanbul Şehir Tiyatrosunda dramaturg ve oyuncu olarak çalıştı. Bazı filmlerde rol aldı. 15 yaşında iken tanıştığı Selman Ada’nın bestelemesi için ilk librettosunu 1989’da yazdı. Alibaba ve Kırk Haramiler adlı bu eser, iki perdelik bir operadır. 1993’te Mavi Nokta Poetik Operası ve 2002’de Aşk-ı Memnu Operası ile 2013'te Başka Dünya (Another Planet) operasının librettolarını da yazdı. Alibaba ve Kırk Haramiler ile Mavi Nokta oratoryosu Devlet Opera ve Balesi tarafından İstanbul, Ankara, İzmir ve Mersin’de sahnelendi. 2005 yılından bu yana Birgün gazetesinde köşe yazıları yazmakta, ayrıca edebiyat ve tiyatro çalışmalarını sürdürmektedir. Piyeslerinin edebî versiyonlarını destan veya öykü olarak da işleyen Günersel 1974'te 'ömür boyu gelişecek çok türde bir mozaik' projesini oluşturdu.

1992'de Türkiye'nin ilk şiir atölyesini açtı. 1996'da Şiir Uzayı Laboratuvarı (Poetic Space Lab) oluşumuna öncülük etti. Önerdiği Dünya Şiir Günü fikri önce bu oluşumda Gülseli İnal'ın 21 Nisan gününün seçilmesi önerisiyle desteklendi. 1997'de İnal ile Günersel'in önerisi PEN Türkiye Merkezi Genel Kurulunda kabul gördü ve Prof. Dr. Suat Karantay tarafından Uluslararası PEN Kongresi gündemine taşındı. Günersel'in Edinburgh PEN Kongresindeki sunumu üzerine Uluslararası PEN tarafından da benimsenen öneri daha sonra UNESCO tarafından 21 Mart olarak takvime alındı. 2007-2009 döneminde ve 2011-2014 yıllarında PEN’in Türkiye Merkez Başkanı olarak görev yapan Günersel, 2010-2012 dönemi için Tokyo'daki PEN Kongresinde Uluslararası Yönetim Kuruluna seçildi. 2005'te başlattığı Tiyatro Su oluşumu 2011'de davet ettiği Uskan Çelebi (müzisyen), Özlem Arıkan Serbez (dekor ve kostüm tasarımcısı ve koreografi) ve Alpay Serbez (ışık tasarımcısı) gibi sanatçılarla amatör bir kumpanya olarak gelişmeye başladı.

ZNN Yazar Ajansı tarafından temsil edilen yazar 2005 yılında Kadıköy Maarif Koleji ve Anadolu Lisesi Mezunlar Derneği tarafından Kristal Martı ödülüne layık bulunmuştur. 2011'de 36. İsmet Kuntay Tiyatro Ödülleri'nde En İyi Dramaturg ödülünü kazandı. ABD'de yayınlanan World Literature Today (Günümüz Dünya Edebiyatı) dergisinin Ocak-Şubat 2011 sayısında yazarla kapsamlı bir röportaj yer aldı. 2013 yılında Sampsonia Way internet dergisinde “Dünya Uygarlığı Projesi” yayınlandı. Bunu dünyanın farklı yerlerinden aydınların imzaladığı “Declaration of Earth Civilization” izledi. Evli ve bir kız çocuğu babası olan Günersel, yaşamını İstanbul’da sürdürmektedir. PEN’in yanı sıra Edebiyatçılar Derneği üyesidir.

Şiirleri ilk defa 1976’da Murat Belge tarafından çıkarılan Birikim dergisinde yayımlandı. Şiir ve yazıları Oluşum, Varlık, Sanat Olayı, Yazko Edebiyat, Adam Sanat, Adam Öykü, Sombahar, Yeni Biçem, Milliyet Sanat ve Ludingirra gibi dergilerde çıktı. Bazı şiirleri de Kanada, Amerika ve Fransa’da yayımlandı. Halit Ziya Uşaklıgil ve Yakup Kadri Karaosmanoğlu gibi Türk edebiyatının önemli isimlerinden sahne uyarlamaları yaptı. Görsel şiir, somut şiir, letrist şiire örnek sayılabilecek şiirleriyle tanındı. Şiirde avangardist bir tavır gösteren Günersel, harfler ve imlerle şiiri görselliğe yasladığı denemeler yaptı. Günersel'e göre şiir, yapılan bir şeydir. Harflerden, imlerden, sözcüklerden zekâyla yapılan bir şey. Aynı anda hem göze hem akla hem kulağa seslenen bir yapı. Sözcüklerle oynanarak yapılan bir oyundur. 1996'da kendi evinde, gençlerden oluşan bir grupla 'Şiir Uzayı Laboratuvarı'nı kuran Günersel’e göre şiir, laboratuvarda üretilen bir şeydir ama her şey gibi onun da kaynağı, başlangıcı ve sonu uzaydır.

