Madde Detay

Adı Mehmed (Müstakimzâde 2011:37, Fatîn Davud 2017: 89) olan Hıfzî İstanbulludur (Şefkat-i Bağdâdî 2017: 85). Babası kuloğullarından (Mehmed Tevfik 2017: 230) veya mukata‘at mültezimlerinden (Müstakimzâde 2011: 375) Süleyman Efendi’dir. İç oğlanı olarak Galata Sarayı’na alındı ve burada Kurân-ı Kerîm’i hıfzetti. Yine bu okulun hocalarından ve devrin ünlü hattatlarından Eğrikapılı Mehmed Râsim Efendi’den (ö. 1169/1756) sülüs ve nesih, bir rivayete göre ise “altı kalem”de (aklâm-ı sitte) hat meşk edip (Ayşe Peyman Yaman 2003: 126) icazet aldı. Besmele’sini hocası Râsim Efendi’nin yazdığı bir Enâm-ı Şerîf istinsah edip padişah III. Ahmed’e (salt. 1703-1730) ulaştırmıştır. Bu vesileyle kendisi de hattat olan padişahın izniyle Yeni Saray’a (Topkapı Sarayı) alınmıştır. Buradaki vazifesi hakkında ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır. Fakat Galata Sarayı’ndan gelen iç oğlanlarının çeşitli odalarda bulunduktan sonra padişahların özel hizmetindeki Ağaların görevlendirildiği Has Oda’ya kadar yükseldiğini tahmin edebiliriz. Saray-ı Hümâyûn’un hat hocalarından, hocasının da üstadı olan İmrahor Camii imamlarından Emîn Efendi’den (ö. 1144/1731) “teberrüken” hat meşk eden Hıfzî, padişahın emriyle yapılan törenle icazet almıştır. Dâyezâde Mustafa’nın (ö. 1753’ten sonra) yazdığı Selimiye adlı eserin Müstakîmzâde Süleyman Sâdeddin Efendi (ö. 1202/1788) tarafından istinsah edilen bir nüshasının kenarına kaydedilmiş nota göre kendisi, Lale Devri’ndeki tercüme faaliyetlerine de katılmıştır. Bu kaynağa göre Şair Nedîm (ö. 1143/1730) tarafından Türkçe’ye tercüme edildiği bilinen Müneccimbaşı Tarihi’ni bir komisyon çevirmiştir ve Hıfzî de bu komisyonda görev almıştır (Dâyezâde Mustafa 2019: 38, dpt. 41). Patrona Halil İsyanı’ndan (1143/1730) sonra yeni padişah I. Mahmûd’un (salt. 1730-1754) sır kâtipliğine getirilen Hıfzî kaynaklarda kesin olarak belirtilmeyen bir tarihte İstanbul gümrüğü baş kitabeti vazifesiyle “çerâğ” edilmiştir (Müstakimzâde 2011: 85). Hacca gitmiş, geldikten sonra vefat etmiştir (Cemâziyelevvel 1173/ Aralık 1759-Ocak 1760). Eyüp Sultan türbesi civarına, annesinin yanına defnedilmiştir (Erdem 1994: 80). Hıfzî, Edirnekapı yakınlarında bulunan Emîr Buhârî Hânkâhı şeyhlerinden Tatar Hâce Ahmed Efendi’ye “münîb” olmuştur (Es‘ad Mehmed Efendi 2018: 116).

