Madde Detay

Ankara'da doğdu. Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümünden mezun oldu. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde başladığı yüksek lisansını "Bir Alt Kültür Olarak Mizah Medyası; Markopaşa Örneği" adlı teziyle 1999'da; Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalında başladığı doktorasını "Gündelik Yaşam ve Basın (1945-1950) Basında Gündelik Yaşama Yansıyan Tartışmalar" adlı teziyle 2005'te tamamladı. Çizgi roman, kültür tarihi ve mizah ile ilgili çalışmalar yaptı. TV dizileri ve film senaryoları kaleme aldı. Akademisyenlik de yapan Levent Cantek, 2007 yılında kendi isteğiyle üniversiteden istifa ederek İletişim Yayınları Türkçe edebiyat bölümünün yayın yönetmeni oldu. Emekli olarak ayrıldığı 2018 yılına kadar çok sayıda genç yazarın ilk kitabını yayımladı. Cantek hâlen Ankara'da dizi ve film senaryosu yazarak çalışmalarını sürdürmektedir.

Mizah ve çizgi roman türünün edebiyatımızdaki önemli yazarlarından biri olan Levent Cantek bu minvalde birçok çalışma ortaya koymuştur. Cantek, mizah, karikatür ve çizgi roman sahasında araştırmalar yapmakla birlikte grafik romanlar da kaleme almıştır. İlk kitabı Türkiye’de Çizgi Roman (1996)'da yazar, çizgi romanların Türkiye'deki tarihini anlatmıştır. Cantek, Markopaşa, Bir Mizah ve Muhalefet Efsanesi (2001)'nde başroldeki Sabahattin Ali ve Aziz Nesin ihtilâfı ekseninde gelişen Markopaşa etrafındaki tartışmaları titizlikle incelemiştir. Yazar, araştırmasında öncelikle Markopaşa'nın yayımlandığı dönemin özelliklerini ele almıştır. Türkiye'de hâkim olan düşünsel akımları, dergiyi yayımlayanların hangi düşünsel ve siyasal akımlardan etkilendiklerini, mensubu oldukları siyasî yapıyı anlatmıştır. Kitabın büyük bölümündeyse Markopaşa'nın hikâyesi vardır. Kimler, nasıl yayımladılar; dağıtım sorunu nasıl çözüldü; aralarında kim ajanlıkla suçlandı; yayımcıların arasındaki çekişmenin kaynağı neydi; nelerle suçlandılar; dönemin diğer yayınlarında özellikle mizah dergilerinde Markopaşa nasıl karşılandı; Ali ve Nesin cezaevindeyken dergi nasıl yayımlandı?.. Soruların bir kısmı hâlen yanıtsız olmakla birlikte arşivlerde kalmış kaynakları dikkatle tarayan Cantek, Markopaşa'nın âdeta arkeolojisini yapmıştır. Markopaşa'da yayımlanan yazı ve çizgilerin estetik olarak değerlendirildiği sayfalar da Türkiye'de mizahın tarihi açısından önemli saptamalar içermektedir. Cantek'in derlediği Çizgili Hayat Kılavuzu (2002)'nda çizginin hayatı anlatıldığı kadar, çizginin gelişimine ve kabul görüş şekline paralel olarak; toplumların gelenekleri, ekonomik buhranları, politik açmazları, cinsellik sorunsalı ve şiddeti ele alınmaktadır. Kitap, Levent Cantek’in "Türkiye’de Çizgi Romanın Umumi Manzarası" adlı yazısıyla başlar. Bu yazıda, kimilerinin sekizinci kimilerinin dokuzuncu sanat olarak niteledikleri çizgi romanın Türkiye’deki serüvenine ilişkin detaylı ve derli toplu bir bilgi edinmek mümkündür.

