Madde Detay

Şâh Velî Ayıntâbî, 938/1532 yılında Maraş’ta doğmuş (Ayıntâbî, 1593, 2^b) daha sonra ailesi ile birlikte Antep’e yerleşmişdir (Çavuşoğlu 2007: 8-9). Şiirlerinde Askerî mahlasını kullanan Şâh Velî (Ayıntâbî, 1593, 2^a), Antep’te Halvetî şeyhi Yakup el-Ayıntâbî’ye (ö. 965/1558) intisab etmiştir. Molla Ahmed el-Halvetî’nin 987/1579 yılında vefatı üzerine, şeyhinden aldığı icazet ve işaretle şeyhlik makamına geçmiştir (Çavuşoğlu 2007: 8-10).

Şâh Velî’nin silsilesi; Yakup b. Muhyiddin el-Ayıntâbî, Molla Ahmed el-Halvetî, Dârendeli ve Cemâleddin-i Halvetî vasıtasıyla Pîr Muhammed Erzincânî’ye oradan da Seyyid Yahyâ Şirvânî’ye ulaşır. Mehmed Şükri’nin tespitine göre ise, Şâh Velî’nin silsilesi; Ahmed Rûmî, Yakup Ayıntâbî, Şeyh Davud (ö.?), Şemsüddin Ahmed Şâmî (ö.?), Üveys-i Karamânî (ö. 920/1514) vasıtasıyla Cemâl-i Halvetî (Çelebi Halîfe)’ye oradan Pîr Muhammed Erzicânî ve Yahyâ Şirvânî’ye ulaşır (Öztürk 2003: 99).

Şâh Velî’nin vefat tarihi ile ilgili kaynaklarda farklı bilgiler yer almaktadır. Bağdatlı İsmail Paşa, Bursalı Mehmed Tâhir ve Hüseyin Vassaf, Şâh Velî’nin 1000/1592’de vefat ettiğini kaydetmişlerdir. Şâh Velî’nin, er-Rıhletü’s-Seniyye adlı eserini 1001/Ocak 1593’te, Etvâr-ı Seb‘a isimli eserini de Rabîulevvel 1006/Ekim 1597 yılında yazdığı, yine Etvâr-ı Seb‘a isimli eserinde şeyhi Molla Ahmed el-Halvetî’den almış olduğu icazetle 18 yıldır hizmete devam ettiği bilgisi dikkate alındığında, Şâh Velî’nin 1006/1597 tarihinde henüz hayatta olduğu ortaya çıkmaktadır (Çavuşoğlu 2007: 12-13). Mehmet Süreyyâ ise, Şâh Velî Ayıntâbî’nin 1013/1604 tarihinde vefat ettiğini kaydetmiştir (Mehmed Süreyya 1308: IV, 610).

Şâh Velî’nin, Risâletü’l-Bedriyye, er-Rıhletü’s-Seniyye ve’l-Vasıyyetü’l-Behiyye li’l-Fukarâi’l-Halvetiyye, Etvâr-ı Seb‘a, el-Kevâkibü’l-Muzî’e fi’t-tarîkati’l-Muhammediyye ve “Gelsün Redifli” 36 beyitten ibaret kasîdesi ile birlikte bilinen beş eseri bulunmaktadır. Risâletü’l-Bedriyye ve “Gelsün Redifli” kasîdesi manzum, diğer eserleri ise mensur olarak telif edilmiştir (Çavuşoğlu 2014: 65-68). Müellife atfedilen Gunyetü’s-Sâlikîn adlı eser ise, aynı adı taşıyan torunu Şâh Velî b. Üveys b. Şâh Velî’ye aittir (Öztürk 2003:100-101).

Şâh Velî’nin, er-Rıhletü’s-Seniyye ve’l-Vasıyyetü’l-Behiyye li’l-fukarâi’l-Halvetiyye adlı mensur eseri, Süleymaniye Kütüphanesi Veliyyüddin Efendi Bölümü 3188/1 numarada 1^a-17^b; Etvâr-ı Seb‘a isimli eseri Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi Bölümü 827/7 numarada 56^b-68^a; el-Kevâkibü’l-Muzî’e fi’t-tarîkati’l-Muhammediyye adlı eseri, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya Bölümü 2022/1 numarada 1^a-14^a varakları arasında; “Gelsün” Redifli Kasîdesi ise, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya Bölümü 2022/3 numarada Risâletü’l-Bedriyye’den hemen sonra aynı cilt içerisinde yer alır (Çavuşoğlu 2007:20-23).

Müellifin, Risâletü’l-Bedriyye adlı mesnevîsi ise, Süleymâniye Kütüphanesi Ayasofya Bölümü, 2022/2 numarada 14^a-77^a varakları arasında yer alır. Eser üzerinde bir yüksek lisans tezi (Çavuşoğlu 2007) hazırlanmıştır. Ayrıca “XVI. Yüzyıl Halvetî Şiirinde Din ve Tasavvuf” adlı doktora tezinde, Şâh Velî ve eserleri hakkında malumat verilmiştir (Öztürk 2003). Risâletü’l-Bedriyye, eserin son kısmında yer alan “Işk Elinden” redifli kasîde hâriç, tamamı mesnevî nazım biçiminde yazılmıştır. Eserde biri, mefâ‘îlün / mefâ‘îlün / fe‘ûlün diğeri de fâ‘ilâtün / fâ‘ilâtün / fâ‘ilün olmak üzere iki kalıp kullanılmıştır. Risâletü’l-Bedriyye, tarîkat mensuplarına tasavvufî düsturları aktarma gayesi ile telif edilmiş, 1390 beyitlik dinî-tasavvufî bir manzumedir (Çavuşoğlu 2007: 25-28).