Talat Sait Halman, World Literatur Today’de Günersel’in şiirinin özgünlüğüne şu cümlelerle dikkat çekmiştir: “Tarık Günersel’in şiiri Türk dilinde bir başkasının şiiriyle ne benzerlik ne de ilişki taşır. Cesur piyesleri yapımcıları ürküten bir piyes yazarı, libretto türüne yeni bir hayatiyet kazandıran bir librettist, öyküleri Türkiye'de başka kimseninkilere benzemeyen bir öykücü olan Günersel'in vizyonu -ve misyonu- Türk şiir yaşantısına yeni bir biçim vermektir. Getirdiği yenilikler edebiyatın kurulu düzeni tarafından direnişle karşılanıyor. Tutucular yenilikçilerin önünde, şimdilik.” (Halman 1990, www.tarikgunersel.com). Günersel’in şiir dışında sanatın çok farklı alanlarında yer alması, farklı dallarda eserler vermesi ve bilhassa tiyatroda yetkinliğini göstermiş olması Necmiye Alpay’ın Günersel’i, “şiiri tiyatrosuz yapamayacak kadar kurgucu, tiyatroyu şiirsiz yapamayacak kadar yoğunlukçu” şeklinde değerlendirmesine yol açmıştır. Alpay, zekâ ile duygu birlikteliğinin Günersel şiirindeki önemine vurgu yapmıştır (Alpay 1990 www.tarikgunersel.com).

Tarık Günersel’in şiirleri harf ve hecelerle, kelimelerle, sayılarla ve bilgisayar teknikleriyle yazılan (kendi deyimiyle “yapılan”) somut şiirler olarak sınıflandırılmıştır. Ahmet Uslu, Tarık Günersel’in şiirlerini somut şiir bağlamında ele aldığı makalesinde şairin anlatma ihtiyacını kelimelerle değil, görsel sunumla ifade ederek işaret dili ile okura seslendiği sonucuna varmıştır. “Geleneğin şiir anlayışını reddeden bir anlayışın ürünü olarak da görebileceğimiz somut şiir, Günersel’i şair olarak farklı bir konuma getirmektedir. Şiirlerinde harflerden, hecelerden, kelimelerden, sayılardan ve bilgisayar tekniklerinden yararlanan şair, hayal gücünün sınırlarını zorlar. Kelime ve kavramları istediği gibi bir araya getirip sayfa içerisinde düzenleyerek okura daha geniş bir düşünme alanı oluşturur” (Uslu 2017: 344). Görsellik ve sesin öne çıktığı şiirlerinde, hem kendisinin daha önce yazdığı metinlerle, tiyatrolarla hem de Kutadgu Bilig veya Mesnevi gibi daha eski eserlerle kurduğu bağlantılarla özgünlüğü yakalamaya çalışmıştır. “Şair ve yazar olarak çeşitliliğe verdiğim önem 1972’de tasarladığım ‘Mozaik’ projesi bağlamında değerlendirilmeli” diyen Günersel, şiirde sesi ve görselliği öne çıkarmasıyla kendine özgü bir yer edinmiştir. Şair hakkında 1982’de Oluşum, 1990’da Geniş Zamanlar ve 1995’te Sombahar dergilerinde özel bölümler hazırlanmıştır. Yazın yaşamı boyunca Mevlana’dan Seneca’ya, Hafız-ı Şirazi’den Kutadgu Bilig’e, Hammurabi’ye, felsefeciler, mistikler, şairler, yasakoyucular, yaşam kılavuzları, bilgelik öyküleri ve insanlığın destanlarının izlerini süren, bunları bazen aforizmalar, bazen öyküler, bazen de şiir-öyküler olarak yeniden yorumlayıp yazan bir şair olarak konumlandırılmıştır.

Şair, tiyatro alanında yalnızca yazar olarak değil oyuncu olarak da yer almıştır. Usta ile Balıkçısı, Portreler, Neron ile Agrippina, Yaşasın Delilik, Aşk-ı Memnu, Güneşte On Kişi, Moliere ya da Kara Komplo, Cimri gibi birçok oyunda rol almış ve çok sayıda da oyunun yönetmenliğini üstlenmiştir. Tarık Günersel tiyatroda olduğu gibi sinemada da aktif bir şekilde yer almış, hem oyuncu hem de senarist olarak yetkinliğini göstermiştir. Şükran Kozalı’nın Eğreti Gelin romanını senaryoya uyarlamış, yanı sıra Uzak İhtimal, Abdülhamid Düşerken, Cumhuriyet, Düş Gezginleri, Ölü Bir Deniz ve Sabahattin Ali’nin öyküsünden uyarlanan Düşman adlı sinema filmlerinde oyunculuk yapmıştır.