Hıfzî’nin nazım ve nesir olarak kaleme aldığı eserleri mevcuttur. Bunların en meşhuru, sahada kaleme alınmış ilk eser kabul edilen Rûznâme’dir. 15 Rebîülevvel 1143 (28 Eylül 1730) ile 27 Safer 1144 (31 Ağustos 1731) tarihleri arasındaki olayların günlük olarak kaydedildiği Rûznâme, Patrona Halil İsyanı’nı bir görgü şahidi tarafından aktarması sebebiyle son derece kıymetlidir. Bir nüshası Hıfzî’nin çeşitli şiirleri bir araya getirdiği Mecmûa’nın ikinci bölümü olarak Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Revan 1977- yk. 37b-68b). Mecmûa’nın birinci kısmında bazılarını Hıfzî’nin kendisinin söylediği (bkz. Aynur – Şen 2020a; Aynur – Şen 2020b) ve çoğunluğu I. Mahmûd’un cülusu (tahta çıkışı) için yazılmış şiirler kayıtlıdır (TSMK – Revan 1977 – yk. 1b-26a / Bkz. Aynur-Şen 2019). Hıfzî’nin katkıda bulunduğu bir başka eser Zabt-ı Vekâyi-i Yevmiyye-i Cenâb-ı Hazret-i Şehriyârî / Zabt-ı Vekâyi-i Şehriyârî isimleriyle bilinen bir Rûznâme’dir. Padişahın gündelik hayatı hakkındaki eser 1 Muharrem 1148 – 25 Cemâziyelevvel 1151 (24 Mayıs 1735-10 Eylül 1738) tarihleri arasındaki olayları kaydetmektedir (İÜK-TY 2518, yk. 2b-198b). Hakkında ayrıntılı bilgi bulunmamakla birlikte Hıfzî’nin eseri yazmaya başladığı ve kendisinden sonraki sır kâtibi olan Salâhî’nin tamamlandığı tahmin edilmektedir (Sarıcaoğlu 2008: 278). Hıfzî’nin şair olarak katkıda bulunduğu bir diğer eser Sünbülnâme adıyla bilinen murakka‘ mecmûasıdır (TSMK-Hazine 413). Sümbül resimleri ile bunlar hakkında yazılmış 42 kıt‘anın bulunduğu Mecmûa’daki şiirlerin 29’u Hıfzî’ye aittir (bkz. Aynur- Şen 2021b). Hıfzî’nin iki şiiri münferit eserler olarak kabul edilebilir mahiyettedir. Bunlardan birincisi Der-beyân-ı Mesîregâh-ı Hümâyûn isimli şiirdir (Millet Kütüphanesi – Ali Emîrî Efendi Koleksiyonu, Manzum 571, yk. 201b-202a). 61 beyitlik manzume Boğaz’ın iki yakasındaki padişaha ait mesire yerleri ile kasırlardan birer beyitle söz etmekte, bunların bir listesini ihtiva etmektedir (Kaplan 2017: 307-30). İkinci eser Sultan I. Mahmûd’un “remed” isimli göz hastalığını geçirip sağlığına kavuşması vesilesiyle yazılan “sıhhatnâme”dir (Nizam 2020: 769-70). Bunlardan başka şiirleri de bulunan Hıfzî’nin tespit edilebilen şiirlerinin çoğunluğu tarih manzumeleridir ve bazıları kitabe olarak binalara hakkedilmiştir (Mesela Eyüp Sultan Türbesi’ndeki Kadem-i Şerif,Topkapı Sarayı Kuşhane kapısı, Hacı Beşir Ağa Camii ve Çeşmesi, bkz. Aynur-Şen 2021a). Hıfzî’nin bir gazeli hocası Hattat Râsim Efendi tarafından müstezad nazım biçiminde tanzir edilmiştir (Kutlu 1997: 32-33; Öksüz 2010: 193-194).

Aynur, Hatice (2021). “Kadem-i Şerîf’in Eyüp Sultan Türbesine Nakline (1144/1732) Yazılan Tarih Manzumesi”. Dergâh 371 (Ocak): 30-1.

Aynur, Hatice ve Fatma M. Şen (2019). “Hıfzî Ağa’nın (ö. 1173/1759-60) I. Mahmûd için Yazılan Şiirler Mecmûası (TSMK- Revan 1977) Üzerine”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi: Ustalara Saygı I, Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz’a Armağan 3. 4: 39-73.

Aynur, Hatice ve Fatma M. Şen (2020a). “Sultan I. Mahmûd’un Cülûsuna Yazılmış Şiirler I: İnceleme”. Gölgelenen Sultan, Unutulan Yıllar: I. Mahmûd ve Dönemi (1730-1754) Gölgelenen Sultan, Unutulan yıllar: I. Mahmûd ve Dönemi (1730-1754). Hatice Aynur (hzl.). C. 1. İstanbul: Dergâh Yay. 34-71.

Aynur, Hatice ve Fatma M. Şen (2020b). “Sultan I. Mahmûd’un Cülûsuna Yazılmış Şiirler II: Döküm.” Gölgelenen Sultan, Unutulan yıllar: I. Mahmûd ve Dönemi (1730-1754). Hatice Aynur (hzl.). C. 2. İstanbul: Dergâh Yay. 772-847.

Aynur, Hatice ve Fatma M. Şen (2021a). “Hıfzî Ağa (Hıfzî Mehmed Efendi, ö. 1173/1759-60) ve Tarih Manzumeleri”. İskender Pala Armağanı. Ed. Nagihan Gür. İstanbul: Kapı Yay. 236-280. 

Aynur, Hatice ve Fatma M. Şen (2021b). “Edebî Bir Metin Olarak Sünbülnâme Mecmûası (TSMK-Hazine 413)”. Zemin: Edebiyat Dil ve Kültür Araştırmaları 1: 70-97. 

Dâyezâde Mustafa (2019). Selimiyye: İnceleme-Çevirimetin-Sadeleştirme. Cihan Okuyucu (hzl.). Ankara: TTK Yay.

Erdem, Sadık (hzl) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı. Ankara: AKM Yay.

Es‘ad Mehmed Efendi (2018). Bağçe-i Safâ-endûz. Rıza Oğraş (hzl.). Ankara: KB Yay.

