Madde Detay

Hatîboğlu’nun hayatı hakkında tezkireler ve diğer biyografi kaynaklarında bilgi bulunmamaktadır. Ferâh-nâme’sinden anlaşıldığına göre asıl adı Muhammed olup Germiyan Beyliği sınırları içinde yer alan Denizli’nin Honaz kasabasında doğmuştur (Şahin 1993). Hatîboğlu’nun eserleri şunlardır:

1. Bahrü’l-Hakâyık: 812/1409’da kaleme alınan eser Hâcı Bektaş-ı Velî’nin mensur Makâlât’ının Türkçeye manzum olarak çevirisidir. Her biri kendi içinde çeşitli kısımlara ayrılan sekiz ana bölümden meydana gelen metinde bir münacat, Hz. Muhammed, Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osmân ve Hz. Alî’yle ilgili naatlar vardır. Bir mukaddimeyi takiben iman, şeriat, tarikat ve tarikat ehli, marifet ve marifet ehli, hakîkat ve hakîkat ehli, şeytan ve şeytana uyanlar ile insanın özellikleri anlatılmaktadır. 1356 beyitlik mesnevî aruz vezninin “mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün” kalıbıyla yazılmıştır. Tıpkıbasımı yayımlanan (Ertaylan 1960) eser üzerine Çifçi, bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır (1997).

2. Letâyif-nâme: 817/1414 yılında yazılan eser, Yıldırım Bâyezîd devri âlimlerinden İbnî Berkî’nin Arapça Sûre-i Mülk Tefsîri’nin manzum çevirisidir. Aruzun “fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün” kalıbı ile kaleme alınan bu mesnevî 3910 beyittir. Özel, Letâyif-nâme üzerine yüksek lisans çalışması yapmıştır (1995).

3. Ferâh-nâme: Metnin telif tarihi 829/1426’dur. Yüz hadis ve bu hadislerle ilgili yüz hikayeden oluşmuş dinî, didaktik bu mesnevî 6091 beyit uzunluğundadır. Eserde aruz vezninin “fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün” kalıbı kullanılmıştır. Şahin, metin üzerinde bir doktora tezi hazırlamıştır (1993).

Hatîboğlu; eserlerinde Nizâmî-i Gencevî’yi, Sa’dî-i Şîrâzî’yi, Ferîdüddîn-i Attâr’ı, Gülşehrî’yi, Dehhânî’yi, Ahmedî’yi, Şeyhoğlu’nu, Âşık Paşa’yı ve Elvân Çelebi’yi kendisine örnek aldığını söylemişse de edebî bakımdan kuvvetli bir şair olmayı başaramamıştır. Onun yazdıklarında didaktik bir üslûp; basit, sade, külfetsiz, nazım tekniği bakımından kusurlu, fakat yer yer samimi bir ifade dikkati çekmektedir (Erkan 1997). Bu da şairin, şiirleriyle halka bir şeyler öğretmek amacında olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Hatîboğlu’nun eski Anadolu Türkçesinin özelliklerini taşıyan manzumeleri daha çok dil tarihi açısından önem taşımaktadır (Özkan 1997).

Çifçi, Selcen (1997). Bahrü’l-Hakâyık (Transkripsiyonlu Metin-Dil İncelemesi-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.

Ertaylan, İsmail Hikmet (hzl.) (1960). Hatiboğlu, Bahrü’l-hakayık. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.

Erkan, Mustafa (1997). “Hatiboglu”. İslâm Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul: TDV Yay. 461-462.

Özel, Birgül (1995). Letâyif-nâme. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. 

Özkan, Mustafa (1997). “Hatiboğlu Mehmed, Hayatı ve Eserlerine Dair”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi XXVII: 220-236.

Şahin, Hatice (1993). Ferahnâme (Dil Özellikleri-Metin-Söz Dizini). Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

Bahrü’l-Hakâyık’tan

Resûl buyrıgında cân eyledi râm

Şerî’at içre geçürdi ser-encâm

Ömer ikinci yâridür nebînün

Muvâfık dostıdur vuslat şebinü

Üçünci yârı Osmân İbni Afvân

Güyegülikde zi’n-nûreyn-i merdân

Çu dördünci Aliyyü’l-murtazâdur

Belî müşriklere hakdan kazâdur

(...)

Bugur ol kutb-ı âlem eydür i yâr

Bu ilmün şerhini ol kıldı izhâr

Kul irer kırk makâmda tanrısına

İnanmazsan gör işle tut sına

Onına hükm ider anun şerî’at

Tarîkat kılur onına şürû’at

Onını ma’rifetden bilün izhâr

Hakîkat içredür on dahı i yâr

Tamâm bahs oldı us ol kırk makâmum

Kılanlar bunı kabrinde yaka mûm

(...)

İkinci kimidi fir’avn u gâfil

Kamu fi’lini işlerdi tegâfil

Mısır kıptîlerin divşürdi ol nahr

Esîrü’l-hırs idi hem sür’atü’n-naks

Nile dostum diyüben turdı muhkem

Anun destile kıldı ömrüni kem

Üçünci kimidi kârûn-ı nâmerd

Berîdi ol vücûddan fi’l-i cevmerd

Bahîl ü nâkes ü medhîl ü nâşî

Yıgardı divşirüp mâlı kumâşı

Ma'lûmla dir kıluram her ilâcum

Benüm hîç kimseye yok ihtiyâcum

(Çifçi, Selcen (1997). Bahrü’l-Hakâyık (Transkripsiyonlu Metin-Dil İncelemesi-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi. 109, 117, 153.)