Madde Detay

Adı Ahmed, lakabı ise Şemseddin’dir. İbrahim Gülşenî’nin oğlu ve halifesidir. Hayâlî mahlasını kullanmıştır. 890/1485 yılında Tebriz’de dünyaya gelmiştir. Babasının halifelerinden Muslihiddin Şirazî’den ilk eğitimini almış, Şah İsmail’in Tebriz’i ele geçirdiği zaman hocasıyla birlikte o sırada Hasankeyf’te bulunan babasının yanına gitmiş, oradan da birlikte Diyarbakır’a geçmişlerdir. Diyarbakır’da yedi sene kadar kalan Ahmed Hayâlî, Urfa üzerinden Maraş’a oradan da Mısır’a seyahat etmiştir. Mısır’da Memluk Sultanı Tumanbay’ın ölümünden sonra eşi Hunde Fatıma ile evlenmiştir (Muhyî 2014: 282). Şeyhin iktidar çevreleriyle kurduğu bu akrabalık, Sadrazam İbrahim Paşa’nın kuşkularını artırmış ve Kanuni Süleyman tarafından İstanbul’a çağrılmışlardır. Babasıyla birlikte deniz yoluyla İstanbul’a gelen Ahmed Hayalî, bir yıl sonra babasıyla Mısır’a dönmüştür. 

İbrahim Gülşenî’nin 940/1534 senesinde vefatı üzerine Gülşenî Tekkesinin şeyhi olmuş, 949/1543 senesinde Hicaz’a gitmiş ve orada Âsaf-nâme müellifi Lütfi Paşa ile görüşmüşlerdir (Ali Emirî 1328: 299). Hayalî 963/1556 yılında tekrar İstanbul’a gitmek için yola çıkmış, Kudüs, Şam, Halep yoluyla kış aylarında İstanbul’a ulaşmıştır. Altı ay kaldığı İstanbul’dan tekrar Mısır’a dönmüştür. Hayâlî 977/1569 yılında vefat etmiş ve Gülşenî Tekkesi’ne defnedilmiştir (Ali Emirî 1328: 301). Yerine oğlu Ali Safvetî post-nişin olmuştur (Şeyhi 1989: II, 202).

Eserleri

Kaynaklarda Hayâlî’nin divanı ve mevlidi olduğu söylenir. Milli Kütüphanede bir nüshası bulunan Mevlid-i Nebî (Yz. FB. 206/1) adlı eserin mevlid olmadığını, mesnevi tarzında yazılmış bir ahlâk kitabı olduğunu M. Fatih Köksal tespit etmiştir (2011: 82). Fakat eserin Hayâlî’ye ait olup olmadığı hususu araştırılmaya muhtaçtır.

Divan:

Hayâlî Divanı’nın dört nüshası bilinmektedir.

1. Millet Kütüphanesi, Ali Emirî, Manzum Eserler, Nu: 133 

2. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Nu: 3451

3. Fatih Kütüphanesi Nu. 3823

4. Milli Kütüphane Yz. FB. 213

Milli Kütüphanedeki nüsha şairin oğlu Ali Safvetî tarafından istinsah edilmiştir. Millet Kütüphanesi Ali Emiri Nu. 133’te kayıtlı nüsha üzerine Türkân Alvan (1998) ve İnci Kiremitçi yüksek lisans tezi yapmışlardır (2001).

Edebî Kişiliği

Hayâlî, babası İbrahim Gülşenî’nin hem sufi hem de şair olarak en önemli varisidir. Gülşenî soyundan gelen şairlerin en yeteneklisidir. Türk tasavvuf edebiyatı içerisinde, özellikle Azeri Türkçesine çalan dili ve söyleyiş tarzıyla yer edinmiştir. Bestelenmiş şiirleri sadece Gülşenî muhitlerinde değil, diğer tarikat çevrelerinde de icra edilerek günümüze kadar ulaşmıştır.

Akpınar, Hüseyin (2004). Gülşenîlikte Musikî ve Musikîşinaslar. Doktora Tezi. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi.

Ali Emirî (1328). Tezkire-i Şu‘arâ-yı Amid. İstanbul: Matbaa-i Amire.

Alvan, Türkan (1998). Hayâlî-i Gülşenî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1942-43). Türk Musikisi Antolojisi I-II. İstanbul: İÜEF Yay.

Kiremitçi, İnci (2001). Hayâlî-i Gülşenî Divanı Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.

Koç, Mustafa ve Eyyüp Tanrıverdi (hzl.) (2014). Menâkıb-ı İbrahîm-i Gülşenî. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.

Konur, Himmet (2000). İbrahim Gülşenî: Hayatı, Eserleri, Tarikatı. İstanbul: İnsan Yay.

Köksal, M. Fatih (2011). Mevlid-nâme. Ankara: TDV Yay.

Macit, Muhsin (2012). “Osmanlı Kültür ve Sanatında İbrahim Gülşenî’nin İşlevi”. Bilig 60 (Kış): 193-214.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Şeyhi Mehmed Efendi, Vakayiü’l-Fudalâ I-III. İstanbul: Çağrı Yay.

Solmaz, Süleyman (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu‘arâsı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.

Yazıcı, Tahsin (1951). Şeyh İbrahim-i Gülşenî: Hayatı, Eserleri, Tarikatı. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

1

Musaffâ eyle dil levhin bu gün nûr-ı tecellâdan 

Cemâlin gösterür Allah çü mir’ât-ı mücellâdan

Bugün her kim görür yârun gören anunladur yarın

Ne bilsün anda dil-dârun olanlar bunda a‘mâdan

Nazargâh-ı Hudâdur dil velî sanman cüdâdur dil

Uçar misl-i hümâdur dil geçer arş-ı mu‘allâdan

Değilsen lâyık-ı cânân seni nefsin eder hayrân

Gel ey Mecnûn-ı ser-gerdân haber ver bu mu‘ammâdan

Hayâli bes ayân etgil bu esrârı beyân etgil

Mekânın lâ-mekân etgil cevâb algil müsemmâdan 

(Bu şiir, saba makamında bestelenmiştir: Ergun, Sadeddin Nüzhet (1942-43). Türk Musikisi Antolojisi I-II. İstanbul: İÜEF Yay. 695-96.) 

(Kiremitçi, İnci (2001). Hayâlî-i Gülşenî Divanı Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi. 283.) 

2 

Gönül sûzân olupdur aşk elinden

Ciğer büryân olupdur aşk elinden

Belâ vü derd ü mihnet gûşesinde

Besî hayrân olupdur aşk elinden

Niceler tâc u taht u mâl u mülkden

Geçüp uryân olupdur aşk elinden

Gör e bülbülleri kim mest ü hayrân

İşi efgân olupdur aşk elinden

Cihânın müşkilâtı ey Hayâlî

Sana âsân olupdur aşk elinden 

(Bu şiir, bayatî makamında bestelenmiştir: Ergun, Sadeddin Nüzhet (1942-43). Türk Musikisi Antolojisi I-II. İstanbul: İÜEF Yay. 525-526.) 

(Kiremitçi, İnci (2001). Hayâlî-i Gülşenî Divanı Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi. 284.)