Şâh Velî Ayıntâbî, Halvetî tarîkatına mensup, mutasavvıf bir şairdir. Daha çok tasavvufî kişiliği ile halk arasında tanınmış bir şahsiyettir. Tasavvufî hakîkatleri anlatan eserler telif etmesi yanında bizzat şeyhlik yapması onun, halk arasında daha çok tanınmasını sağlamıştır. Hakkında yazılan biyografilerde çeşitli rivayetler anlatılmaktadır (Cemil Cahit Güzelbey 1964: 78-86).

Şiirlerinde didaktik bir üslup kullanan Şâh Velî, halka ve müridlerine tasavvufî hakîkatleri anlatmak için dinî ve tasavvufî mefhumlarla örülmüş bir dil kullanır. Arapça ve Farsça kavram ve terkipleri daha çok kullanmakla birlikte eserlerinde, ara ara Eski Anadolu Türkçesi karakteri taşıyan kelimelere de rastlanır. Manzumelerinde dinî ve tasavvufî hususları ustalıkla yoğuran Şâh Velî Ayıntâbî, şekil kaygısından çok, vermek istediği mesaj ve gerçekleştirmek istediği amaç için eser telif etmiştir (Çavuşoğlu 2007: 17-20).

Çavuşoğlu, Raşit (2007). Şâh Veli Ayıntâbî’nin Risâltü’l-Bedriyyesi (Metin, Muhtevâ, Tahlîl). Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.

Çavuşoğlu, Raşit (2014). “Şâh Veli Ayıntâbî ve “Işk Elinden” Redifli Kasidesi”. Journal of Intercultural and Religious Studies 6: 61-84.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1946). Türk Şairleri. İstanbul.

Güzelbey, Cemil Cahit (1940-1942).“Ziyaretler ve Meşhur Şeyhler- Şahveli”. Başpınar Dergisi 21-24.

Güzelbey, Cemil Cahit (1964). Gaziantep Evliyâları. Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği Kitap ve Buroşür Yay.

Öztürk, Ali (2003). XVI. Yüzyıl Halvetî Şiirinde Din ve Tasavvuf. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Sadık Vicdânî (1338-1341). Tomâr-ı Turuk-ı Aliyye’den Halvetiyye. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası.

Serin, Rahmi (1984). İslam Tasavvufunda Halvetilik ve Halvetiler. İstanbul: Petek Yay.

Şakir, Sabri (1934). Gazientep Büyükleri. Gaziantep: Halkevi Dil, Edebiyat, Tarih Şubesi Neşriyat.

Tâlibzâde Derviş Mehmed Şükrî. Silsilenâme-i Aliyye-i Meşayih-i Sûfiyye. Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Hüdayi Bölümü, nu:1098.

Tatçı, mustafa ve Cemal Kurnaz (haz.) (2000). Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri I-II-III ve Ahmed Remzî Akyürek Miftâhu’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi. Ankara: Bizim Büro Yay. 

Yener, Şakir Sabri (1999). Gaziantep Kitabeleri. Gaziantep: Gaziyurt Matbaası.

Yusuf b. Yakup (1920). Menâkıb-ı Şerif ve Tarikatnâme-i Pîran ve Meşayih-i Tarikat-ı Aliyye-i Halvetiyye. İstanbul.

Ne remz itdüm dilâ hiç gözledüñ mi

Yolum yokluğa girdi izledüñ mi

Çü yazdum yok dilinden bu kitâbı

Diyüp Bedriyye ismin hem meâbı

(…)

Koyubdur Şâh Velî ismin atası

Olan Âmine hem hâtûn anası

Kaba Nâyıb oğlu anuñ şöhreti

Nesl-i Alpavud Kazan Hân nisbeti

Mevlûdi Mer’aş ‘Ayntâbdur mekân

Hem du’âcı Hân Murâda her zamân

(…)

Geldi öñüne azîzüñ ol şikâr

Kuddise sırrıhû didüm âşikâr

Yidirüp büryânı ol ‘abd-i şekûr

Soñra virdi baña “şerâben ŧahûr”

Gel nazar kıl düşüme gör nolmışam

Bu beden sicninde nev’â ķalmışam

Tut elimi Yûsufam mâlik-misâl

Ey hakîkat Ya’ķubı bil ne hâl

(…)

Kasîde

Olupdur her kişi bir işe âşık

Tutar her biri bir kâr ışk elinden

İçenler ışk elinden bir ayağı

Olur hem mest-i evkâr ışk elinden

Kamu bir kerre mest oldı ben oldum

Mey-i vahdetle tekrâr ışķ elinden

Benüm derdüme dermân oldı bu ışk

Şikâyet itme zinhâr ışk elinden

(…)

(Çavuşoğlu, Raşit (2007). Şâh Veli Ayıntâbî’nin Risâltü’l-Bedriyyesi (Metin, Muhtevâ, Tahlîl). Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi. 185, 189-190, 193, 284.)