Madde Detay

Asıl adı Ahmed olan ve Kazak Abdal mahlasıyla şöhret kazanan bu şairin hayatı hakkında çok fazla bilgi yoktur. Sadeddin Nüzhet Ergun, Üsküdarda “Selim Ağa” kütüphanesinde “40” numaralı mecmuada “Kazak Ahmed Baba” namına kayıtlı bir nefes olduğunu ve bunun da Kazak Abdal mahlasıyla şöhret bulan aynı kişiye ait olabileceğini belirtir (1944: 257). Kazak Abdal, on yedinci yüzyılın ikinci yarısında yaşamış Bektaşi şairlerinden olup Romanya Türklerinden olduğu tahmin edilmektedir (Kocatürk 1968: 378), (TEA 1982: 241). Kazak Abdal’ın ancak birkaç şiiri tespit edilebilmiştir. Bu şiirlerin birinde, Bektaşiliğin kurucularından Balım Sultan’dan övgü ve sevgi ile söz etmekte, onun giyiniş ve yürüyüşünü ayrıntılarıyla belirtmektedir: “Arslan gibi apul apul yürüyen/Kendi özün Hakk sırrına bürüyen/Kepeneğin yanı sıra sürüyen/ Mürsel Baba oğlu Sultan Balı’dır”. Bu dizelere bakarak Kazak Abdal’ın 1516’da ölen Balım Sultan’la aynı çağda (yani XVI. yüzyılda) yaşadığı ve onun tarikatına bağlandığı öne sürülmüştür. Şu örnek de bunu pekiştirmektedir: “Benim pirim Hacı Bektaş Veli’dir/Pirim piri Şâh-ı Merdân Ali’dir/Seyit Ali Sultan Kızıl Deli’dir/Mürsel Baba oğlu Sultan Balı’dır” (Bezirci 1993: 139). Ayrıca 17. asrın sonlarında yazılan bazı mecmualarda da bu şairin Balım Sultan hakkındaki methiyesine tesadüf edilmektedir. Diğer şiirleri ise daha sonraki zamanlarda vücuda getirilmiş mecmualarda görülmektedir (Ergun 1944: 89).

Kazak Abdal hakkında diğer araştırmacılardan farklı olarak Turgut Koca rivayete dayalı şöyle bir bilgi aktarmaktadır: Kazak Abdal’ın, Bektaşi gelenekleri içinde, yaşam öyküsü ilgi çekicidir. Şöyle ki: Rus Çarı’nın kızı bir çocuk doğurur. Fakat bu çocuk, annesinden süt emmez. Bu duruma ne hekimler, ne de papazlar çare bulabilir. Sonunda Deliorman Dergâhı’ndan, Rusya’dan tuz parası almak üzere gelen Demir Baba’ya: “Sen keramet ehli bir azizsin. Bu çocuğu tutulduğu hastalıktan kurtar, diye yalvarırlar. Demir Baba da: “Bu çocuğun süt emmesini sağlar isem, tekkeme nezreder misiniz?” der. Kabul ederler. Demir Baba çocuğa, “Em!” der. Çocuk, anasının memesini emer. Çocuk delikanlılık çağına erince, çocuğu Demir Baba Dergâhı’na gönderirler. Böylece Demir Baba çocuğu evlat edinir. Adını Ahmed koyar. Bu çocuk daha sonraları Balım Sultan’a giderek, el alır ve adı da Kazak Abdal olur. Kazak Abdal’ın ucu tenteneli ve taşlaşmış bir mendili, Demir Baba dergâhında bulunduğunu, Deliorman’dan gelen göçmenler söylemektedir. Kazak Abdal, Denizli’deki dergâhında yatar (Koca 1990: 225). Kazak Abdal'ın doğum tarihine ilişkin bilinmezlik ölümü için de geçerlidir. 

Yazma dergilerde, cönk ve mecmualarda Kazak Abdal’ın şiirlerine rastlanılmaktadır. (Msl. Üsküdar Selimağa Ktp. Nu. 40). S. N. Ergun, Bektaşî-Kızılbaş Alevî Şairleri ve Nefesleri adlı eserinde üç şiirini nakletmektedir (TEA 1982: 241). Kazak Abdal’ın tüm şiirleri henüz derlenmemiştir (Bezirci 1993: 139). 

Bektaşi ruhuyla yazılmış tasavvufi şiirleri yanında tasavvufla ilgisi olmayan şiirleri de bulunmaktadır. Kazak Abdal’ın bilhassa satirik mahiyetteki iki manzumesi epeyce şöhret kazanmıştır (Ergun 1944: 89). Bazı yanlarıyla Azmî’yi ve Kaygusuz Abdal’ı anımsatan şiirlerinde yergi ve gülmece öğeleri ağır basmaktadır. Türkçesi temizdir. Kendine özgü bir deyişi ve gerçekçi bir bakışı vardır. Kaba sofuların, softaların, tutarsız kişilerin çelişkili davranışlarını ustalıkla taşlamaktadır. (Bezirci 1993: 139) Şiirleri nükteli ve bol mecazlıdır (TEA 1982: 241) Dili sadedir ve rahat okunur (Koca 1990: 225). Kazak Abdal, usta bir ozan izlenimi bırakmaktadır (Arısoy 1995: 78). 

