Madde Detay
HAYRÎ, Seyyid Mehmed Hayrî Efendi
(d. 1147/1734 - ö. 1204/1789-90)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Asıl adı Seyyid Mehmed Hayreddîn’dir. Babası Kastamonu mütesellimi Yahya Efendi'dir. 1147/1734 yılında Bolu’nun Viranşehir kazasına bağlı Ömerli köyünde dünyaya geldi (Erdem 1994: 93; Akbayar 1996: 663; Bursalı M. Tahir: II/175). İlk eğitimini memleketinde babasının yanında aldı. Şiir merakı genç yaşlarda başladı. Sadaret için Trabzon’dan İstanbul’a giderken Viranşehir kasabasına uğrayan Hakîm-zâde Ali Paşa’nın himayesine sığınarak İstanbul’a gitti. Paşa’nın sadaret makamından azledilmesinden sonra dönemin sadrazam mektupçusu olan vezir Hâmid Hamza Paşa’ya yakınlaşarak kethüda kalemine girip hacegân arasına katıldı ve kısa sürede başhalifeliğe kadar yükseldi (Akbayar 1996: 663-664; Erdem 1994: 94). Devlet kademesinde kethüda kâtibi ve divan-ı hümayun beylikçisi görevlerinde de bulunan Hayrî daha sonra üç kez reisü’l-küttablık görevine getirildi. 1204/1789-90 yılında, kendisinin de içinde bulunduğu Osmanlı ordusunun Fokşan kasabası yakınlarında Ruslar karşısında bozguna uğraması üzerine çıkan kargaşada Boza nehrine düşerek öldü (Uzunçarşılı 1995: 553; Akbayar 1996: 664; Yavuz-Özen 1972: 175).
Hayrî’nin ulaşabildiğimiz tek eseri mürettep Dîvân'ıdır. Hayrî’nin, hayattayken bir araya getirmeye fırsat bulamadığı şiirlerinin derlenip toplanma sürecini anlatan mensur bir mukaddime ve akabinde şairin hal tercümesini konu alan mensur bir metinle başlayan mürettep Dîvân'ının İstanbul Kütüphanelerinde beş nüshası bulunmaktadır. Hayrî Dîvân'ında, rubai tarzında yazılmış bir münacat, 3’ü na’t olmak üzere 13 kaside, bir terkib-i bend, 6’sı Farsça olmak üzere 16 tahmis, bir mesnevi (ramazaniyye), 4 kıt’a, 58’i Farsça olmak üzere 280 gazel, 11 tarih, 5 rubai ve bir beyit bulunmaktadır.
Üç dilde şiir yazma yeteneğine sahip olan Hayrî’nin şiirlerinde mana ve tasavvuf ön plana çıkmaktadır. Usta şair Nâbî’nin etkisinde kalan Hayrî’nin şiirlerinde göze çarpan unsurlardan biri de sosyal hayata dair gözlemleridir (Şener 1999: XI-XXX). Dîvân'ındaki hâl tercümesinde Hayrî’nin şahsiyetinden bahsedilirken, onun sadakatli bir devlet adamı, sufi tabiatli, çok okuyan, değişik ilimlere vâkıf, şiir ve inşada maharetli, evrad ve ezkâra dikkat ettiği, dünyada eşi ve benzeri nadir bulunan akıllı, faziletli ve güzel eserler bırakan bir şahsiyet olduğu söylenmektedir.
Kaynakça
Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmet Süreyya, Sicill-i Osmanî. C.II. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Çiftçi, Ömer (hzl.). Fatin Davud, Hâtimetü’l- Eş’âr. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219117/h/metin.pdf [erişim tarihi: 08.10.2013]
Erdem, Sadık (hzl) (1994). Râmiz, Âdâb-ı Zurafâ. Ankara: AKM Yay.
Hammer (1991). Büyük Osmanlı Tarihi. İstanbul: İkra-Okusan Yay.
