Madde Detay

1151/1739’da İstanbul’da doğan şairin asıl adı Mehmed, mahlası Hâmid'dir. Şairin doğum yılı konusunda biyografisine yer veren bütün kaynaklar aynı fikirde olmakla birlikte, gün ve ay konusunda herhangi bir bilgi yoktur. Hâmid’in babası Mîrimîrânlık görevinde bulunan Kâmil Abdullah Efendi’dir. Kâmil Abdullah Efendi’nin vefatından sonra bir müddet boşlukta kalan Hâmid, Sultan III. Mustafa döneminde 1172/1759’da Enderûn-ı Hümâyûn Kilâr-ı Hâssa’ya çırak olarak alınmışır. Hâmid’in Enderun’a girmeden önceki eğitimi hakkında elde kesin bilgiler olmamakla beraber, Kilâr-ı Hâssâ’ya girdikten sonra; edep, irfan ve şiir alanında da kendisini yetiştirdiği bilinmektedir. Hâmid aynı zamanda bir musiki üstadıdır. Meşkhanede musiki eğitimi alan Hâmid’in musikideki üstatlığını gösteren beste ve semaileri vardır. Hâmid, 1192/1778'deki büyük vebada vefat etmiştir.

Hâmid’in tespit edilebilen tek eseri Dîvân’ıdır. Âkif, Mir’ât-ı Şi’r’de şairin Kilâr-ı Hâssa’ya intisabından sonra şiir ve diğer fenlerin yanında nesir ile de uğraştığını aktarır. Ancak yapılan araştırmada şairin mensur bir eserine rastlanılmamıştır.

1. Dîvân: Hâmid’in şiirleri, vefatından sonra kendisi gibi Enderun çıkışlı Câvid Ahmed Bey tarafından bir araya getirilmiştir. Dîvân'ın İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi. T 9767 ve Mısır Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazma Eserler, Tal’at 202'de olmak üzere iki nüshası bilinmektedir. Dîvân’da 2 kaside, 1 tahmis, kaside  şeklinde 1tarih manzumesi, 3 kıta-i kebire, 156 gazel, 9 nazm, 7 kıta ve 8 beyit bulunmaktadır. Beyitlerden 6'sı matla, 2'si müfrettir. Dîvân'ın tenkitli metni yayımlanmıştır (Tuğluk 2010).

Divan şiirinin her açıdan klasik anlayışı içinde kalan Hâmid, şiirlerinde tasavvufu öncelikli olarak işleyen bir şair değildir. Hâmid, dil ve üslup açısından mahallîleşme cereyanına daha yakın durmuş bir şairdir. Hâmid; Bağdatlı Rûhî, Nâşid ve Fars şairi Enverî'yi Dîvân’ında anmakla beraber beraber daha çok Nâşid tarzında şiir yazmak istediğini ifade eder.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 2: 598.

Çiftçi, Ömer (1996). Fatîn Tezkire-Hâtimetü’l-Eş’âr. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

El-Mathūtâtu’t-Türkiyyeti’l-Osmânîyye El-Kısmi Sâni (S-H) (1989). E’l-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l Âmmeti li’l-Kütübi. 51.

İpekten, Haluk vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay.

Kınlı, Süleyman (2007). Hat ve Hattâtân’da Osmanlı Hattatları. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. 140.

Kurnaz Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay. 184.

Mîr Âkif. Mir’ât-ı Şi’r. Milli Kütüphane. Yz. A. 626.

Oğraş, Rıza (2001). Es’ad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endūz’u (İncelem-Metin). Burdur. 110.

Tuğluk, İbrahim Halil (2010). Enderunlu Hâmid Divanı (İnceleme-Metin). Erzurum: Salkımsöğüt Yay.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1981). "Hâmid, Mehmed (Enderunlu)". C.4. İstanbul: Dergâh Yay. 86.

Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (2004). "Hâmid, Mehmed" . C. 4. Ankara: AKM Yay.  383.

Gazel

Tevbeler itdüm ise cürm ü hatâ bir iki üç

Yeter ey şûh yeter cevr ü cefâ bir iki üç

Dergehünde dil ü cân bir de bu benden kâfî

Sıklet-i gayra ne hâcet nüdemâ bir iki üç

Nâle vü âh ile zâr eylemede hecrünle

Bulunur mı bu kulun gibi şehâ bir iki üç

Firkat ü cevr ü sitem cânuma geçdi sâkî

Câm sun bana be-kavl-i hükemâ bir iki üç

Böyle bir bezm görilmiş mi 'aceb k'anda ola

Yâr ü 'âşık kadeh-i neşve-fezâ bir iki üç

'Aşkuma oldı bu eşyâ-yı selâse bâdî

Çeşm ü hâl-i siyeh ü zülf-i dü-tâ bir iki üç

Olsa lâyık bu nev-îcâdına pey-rev Hâmid

Mîr Nâşid gibi pâkîze-edâ bir iki üç

(Tuğluk, İbrahim Halil (2010). Enderunlu Hâmid Dîvânı (İnceleme-Metin). Erzurum: Salkımsöğüt Yay. 49-50.)