Kazak Abdal’ın hayatı ve edebî kişiliği hakkında cönk ve mecmuarın okunması ile yeni bilgiler elde edilebilir. Tespit edilebilen “Balım Sultan” a yazdığı şiiri, “Eşeği saldım çayıra” ve “Ormanda büyüyen adam azgını” ile başlayan taşlamaları çok meşhurdur. “ Eşeği Saldım Çayıra” adlı taşlaması Cem Karaca, Erkan Oğur-İsmail H. Demircioğlu ve Kıraç gibi birçok sanatçı tarafından seslendirilmiştir.

Arısoy, Sunullah (1995). Türk Halk Şiiri Antolojisi. Ankara: Bilgi Yayınevi.  

Bezirci, Asım (1993). Türk Halk Şiiri. Ankara: Say Yay.

Çelik, Ali (2008). Türk Halk Şiiri Antolojisi. İstanbul: Timaş Yay.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1944). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri. C. I. İstanbul: Kenan Matbaası.

Ergun, Sadettin Nüzhet (1944). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri. C. II. İstanbul: Kenan Matbaası.

Koca, Turgut (1990). Bektaşi Şairleri ve Nefesleri. İstanbul: Naci Kasım İstanbul Maarif Kitaphanesi ve Matbaası.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1963). Saz Şiiri Antolojisi. Ankara: Ayyıldız Matbaası.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1968). Tekke Şiiri Antolojisi. Ankara: Ayyıldız Matbaası.

“Kazak Abdal” Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1982). C. 5. İstanbul: Dergâh Yay. 241.

Eşeği Saldım Çayıra

Eşeği saldım çayıra

Otlaya karnın doyura

Gördüğü düşü hayıra

Yoranın da avradını

 

Münkir münafığın soyu

Yıktı harap etti köyü

Mezarına bir tas suyu

Dökenin de anasını

 

Müfsidin bir de gammazın

Malı vardır da yemezin

İkisin meyyit namazın

Kılanın da anasını

 

Derince kazın kuyusun

İnim inim inilesin

Kefen dikmeğe iğnesin

Nerenin de anasını

 

Dağdan tahta getirenin

Mezarına götürenin

Talkınını bitirenin

İmamın da anasını

 

Kazak Abdal söz söyledi

Cümle halkı dahleyledi

Sorarlarsa kim söyledi

Soranın da anasını

Bezirci, Asım (1993). Türk Halk Şiiri. Ankara: Say Yay. 141.

 

Taşlama

Ormanda büyüyen adam azgını

Çarşıda pazarda insan beğenmez

Medrese kaçkını softa bozgunu

Selam vermeye dervîşan beğenmez

 

Âlemi tan eder yanına varsan

Seni yanıltır bir mesele sorsan

Bir cim çıkmaz eğer karnını yarsan

Camiye gelir de erkân beğenmez

 

Elin kapusunda kul kardaş olan

Burnu sümüklü hem gözü yaş olan

Bayramdan bayrama bir traş olan

Berber dükkânında oğlan beğenmez

 

Dağlarda bayırda gezen bir yörük

Kimi tımarlı sipahi kimisi serbölük

Bir elife dili dönmeyen hödük

Şehristana gelir de ezan beğenmez

 

Bir çubuğu vardır gayet küçücek

Zu'm-ı fâsidince keyif sürecek

Kırık çanağı yok ayran içecek

Kahvede fağfuri fincân beğenmez

 

Yaz olunca yayla yayla göçenler

Topuz korkusundan şardan kaçanlar

Meşe yaprağını kıyıp içenler

Rumeli bohçasını duhân beğenmez

 

Aslında neslinde giymemiş hâre

İş gelmez elinden gitmez bir kâre

Sandığı gömleksiz duran mekkâre

Bedestene gelir kaftan beğenmez

 

Kazak Abdal söyler bu türlü sözü

Yoğurt ayran ile hallolmuş özü

Köyden şehre gelen bir köylü kızı

İnci yakut ister mercân beğenmez 

Ergun, Sadettin Nüzhet (1944). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri. C. I. stanbul: Kenan Matbaası. 258-259.

 

Balım Sultan

Benim pirim Haci Bektas Veli'dir
Pirim piri Şah-ı Merdan Ali'dir
Seyyit Ali Sultan Kızıl Deli’dir
Mürsel Baba oglu Sultan Balım’dır

Erenlerin lokmasından yer isen
Gerçek imamların aslı der isen
Dinle pendi sana derim er isen
Mürsel Baba oglu Sultan Balım’dır

Arslan gibi apul apul yürüyen
Kendi özün Hak sirrina bürüyen
Kepenegin yanı sıra yürüyen
Mürsel Baba oglu Sultan Balım’dır

Mümin olan lokmasını yedirir
Her sözleri rumuz ile bildirir
Gümansız bil anı gerçek Velidir
Mürsel Baba oglu Sultan Balım’dır

Kizil Deli ocagında uyanan
Baştan başa yeşillere boyanan
Varip pirin eşigine dayanan
Mürsel Baba oglu Sultan Balımdır

Mekan tutmus Hanbagında bucagın
Bulutlara ağip tutan sancagın
Uyandırdı pirimizin ocagın
Mürsel Baba oglu Sultan Balım’dır

Kazak Abdal der rivayet eyledim
Üç yüz altmis er ziyaret eyledim
Bu da söz başı bir hikâyet eyledim
Mürsel Baba oglu Sultan Balım’dır

Kocatürk, Vasfi Mahir (1968). Tekke Şiiri Antolojisi. Ankara: Ayyıldız Matbaası. 378.