Kılıç, Filiz (hzl.). Şefkat, Tezkîre-i Şu’arâ-yı Şefkat-i Bagdâdî. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219127/h/metinsb.pdf [erişim tarihi: 08.10.2013]
Levend, Agah Sırrı (1984). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: TTK Yay.
Oğraş, Rıza (hzl.) (2001). Es’ad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz’u. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-219113/h/bahce.pdf [erişim tarihi: 08.10.2013]
Şemseddin Sami, (1996). Kâmusu’l-A’lâm (Tıpkıbasım). Ankara: Kaşgar Neşriyat.
Şener, Hasan (1999). Hayrî (Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Dîvânı’nın Tenkitli Metni). Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1995). Osmanlı Tarihi. C.IV. Ankara: TTK Yay.
Yavuz, Fikri ve İsmail Özen (hzl.) (1972). Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri C.II. İstanbul. Meral Yay.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ HASAN ŞENERYayın Tarihi: 08.11.2013Güncelleme Tarihi: 19.11.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Sırr-ı vahdet cilve-engîz-i mezâhirdür bütün
Nokta-i merkez celî-sâz-ı devâ’irdür bütün
Mevc-i deryâ pençesinden dâmen-i sâhil çıkar
Matlabından dest-i ehl-i feyz kâsırdur bütün
Lafz-ı nâzikdür viren ma‘nâya hüsn-ı iştihâr
Gösteren a‘râzı enzâra cevâhirdür bütün
Müntehâ-yı ‘ahd-ı hüsnünde kıyâmetler kopar
Fitne-i devr-i kamer hattunda zâhirdür bütün
Çeşm u ebrû hâl u gîsû ser-be-ser cevr u sitem
Rûy-ı cânân levh-i âyât-ı zevâcirdür bütün
Keşf-i esrâr-ı sevâd-ı dîdesinde çeşmimüz
Hikmetü’l-ayn-ı fünûn-ı nâza nâzırdur bütün
İhtilâfât-ı şu‘ûnun gâyeti tevhîddür
Gösteren ecsâmı azdâd-ı anâsırdur bütün
Pertev-i nûr-ı ahaddür zîr-i kesretde nihân
Ârız-ı cânâna mestûr-ı gadâ’irdür bütün
Şerha şerha kıldı Hayrî dilleri tîğ-i nigâh
Pîşe-i çeşm-i bütân keşf-i zamâ‘irdür bütün
(Şener, Hasan (1999). Hayrî (Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Dîvânı’nın Tenkitli Metni). Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi. 206-207. )
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 08.11.2013Güncelleme Tarihi: 19.11.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Sırr-ı vahdet cilve-engîz-i mezâhirdür bütün
Nokta-i merkez celî-sâz-ı devâ’irdür bütün
Mevc-i deryâ pençesinden dâmen-i sâhil çıkar
Matlabından dest-i ehl-i feyz kâsırdur bütün
Lafz-ı nâzikdür viren ma‘nâya hüsn-ı iştihâr
Gösteren a‘râzı enzâra cevâhirdür bütün
Müntehâ-yı ‘ahd-ı hüsnünde kıyâmetler kopar
Fitne-i devr-i kamer hattunda zâhirdür bütün
Çeşm u ebrû hâl u gîsû ser-be-ser cevr u sitem
Rûy-ı cânân levh-i âyât-ı zevâcirdür bütün
Keşf-i esrâr-ı sevâd-ı dîdesinde çeşmimüz
Hikmetü’l-ayn-ı fünûn-ı nâza nâzırdur bütün
İhtilâfât-ı şu‘ûnun gâyeti tevhîddür
Gösteren ecsâmı azdâd-ı anâsırdur bütün
Pertev-i nûr-ı ahaddür zîr-i kesretde nihân
Ârız-ı cânâna mestûr-ı gadâ’irdür bütün
Şerha şerha kıldı Hayrî dilleri tîğ-i nigâh
Pîşe-i çeşm-i bütân keşf-i zamâ‘irdür bütün