Karaoğlan, Erotik ve Milliyetçi Bir İkon (2003)'da Levent Cantek bir yandan "Karaoğlan'ı popüler yapanın ne olduğu?" sorusuna yanıt ararken diğer yandan Karaoğlan üzerinden, bu çizgi romanın en etkili olduğu 60'lı yılların Türkiyesini anlamaya, anlamlandırmaya çalışmıştır. Karaoğlan, altmışlı yılların popülerlik kazanmış en önemli yerli çizgi romanıdır. Öyle ki bugün, Türkiye'de adı çizgi romanla özdeşleşmiş sayılı ürünlerden biridir. Öyküleri sinemaya aktarılmış, haftalık dergisi-albümleri yayımlanmış, hepsinden önemlisi her yayın alanında benzerleri ve taklitleri yaratılarak tarihi roman furyasının başatlarından biri olmuştur. Karaoğlan'ın bir başka özelliği, yurt dışında seri olarak yayımlanan ilk yerli çizgi roman olmasıdır. Levent Cantek’in derlediği Çizgili Kenar Notları (2007) adlı kitapta, son yirmi beş yılda derinleşen sınıfsal yarılmaların, toplumsal tahayyüle nasıl yansıdığını mizah dergileri üzerinden inceleyen çalışmalar yer almaktadır. Cumhuriyetin Büluğ Çağı (2008)'nda Cantek, 1940'lı yıllarda basına yansıyan tartışmalar üzerinden, büluğ çağı olarak adlandırdığı dönemde aydınlar ve kanaat önderleri arasında yol açtığı hararetli tartışmaları ele almıştır. Bu tartışmaların esası hayat tarzı ve ahlâka ilişkin olanlardır. Yazar, 19/20. yüzyıl dönümünde doğmuş aydınların, vesayetçi ve velayetçi tavırlarıyla oynadıkları "denetleyici kuşak" rolü üzerinde de çok durur. Cumhuriyetin Büluğ Çağı, 1945-50 döneminin müstesna canlılığına ışık tutmakla kalmaz; Türkiye toplumunun büluğ çağından çıkıp reşit olmaktaki engellerine dair tartışmalar düşünülürse, zamanelikle, asrilikle baş etmede her kuşağın karşılaştığı sorunlara da ayna tutar. Şehre Göçen Eşek (2011) Türkiye’de popüler kültürün erken çağına, kültür endüstrisinin palazlanmasından önceki zamanlarına dair bilgi edinilecek bir kitaptır. Mecaz olarak Nasrettin Hoca’nın eşeğiyle beraber şehre göçtüğü bir dönem ekseninde Cantek, bir yandan mizahın nasıl etkili bir ‘çaktırmadan direniş’ yolu olduğuna ve alt kültürün gücüne dikkat çekerken diğer yandan “karanlıkta kahkaha”ya kulak kabartır. 1940’lar-1970’ler aralığındaki popüler kültür olgularının izini bu eserle sürmek mümkündür: Akbaba, Nuh’un Gemisi, Gırgır gibi efsanevî mizah dergileri, ‘Kılıçbaz’ çizgi romanlar ve çizgi romanda kadın imgeler, siyasal kültürümüzde tahkir geleneği, her hükümete dost Yusuf Ziya Ortaç, şeytanlaştırılan Sabahattin Ali, bir fenomen olarak Aziz Nesin, halk terbiyesi ritüelleri, köy/köylü imgelerinin inşası ve değişimi. Cantek, Levent Gönenç ile birlikte hazırladığı Muhalefet Defteri: Türkiye'de Mizah Dergileri ve Karikatür (2017)'de ise gündelik dilimize, alışkanlıklarımıza derinden sirayet etmiş mizah dergilerinin ve onların kimi zaman sokakta neredeyse aynılarına rastladığımız tiplemelerinin bir ta­rihçesini çıkarmıştır. Muhalefet Defteri, en uzun soluklu dergi Akbaba’dan Türkiye’nin dört bir yanına ulaşmayı başarmış Gırgır'a; 2000’li yıllarda en çok okunan LeMan ve Penguen'den Uykusuz’a kadar ülkemizde yayımlanmış bütün mizah dergileri hakkında etraflı bir çerçeve sunmaktadır.

Levent Cantek, mizah ve çizgi roman üzerine kapsamlı araştırmalarının yanı sıra grafik roman olarak nitelendirdiği; Dumankara (2013) Emanet Şehir (2014), Uzak Şehir (2015) ve 1951 (2018) adlı eserleri kaleme almıştır. Cantek, grafik romanın tanımını şöyle yapmıştır: "Grafik romanlar, geleneksel çizgi romanlara muhalefet eden yeni nesil anlatılardır. Anlatım, çizgi, tahkiye bakımından farklılık gösterirler. Hatta şöyle söylemek gerekiyor, geleneksel çizgi roman okurlarına hitap etmezler. Onların beğenilerini karşılayacak, onları memnun edecek bir içerikleri yoktur. Mutlu sonlar, muktedir kahramanlar, büyük aşklar, büyük zaferler bulamazsınız grafik romanlarda. İnsan hikâyeleri okursunuz. Kahramanlar yaşlanır, ölür ya da zaaf gösterirler. Çizgi romana göre daha yavaş, daha edebî ve görsel istif bakımından daha sakindirler." (İnceyol 2015). Levent Cantek, grafik roman ve çizgi roman ayrımını; grafik romanın çizgi romana kıyasla ticarilikten uzak, edebiyata yakın karakteri merkezinde açıklayarak bunu kendisinin icat etmediğini sık sık vurgular (İnceyol 2015, Galipoğlu 2018, Muştalı 2018, Yılmaz 2018, Öktemer 2018).

