Madde Detay

İstanbul’da doğdu. Asıl adı Süleyman’dır. IV. Mehmed’in kızı Hatice Sultan’ın baltacılar kethüdası olan Halil Ağa’nın oğludur. İlk tahsilini babasından gördü. Özel hocalardan da dersler alarak eğitimini tamamladı. Babasının saraya olan yakınlığı, yazısının güzelliği, şiir ve inşadaki ustalığından dolayı divan kalemine kâtip olarak girdi. Önce kale tezkireciliği, daha sonra da sipahiler ve silahtarlar kâtipliği görevlerinde bulundu. 1152/1739’da sadrazam mektupçusu oldu. Bu görevde iken Belgrad’ın Avusturyalılardan geri alınması üzerine Osmanlı ordusu karargâhına katılarak ordunun faaliyetlerini takip etti. Belgrad’ın tekrar alınması üzerine ordu ile birlikte İstanbul’a döndü. Aynı yıl maliye tezkirecisi oldu. Bir müddet sonra inşadaki kabiliyetiyle 1158/1745 yılında Reisülküttap Mustafa Efendi’nin tavsiyesi üzerine Subhî Efendi’nin yerine vakanüvis olarak atandı ve Subhî’nin beylikçilik görevi sebebiyle yazamadığı 1158/1744 yılından itibaren gerçekleşen olayları yazmakla görevlendirildi. 1159/1746’da vakanüvisliği üzerinde kalmak kaydıyla küçük evkaf muhasebeciliğine ve 1160/1747’de aynı şartlarla teşrifatçılığa atandı. 1165/1751-52 yılında vakanüvislik görevini bırakan Süleyman İzzî Efendi, 1168/1754-55 yılında vefat etti. Vasiyeti üzerine Nakşibendî şeyhi Murad Efendi Zaviyesi’ne defnedildi.

İzzî, şairliğinden ziyade tarihçiliğiyle tanınmıştır. Kaynaklarda İzzî’nin mürettep Dîvân sahibi olduğu kayıtlı olmakla birlikte bu eser elde değildir.

1. Târîh-i İzzî: 1157/1744 ile 1165/1752 yılları arasındaki olayları anlatan iki ciltlik bir eserdir. İzzî'nin vakanüvislik dönemine ait dokuz yıllık tarihi olayları kapsar. İzzî, eserinin önsözünde sadece İstanbul’da değil bütün Osmanlı ülkesinde meydana gelen hadiseleri elinden geldiği kadar yazmaya çalıştığını belirterek, tarihçilik anlayışını “kıssadan hisse” almaları için gelecek nesilleri  haberdar etmek olarak ifade eder. İnşa sanatındaki yeteneğini yer yer eserinde göstermekle birlikte olayların nakli sırasında döneminin ağır ve secili üslubuna nispetle daha anlaşılır ve açık bir ifade tarzını tercih etmiştir (Emecen 2001: 566). Kütüphanelerde birçok yazma nüshası bulunan eser, ilk kez 1199/1784 yılında basılmıştır.

2. Enîsü’t-Tâlibîn ve Âdetü’s-Sâlikîn Tercümesi: Nakşibendî tarikatına mensubiyeti dolayısıyla Nakşibendî tarikatının kurucusu İbn-i Mübarek Bahâüddîn Buhârî’nin Enîsü’t-Tâlibîn ve İddetü’s-Sâlikîn adlı Farsça eserinin Türkçeye tercümesidir (Yavuz ve Özen 1972: 76). Nakşibendî tarikatının ikinci şeyhi olan Ali Efendi’nin isteği üzerine yazılan eser, 1328 yılında basılmıştır (Parmaksızoğlu 1979: 1268).

Bilgili bir münşi ve şair olan Süleyman İzzî Efendi, hüsn-i hattın sülüs ve nesih çeşitlerini dönemin meşhur hattatı Mehmed Râsim Efendi’den meşk etmiştir (Müstakîm-zâde 1928: 212). Mehmed Süreyyâ’nın, nesrinin nazmına üstün olduğunu söylediği (Akbayar 1998: 853) Süleyman İzzî Efendi, şairliğinden çok tarih düşürmedeki ustalığı ve vakanüvisliğiyle meşhur olmuştur.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1998). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî (Yâhud Tezkîre-i Meşâhir-i Osmânî). C. 3. İstanbul: Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Ortak Yay.853.

Babinger, Franz (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. (çev. Coşkun Üçok). Ankara: KB Yay.

Çifçi, Ömer (hzl.). Fatîn Davut, Hâtimetü’l-Eş’âr, (Fatîn Tezkiresi), Ankara: KTB. Yay. E-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83503/fatin-davud---hatimetul-esar.html [erişim tarihi: 05.01.2014]. 308.

Emecen, Feridun (2001). “İzzî Süleyman Efendi”.  İslâm Ansiklopedisi. C.23. İstanbul: TDV Yay. 565-66.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâsı, İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük. Ankara: AKM Yay. 225-26.

İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkîretü’ş-Şu’arâ, Sâlim Efendi. Ankara: AKM Yay. 503.

Kılıç, Filiz (hzl.) Şefkat. Tezkire-i Şu’arâ-yı Şefkat-i Bağdâdî. Ankara: KTB. Yay. E-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83505/sefkat-i-bagdadi---tezkiretus-suara.html. [Erişim Tarihi: 10.01.2014].113.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay. 668.

Müstakîm-zâde Süleymân Sa’deddin (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul. 212.

Parmaksızoğlu, İsmet (1979). “İzzî Süleyman Efendi”. İslam Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: MEB Yay. 1267-69.

Şemseddin Sâmî (1314). Kâmûsu’l-Âlâm. C. 4. İstanbul: Mihran Matbaası.

Yavuz, Fikri ve İsmail Özen (hzl.) (1972). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. 3. İstanbul: Meral Yay. 76.

Gazel

Dûd-ı âhım ile künc-i dili tebhîr etdim

Da’vet etdim o perî-çehreyi teshîr etdim

Sehv ile dil verip ol gamze-i kâfir-kîşe

Derdmendi ne ‘aceb tu’me-i şemşîr etdim

Bâreka’llâh ile hüsnün görüp etdim tebrîk

Levhaşa’llâh ile ol kâmeti tekbîr etdim

Çeşm [ü] ebrûlarının şübhesiz hâricde hemân*

İki mesti iki şemşîr ile tasvîr etdim

Hasr ile ‘aşkını dünyâdaki ‘uşşâkına hep

Geçmiş ervâhı ferâmûş ile taksîr etdim

Hâle içre göricek âyet-i mâh-ı bedri

Onu mâhiyyet-i hüsnü ile tefsîr etdim

Reme-i çeşm-i gazâlânını dâm-ı râma

Getirince ne kadar hîle vü tedbîr etdim

Bir rubâ’iyle görüp vasfın o çâr-ebrûnun

‘İzziyâ bu yedi beyti ona tanzîr etdim

______

* Mısra vezne uymuyor.

(Kılıç, Filiz (hzl.) Şefkat. Tezkire-i Şu’arâ-yı Şefkat-i Bağdâdî. Ankara: KTB. Yay. E-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83505/sefkat-i-bagdadi---tezkiretus-suara.html. [erişim tarihi: 10.01.2014]. 113).