Madde Detay

Ankara’da 920 /1514’te Ankaralı Bayram Efendi’nin oğlu olarak dünyaya gelen Zekeriyya Efendi, Osmanlı Devleti’nin 21. Şeyhülislamıdır. İlk tahsilini kardeşi Yakûb Efendi’den aldıktan sonra İstanbul’a gelen Zekeriyya Efendi, Arap-zâde Abdulbâkî ve Ma’lûl Emir Efendilerden dersler aldı. 950/ 1544’te hocası Emir Efendi ile beraber Mısır’a giden Zekeriyya Efendi, burada Şeyh Ali Makdesî’nin derslerine katıldı. Dönüşünde önce 20 akçe ile Bursa Hamzabey Medresesi’ne müderris olarak atandı. Karaçelebi-zâde’nin tavsiyesiyle, 961 / 1554’te Kanûni Sultan Süleyman’ın İran seferine padişahın yakını olarak katıldı. Sonra sırayla, 30 akçeyle Halep’te Cüneyt Bey Medresesi'ne, sonra 40 akçe ile Bursa Kaplıca medresesine atandı. 20 Cumaziyelevvel 973 / 13 Aralık 1565 Perşembe günü Şeyh Vefa Camii’nde devrinin alimlerinden Hamid ve Perviz Efendiler önünde, Hidâye adlı Fıkıh kitabının “Kitabü’l-Cinâyât” ından bahisler okuyarak ilim âleminde tanındı. Bu başarı kendisinin, 975 / 1567’de Edirne Üç şerefeli Cami Medresesi'ne, 977 / 1569’da Bostan-zâde Mehmed Efendi yerine Sahn-ı Semaniye Medresesi'ne, atanmasını sağladı. 980 / 1572’de Bahâeddin-zâde yerine Sultan I. Selîm Dâru’l-İfadesin’de makam tutup 980 / 1572’de Sultan Selim Camii müderrisliğine getirildi. Ardından kadılık mesleğine intisap eden Zekeriyya Efendi,  981/ 1573’te Halep kadılığına, 985 /1577’de Bursa,  988 /1580’de de İstanbul kadılıklarına atandı. 989 /1581’de Anadolu Kazaskerliği’ne yükseldi,  991/1583’te emekli olduktan sonra 994/1586’da hacca gitti. Hac dönüşünde, 997 /1589 yılında, Bostan-zâde Mehmed Efendi yerine Rumeli kazaskerliğine tayin edildi. 998/1590’da emekliye ayrıldı, 999/1591’de ikinci defa Rumeli kazaskerliğine atandı. 1000/1592’de Bostan-zâde Mehmed Efendi'nin yerine şeyhülislamlığa tayin edildi. Bir yıl iki ayı aşkın bir süre bu vazifeyi yürüttükten sonra, 12 Şevval 1001 Pazar / 12 Temmuz 1593’te, III. Murat’ın Nevruz Bayramını tebrik merasiminde ansızın vefat etti ve Sultan Selim Camii civarında yaptırdığı Dârülhadis yakınına defnedildi. Cenâbî, ölümüne şu mısraıı tarih olarak düşürdü:

Füc’eten Zekeriyyâ Efendi geçdi hemân (1001)

Zekeriyya Efendi’nin Mehmed Efendi, Yahyâ Efendi, Lutfullâh Efendi ve Rukiye Hanım adında dört çocuğu vardır. Zekeriyya Efendi, vakıf müessesesine de önemli katkılarda bulunmuştur. Zekeriyya Efendi’nin, telif ve haşiye birçok eseri vardır:

1.Divan: Devhatü’l-Meşâyih’te Meylî’nin Divanı olduğu belirtilmiştir. Kaynaklarda İstanbul Üniversitesi TY 3552’de kayıtlı nüshanın Meylî Divanı olduğu belirtilmişse de bunun Meylî Divanı olmadığı anlaşılmıştır (Bilkan, 2006).

2.Şerh-i Hidâye: El-Hidâye, el-Merginâni`nin yine kendi yazdığı Bidâyetü`l-Mübtedî adlı kitabın şerhidir. Kitâbü’l-Vükelâ’dan kitabın sonuna kadar İbn-i Hemmâm’a zeyl olarak yazılmıştır.

3.Hâşiye-i Sadrü’ş-Şerîa, Tefsîr-i Fâtiha, Ta’likât ‘alâ Şerh-i Miftah, Hâşiye ‘alâ Şerh-i Mevâkıf, Hâşiye ‘ale’d-Dürer, Talikât ‘ale’l- Beyzâvî’den Arafa Hâşiyesi gibi eserleri de olan Meylî, ayrıca tetkik ettiği Keşşâf, Telvîh, Mevâkıf ve Hâşiye-i Tecrid gibi kitaplara notlar düşmüştür.

İyi bir âlim ve kuvvetli bir hafızaya sahip olan Zekeriyya Efendi, aynı zamanda iyi bir şairdi. Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Arapça, Farsça ve Türkçe şiirleri olduğunu söyler. Özellikle şiir fennideki başarısı ve bakir manalar bulmaktaki ustalığına dikkat çeker. Şair, Meylî mahlasıyla şiirler kaleme almıştır. Divan şiirinin gazel vadisindeki en kudretli şairlerinden ve Osmanlı Devletinin yirmi yedinci Şeyhülislamı olan Yahya Efendi (d. 960 / 1552) nin ilk tahsilini babasından görmüş olması ilmin yanında sanat ve edebiyat kültürü ile iç içe yaşayan bir aile olmasını göstermesi açısından önemlidir.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Altınsu, Abdülkadir (1972). Osmanlı Şeyhülislâmları. Ankara.

Arıkan, Zeki (1988). “Şeyhülislam Zekeriyya Efendi’nin İstanbul Sayımı (985/1577-1578)”. İstanbul Üniversitesi Tarih Araştırma Merkezi Tarih Boyunca İstanbul Semineri 29 Mayıs-1 Haziran 1988 Bildiriler.

Bilkan Ali Fuat, Yusuf Çetindağ (2006). Şeyhülislâm Şairler. Ankara: Hece Yay.

Ilmiyye Salnâmesi. nşr. Veli Ertan. İstanbul: Matba-i Âmire.

Katip Çelebi. Fezleke. C. 1.

Kayabaşı, Bekir (hzl.)(1996). Kafzâde Faizî'nin Zübdetü’l-Eşârı. Doktora Tezi. İnönü Üniversitesi. Malatya. 511.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kurnaz Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri I-II-III. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Müstakimzâde Süleyman Efendi. Devhatu’l-Meşâyih. İstanbul.

Özcan, Abdülkadir (1989). Nev’ îzâde Atâî, Hadâiku’l-Hakaik fî Tekmileti’ş-Şakaik (önsöz ve indeks ile tıpkıbasım). İstanbul: Çağrı Yay.

Özsoy, Ülkü (1998). “Şeyhülislam Zekeriyya Efendi ve Yahya Efendi Vakfiyeleri Üzerine”. Journal of Turkish Studies XXII (Hasibe Mazıoğlu Armağanı II): 159-169.

Riyâzî. Riyazü'ş-Şuarâ. 06 Hk 1275. 103a-103b.

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür Bakanlığı e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Şemseddîn Sâmî (1314). Kâmûsu’l-A’lâm. İstanbul: Mihrân Matbaası.

Yediyıldız, M. Asım (2003). “Bayramzâde Zekeriyya Efendi’nin (1514-93) Vakfı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (1): 153-166.

Zavotçu, Gencay (2009). Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin). İstanbul. Sahhaflar Kitap Sarayı Yay.

Çemende bir dem ey bülbül hezâr efsâne söylersin

Gülün girmez kulağına niçün yabana söylersin

Açarsın zâhid-i sâlûsa âşık dildeki râzın

Niçün sırr-ı nihân-ı ‘aşkı ol nâdâna söylersin

N’ola Ken’ân-ı mihnetde düşersen çâh-ı harmâna

Varırsın Yûsuf-âsâ vâkı’ın ihvâna söylersin

Ricâ-yı vasl idüp yalvarımazsan câm-ı la’lün çek

Ayıkla söylemezsen yâre sen mestâne söylersin

Didüm kim leblerün vasfında bir rengîn gazel dedüm

Didi hiç bilmezem ey Meylî-i şeydâ ne söylersin

(Bilkan, Ali Fuat ve Yusuf Çetindağ (2006). Şeyhülislâm Şairler. Ankara. Hece Yay. 74).