Dumankara (2013), Emanet Şehir (2014) ve Uzak Şehir (2015) Cantek'in Ankara üçlemesidir. Dumankara, 21 hikâyesiyle 19 çizeri bir araya getiren, önemli bir grafik roman seçkisidir. Yazar, Emanet Şehir (2014)'de 1950 döneminin hikâyesini anlatmış ve eserin içeriğini bir söyleşinde şu cümlelerle dile getirmiştir: "Emanet Şehir’de anti-komünizm hissiyatını anlattım, komünizm veya solculuk, o dönemde çok tahammül gösterilen bir şey değil. (...) Emanet Şehir, çizgi romandan farklı bir şey, bu bir grafik roman. Yani daha derinlikli, edebi eğilimleri olan bir hikâye." (Göker 2014). Uzak Şehir, Ankara üçlemesinin son kitabıdır. Sarıdoğan eseri "Uzak Şehir’in, üçlemenin en karanlık bölümü olması, üretim tekniğiyle ilgili olduğu kadar, hiç kuşkusuz bugünden bir manzarayı, geçmişin gölgesi altında seyretmemizle de ilgili. Çünkü geçmişi iyi kötü yad etmek, bir bakıma zararsızdır; yapılacak bir şey kalmadığı için tuzumuz kurudur. Gelecekle ilgili plan yapmamızda sakınca yoktur geçmişi düşünürken. Oysa içinde bulunulan 'şimdi', an be an 'geçmişe' dönüşmektedir ve onun düş kırıklığı çok daha ağırdır. İşte Uzak Şehir; hem ülkenin, hem toplumun, hem bireyin, hem de bir canlı türünün düş kırıklığının anlatımı gibi. Bu dört unsurun da aslında ne kadar yalnız olduğunun resmi." (Sarıdoğan 2015) şeklinde değerlendirmiştir.

Kuş Eppeği (2017), adını kuşların yediği ufarak bahar otlarına verilen addan, kuş eppeğinden (kuş ekmeği) alır. Eser, Levent Cantek’in romancılar, öykücüler, şairler, karikatüristler, oyuncular ve ressamlar üzerine kaleme aldığı kısa portrelerden oluşmaktadır. Kitapta yer alan sanatçılar yalnızca edebiyatçılar değildir. Yönetmen, oyuncu, karikatürist ve müzisyenler de vardır. (...) Aziz Nesin’den Kemal Sunal’a, Zeki Müren’den Öztürk Serengil’e, Ahmed Arif’ten Behiye Aksoy’a, Cilalı İbo’dan Abidin Dino’ya, Nihat Tuna’dan Metin And’a, Ayhan Işık’tan Vâlâ Nurettin’e herkes aynı mahalleden gelip geçer (Öztürk 2017). Yazar, son çalışması 1951 (2018)'de İstanbullu bir abinin, Ankara’da yaşayan kardeşinin ölümünün ardından yaşadıklarını anlatmıştır. Cantek, İletişim Yayınları tarafından 2015-2018 yılları arasında yayımlanan, 50’den fazla yazarın katkısıyla hazırlanan ve 15 farklı çizerin çizgileriyle hayat verdiği Resimli Türkçe Edebiyat Takvimi’nin editörlüğünü yapmıştır. Türkçe edebiyatın seçkin isimleri bu takvimde hikâyelerini tefrika etmiştir. Ayrıca farklı farklı kitaplardan seçilen alıntılar, okurlara okumadıkları birçok eser hakkında fikir vererek “edebî keşifler” yapabilmesini sağlarken; çizerlerin öykülere eşlik eden illüstrasyonları, yaratılan tiplemeler, karikatürler ise okuma zevkini artıracak niteliktedir.

Gerek çizgi roman tarihimiz ve mizah dergiciliğimiz üzerine yaptığı araştırmaları gerekse kaleme aldığı grafik romanlarıyla Cantek, bu alanlarda edebiyatımıza önemli katkılar sağlamıştır. Onun çalışmaları, mizah ve çizgi romanın edebiyatımızın gelişimini desteklediği gibi bu alanlarda araştırma yapacak kişilere de yol gösterici niteliktedir.