Fatîn Davud (2017). Hâtimetü’l-Eşâr (Fatîn Tezkiresi). Ömer Çifçi (hzl.). Ankara: KB Yay.

Kaplan, Yunus  (2017). “Lale Devri İstanbul’unda Padişah Bahçelerini Anlatan Manzum Bir Eser: Hıfzî ve Mesâir’i”. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 15 (1) (Mart): 289-306.

Kutlu, Şafak. Rasim Divanı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Mehmed Tevfik (2017): Kâfile-i Şu‘arâ. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz, Müjgan Çakır, Hanife Koncu (hzl.). Ankara: KB Yay.

Müstakimzâde (2011). Tuhfe-i Hattâtîn. Mustafa Koç (hzl.). İstanbul: Klasik Yay.

Nizam, Betül (2020). “ ‘Cümleniz Sıhhat ile Sağ Olasız’: Sıhhatname Literatürüne Zeyl”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 25: 729-807.

Öksüz, Yılmaz. Eğrikapılı Mehmed Râsim ve Dîvançesi: İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.

Sarıcaoğlu, Fikret (2008). “Rûznâme”. İslam Ansiklopedi. C. 35. İstanbul: TDV Yay.

Şefkat-i Bağdâdî (2017). Şefkat Tezkiresi (Tezkire-i Şu‘arâ-yı Şefkat-i Bağdâdî). Filiz Kılıç (hzl.). Ankara: KB Yay.

Yaman, Ayşe Peyman (2003). Hat Sanatı İçin Kaynak Devhatü’l-Küttâb İncelemeli Metin Çevirisi. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi.

Kadem-i Şerîf Kitabesi / Tarih Kıt‘ası

Ziyâretgâh-ı ümmet olmağa Sultân Mahmûd Hân

Makâm-ı akdese vaz‘ eyledi bir kenz-i lâ-yefnâ

Şeref-yâb-ı Kadem olsun deyü Eyyûb-i Ensârî

Mülûkî tuhfe etdi türbeye züvvâr içün ibdâ

N’ola ger hissemend-i nakş-ı pây-i Müctebâ olsa

‘Alemdâr-ı Resûl-i Kibriyâ’dır ol cihâdârâ

‘Usât-ı ümmet içün koydu bir âsâr-ı istişfâ‘

Olan ruhsûde-i hırmân-ı şefâ‘at ola mı hâşâ

Düşürdüm böyle bir mu‘ciznümâya Hıfziyâ târîh

Makâmın buldu resm-i pây-ı Sultân-ı rüsül hakkâ

1144 (1731)

(Aynur, Hatice (2021). “Kadem-i Şerîf’in Eyüp Sultan Türbesine Nakline (1144/1732) Yazılan Tarih Manzumesi”. Dergâh 371 (Ocak 2021): 30-1.)

Tarih-i Garrâ-yı Nusret-ihtivâ Berây-ı İhrâc ve ‘Akd-i Livâ-yı Sultân-ı Enbiyâ

Niyyet-i ‘azm-i cihâd-ı ekbere

Bir dem-i ferhunde edince duhûl

‘Akd olundu Râyet-i Şâh-ı Rüsül

Bâ-yed-i şâhenşeh-i gayret-şümûl

Bûsegâh edip leb-i ikrâmına

Mâliş-i rûy-ı zırâ‘at oldu ol

Gayretullâh ile istimdâd edip

Çok niyâz etdi o şâh-ı pür-melûl

Ede Hak dürdâne-i çeşmin hemân

Jâle-i gülberk-i ruhsârı kabûl

Pîşvâ-iken Livâsı ümmete

Düşmen-i dûnu eder İslâm’a kul

Sende iken bu Livâ-i Fahr-i Dîn

Gam yeme ey Dâver-i dâniş-pejûl

Ümmet-i merhûmeye nusret içün

‘Arşdan Kerrûbiyân eyler nüzûl

Necm-i gîsûdâr-ı tuğ-ı pür-fürûğ

Şâhid-i fethe zülüfdür sağ sol

Çaldırır rıhlet derâsın kâfire

Ceng-i harbi zarb-ı feth edip usûl

İnşâa’llâh cilve-i feth ü zafer

Hâtır-ı âmâlde olur husûl

Sâmi‘a-i câna ahbâr-ı safâ

Niçe tebşîrât ile eyler dühûl

Hep âlây ile cünûd-ı Müslimîn

Yine mansûrü’l-livâ eder kufûl

Bu gazâya dendi bir tarih-i pâk

Ümmet-içün çıkdı Sancak-ı Resûl

1149 (1736)

(Aynur, Hatice ve Fatma M. Şen (2021a). “Hıfzî Ağa (Hıfzî Mehmed Efendi, ö. 1173/1759-60) ve Tarih Manzumeleri”. İskender Pala Armağanı. Ed. Nagihan Gür. İstanbul: Kapı Yay. 236-280).