(Şener, Hasan (1999). Hayrî (Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Dîvânı’nın Tenkitli Metni). Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi. 206-207. )
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 19.11.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Sırr-ı vahdet cilve-engîz-i mezâhirdür bütün
Nokta-i merkez celî-sâz-ı devâ’irdür bütün
Mevc-i deryâ pençesinden dâmen-i sâhil çıkar
Matlabından dest-i ehl-i feyz kâsırdur bütün
Lafz-ı nâzikdür viren ma‘nâya hüsn-ı iştihâr
Gösteren a‘râzı enzâra cevâhirdür bütün
Müntehâ-yı ‘ahd-ı hüsnünde kıyâmetler kopar
Fitne-i devr-i kamer hattunda zâhirdür bütün
Çeşm u ebrû hâl u gîsû ser-be-ser cevr u sitem
Rûy-ı cânân levh-i âyât-ı zevâcirdür bütün
Keşf-i esrâr-ı sevâd-ı dîdesinde çeşmimüz
Hikmetü’l-ayn-ı fünûn-ı nâza nâzırdur bütün
İhtilâfât-ı şu‘ûnun gâyeti tevhîddür
Gösteren ecsâmı azdâd-ı anâsırdur bütün
Pertev-i nûr-ı ahaddür zîr-i kesretde nihân
Ârız-ı cânâna mestûr-ı gadâ’irdür bütün
Şerha şerha kıldı Hayrî dilleri tîğ-i nigâh
Pîşe-i çeşm-i bütân keşf-i zamâ‘irdür bütün
(Şener, Hasan (1999). Hayrî (Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Dîvânı’nın Tenkitli Metni). Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi. 206-207. )
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Gazel
Sırr-ı vahdet cilve-engîz-i mezâhirdür bütün
Nokta-i merkez celî-sâz-ı devâ’irdür bütün
Mevc-i deryâ pençesinden dâmen-i sâhil çıkar
Matlabından dest-i ehl-i feyz kâsırdur bütün
Lafz-ı nâzikdür viren ma‘nâya hüsn-ı iştihâr
Gösteren a‘râzı enzâra cevâhirdür bütün
Müntehâ-yı ‘ahd-ı hüsnünde kıyâmetler kopar
Fitne-i devr-i kamer hattunda zâhirdür bütün
Çeşm u ebrû hâl u gîsû ser-be-ser cevr u sitem
Rûy-ı cânân levh-i âyât-ı zevâcirdür bütün
Keşf-i esrâr-ı sevâd-ı dîdesinde çeşmimüz
Hikmetü’l-ayn-ı fünûn-ı nâza nâzırdur bütün
İhtilâfât-ı şu‘ûnun gâyeti tevhîddür
Gösteren ecsâmı azdâd-ı anâsırdur bütün
Pertev-i nûr-ı ahaddür zîr-i kesretde nihân
Ârız-ı cânâna mestûr-ı gadâ’irdür bütün
Şerha şerha kıldı Hayrî dilleri tîğ-i nigâh
Pîşe-i çeşm-i bütân keşf-i zamâ‘irdür bütün
(Şener, Hasan (1999). Hayrî (Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Dîvânı’nın Tenkitli Metni). Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi. 206-207. )
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | CELÎLÎ, Celîlî Efendi | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | MUSTAFA, Musâhib Damad Mustafa Paşa | d. ? - ö. Eylül 1685 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | SÂFÎ, Derviş Ahmed Sâfî Efendi | d. ? - ö. 1665 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | GAYIBI, Mahmut | d. 1734-35 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | GAYIBI, Mahmut | d. 1734-35 - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
6 | GAYIBI, Mahmut | d. 1734-35 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
7 | GAYIBI, Mahmut | d. 1734-35 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
8 | GAYIBI, Mahmut | d. 1734-35 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |