Madde Detay

Musa Mustafaoğlu Orenburg bölgesinin Şarlık ilçesinin Mustafa köyünde doğdu. 1914-1917 yılları arasında Orenburg'da Hüseyniye Medresesinde eğitim gördüğü yıllarda şiir yazmaya başladı ve 1919 yılında Kızıl Yıldız gazetesinde şiirleri basıldı. 1923-1925 yıllarında Tatar İşçileri Fakültesinde okudu. 1925 yılında Musa Celil'in ilk şiir kitabı Gidiyoruz yayımlandı. 1925-1927 yılları arasında Orenburg ve Orski'de komsomol birliklerinde çalıştı. 1927-1931 yıllarında da Moskova Üniversitesinin Edebiyat-Sanat Fakültesinde eğitim gördü. Aynı zamanda Küçük Kardeşler, Ekim Çocukları adlı dergilerde redaktör olarak çalıştı. 1933-1935 arasında Moskova'daki Komünist gazetesinde edebiyat-sanat bölümü müdürlüğünü yaptı. 1935-1938 yılları arasında Moskova Devlet Üniversitesinde açılan Tatar Opera Stüdyosunda edebiyat bölümü müdürü oldu. 1938 yılında stüdyo ile birlikte Kazan'a döndü. Burada da opera tiyatrosunun edebiyat bölümü müdürü olarak görevine devam etti (Celil, 2006, s. 246-249; Güngör, 2013, s. 44-45; Mostafin, 2006, s. 9).

1939'dan 1941 yılının Temmuz ayına kadar Tataristan Yazarlar Birliği'nin başkanlığını yaptı. Musa Celil şiirleri, librettoları ve türküleri sayesinde İkinci Dünya Savaşı'ndan önce de Tatar halkının için değerli ve tanınmış biriydi. Savaş siyaseti kurslarını tamamlayarak cephede Cesaret (Otvaga) gazetesinde muhabir olarak çalıştı. 1942 yılında Volkov cephesinde yapılan savaşlarda ağır yaralı olarak tutsak oldu. 1943 yılında Sovyet subayları tarafından kurulan ve Almanlara karşı mücadeleyi amaçlayan birliğe katıldı. Milliyetçi tutsakları kendi gizli birliğine topladı. Sovyet propagandasını yürüttü. Tatar tutsakları ayaklanma hazırlığı yaparken gizli polis örgütü bu grubu buldu ve üyelerini tutukladı. Şubat 1944'te yapılan mahkeme onları idam cezasına çarptırdı. Aynı yılın Ağustos ayında 11 taraftarı ve Celil giyotinde idam edildi. Savaşlarda gösterdiği cesareti için Musa Celil'e 1956 yılında Sovyetler Birliği Kahramanı nişanı verildi, ayrıca Lenin Ödülü'ne (1957) sahip tek Tatar yazardır. Celil'in esarette yazdığı şiirleri ancak 1953 yılından sonra okurların karşısına çıktı ve şair ‘Aus dem Moabiter Heft’ olarak meşhur olan şiirleriyle adını tüm dünyaya yaydı. Şiirlerin bir kısmı Moabit Hapishanesi'nde yazıldığı ve iki defter, Moabit Hapishanesi'nden çıkan esirler tarafından kurtarıldığı için bu şiirler "Moabit Serisi" ya da "Moabit Defterleri" diye adlandırılmaktadır. M. Celil'in şiirleri dünyanın pek çok diline çevrildi (Celil, 2006, s. 251; Güngör, 2013, s. 45-46; Zahidullina - Yosıpova, 2011, s. 214).

Musa Celil'in ilk şiir denemelerinde romantizmin etkisi görülür. Ömer Hayyam, Sadi, Hafız gibi İranlı şairlerden ve Derdmend adlı Tatar şairinden etkilendiği 1920’li yıllarda Yançı Dönya, Esirlĕkte gibi şiirlerini kaleme aldı. Rabguzi’nin “Kısasü’l-Enbiya”sını örnek aldığı Yaňa Tarihı Enbiya Ballada “Yeni Enbiya Tarihi Baladı” adlı eserini 1923'te yazmıştır. Şiir anlayışı Kazan’a gelip İşçi Fakültesine başladıktan sonra değişir ve H. Taktaş ile V. Mayakovski’nin eserlerinden faydalanır. 1924–1929 yılları arası şiir anlayışı realizm etkisindedir. Millî unsurları öne çıkaran Altınçeç “Altın Saç” adlı librettosu M. Celil'in farklı türde yazdığı eserlere güzel bir örnektir ve Tatar edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Musa Celil’in ölümle karşı karşıyayken yazdığı şiirlerinden oluşan Moabit Defterleri Tatar edebiyatı için oldukça önemlidir (Celil, 2006, s. 248-358; Güngör, 2013, s. 46-50; Miňnĕgulov, 2010, s. 167; Zahidullina – Yosıpova, 2011, s. 220; Zakircanov, 2011, s. 228).