Madde Detay

Asıl adı Abdu’l-Gaffâr olan Hâmî, 19. yüzyılda Maraş’ta yaşamış mutasavvıf bir şairdir. Aslen Buharalı olan Abdülgafûr namında bir zatın oğludur. Gaffâr Baba namıyla da anılan şair, Maraş’ta Alaüddevle evkafında bulunan Çarşı Tekkesi’nde bir müddet mesnevihanlık yapmıştır. Şiirlerine mesnevihanlık yaptığı dönemin neşvesi yansımıştır. Şiirlerinde Hâmî mahlasını kullanan şair, bazı şiirleri sebebiyle suizan ve kınamalara maruz kalmıştır. Hakikatte ârif ve âgâh bir zat olan Hâmî, Nakşibendî tarikatına müntesiptir. Şair bağlı olduğu tarikatı şiirlerinde açık bir şekilde dile getirmektedir. Maraş’ta 1309/1891-92’de vefat eden şairin mezarı Besim Atalay’a göre bir dönem mesnevihanlık yaptığı dergâhtadır (1973: 136).

Hâmî nin günümüze intikal eden tek eseri Dîvân'ıdır. Dîvân, Hâmî hakkındaki tek kaynaktır. Mürettep bir Dîvân'dır. İki yazma nüshası tespit edilmiştir. Nüshalarından birisi, Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî, Manzum, Nu.: 103’te “Dîvân-ı Hâmî” adıyla kayıtlıdır. Diğer nüshası, Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi Kahramanmaraş Karacaoğlan İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, Nu. 128’de “Na’t-ı Şerîf, Hâmî Abdu’l-Gaffâr Baba” adıyla kayıtlı bir şiir mecmuasında bulunmaktadır. Nüshalardaki şiirler birbiriyle örtüşmektedir. Hâmî’nin şiirleri çoğunlukla dinî-tasavvufi muhtevalıdır. Şairin devlet erkânına sunulmuş kasidesi yoktur. Dîvân'ındaki dört kasideden biri tarihtir. Söz konusu tarih, şairin tarikatı, şiirlerinin muhtevası ile divanının tedvin edilmesi ve tarihini vermesi bakımından mühimdir. Hâmî, Dîvân'ını 1284/1867 tarihinde mürşidinin emriyle tedvin etmiştir.

Hâmî, Derdli, Hamamcı-zâde Hâfız, Kâmil, Nâbî, Eşref, Rızâ ve Âkif’’in gazellerini tahmis etmiştir. Bir nazım şekli olarak tahmis, bir yönüyle bir beğeni ve etkilenme ifade eder. Dolayısıyla bu şairlerin Hâmî’nin edebî şahsiyeti üzerinde etkili olduklarını söylemek mümkündür. Şairin şiirlerinin büyük çoğunluğu Hz. Muhammed’i, Ehl-i Beyt’i ve büyük mutasavvıfları konu almaktadır.

Hâmî, yeni şiirin eski şiirden el almaya başladığı bir devirde taşrada yaşamış bir şairidir. Şair, Dîvân'ındaki bütün şiirlerini aruz vezni ve klasik Türk edebiyatı nazım şekilleriyle yazmıştır. Şairin Dîvân'ında dinî-tasavvufi anlayışın dışında bilinen divan şiiri neşvesini yansıtan şiirleri de vardır.

Alıcı, Lütfi (2005). “Tezkirelere Göre Kahraman Maraşlı Divan Şairleri”. KSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C. 1. 1: 56-63.

Alıcı, Lütfi vd. (2009). “Maraşlı Divan Şairleri”. Türk Edebiyatında Maraşlılar. Kahramanmaraş: Ukde Yay.

Alıcı, Lütfi (2013). Hâmî Abdu’l-Gaffâr Baba Dîvân-ı Hâmî-i Mar’aşî Tenkitli Metin-Tıpkıbasım. Kahramanmaraş: Ukde Yay.

Altay, Adem (2008). Hâmî Dîvânı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Çiftçi, Cemil (2000). Maraşlı Şairler Yazarlar Âlimler. İstanbul: Kitabevi Yay.

Dîvân-ı Hâmî. Millet Yazma Eserler Kütüphanesi (İMK) Ali Emîrî Manzum. TY. Nu: 103.

Mecmua (yty.). Kahramanmaraş Hâfız Ali Efendi İlmî Eserler Kütüphanesi. Nu. 291.

Nat-ı Şerif (Mecmua). Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü Kütüphanesi (KBYEBMK). Kahramanmaraş Karacaoğlan İl Halk Kütüphanesi Yazmaları. TY. Nu. 128.

Özbaş, Mehmet Yusuf (hzl.) (1973). Besim Atalay, Maraş Tarihi ve Coğrafyası. İstanbul: Dizerkonca Matbaası.

TC Kahramanmaraş Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2007). Hâfız Ali Efendi Yazma Eserler Kataloğu. Kahramanmaraş: yyy.

Yıldırım, Tahsin (2006). Edebiyatımızda Müstear İsimler. İstanbul: Selis Kitaplar Yay.

Gazel

Gel ey dil sanma erbâb-ı kerem dünyâda kalmışdır

Kerem ancak cenâb-ı Hâlık-ı eşyâda kalmışdır

Gönülden mâ-sivâyı nefy iden illâyı fehm eyler

Ki bu hâlâta vâkıf olmayan hep lâda kalmışdır

Tecellî zevkin idrâk itmeyüp sâlûsi-i hod-bîn

Hevâ-yı ekl ü şürb ü kevser ü tûbâda kalmışdır

Görür her zerrede ârif âyân Hakkı basîretle

Bu ma’nâdan habersiz müdde’î da’vâda kalmışdır

Geçürdüm ömri âh u vâh ile Hâmî işim şimdi

Hemân eltâf-ı Hakla sâhib-i irşâda kalmışdır

Gazel

 Dil-i pür-nûrda kibr ü hased ü kîn olmaz

Tıyneti sâf olanın cebhesine çîn olmaz

Dehr ikbâli ile ehl-i dil olmaz mesrûr

Düşse idbâra dahi hâtırı gamgîn olmaz

Râh-ı tahkîkde deryûzeger-i fakr u fenâ

Rızk içün dâ’ir-i ebvâb-ı selâtîn olmaz

Ehl-i teslîmdedir zevk ü safâ dünyâda

Yohsa sâhib-emele râhat u temkîn olmaz

Feyz ü himmet yine erbâb-ı harâbâtdadır

Mazhar-ı hubb-ı ezel zâhid-i hod-bîn olmaz

Ney-şeker olsa da her çend ser-â-pâ şîrîn

Kâmet-i serv-i dil-ârâ gibi şîrîn olmaz

Olmasa himmet-i pîrân-ı tarîkat Hâmî

Böyle şi’rin ter ü hem tâze vü rengîn olmaz

Alıcı, Lütfi (2013). Hâmî Abdu’l-Gaffâr Baba Dîvân-ı Hâmî-i Mar’aşî Tenkitli Metin-Tıpkıbasım. Kahramanmaraş: Ukde Yay. 197-198, 206.