Madde Detay

“Hâcegî-zâde” olarak anılan Mustafa bin Mehmed, Kastamonulu’dur. Hoca Hayreddin Efendi’den mülâzemet aldı ve medreselerde müderris olarak çalışmaya başladı. 968/ 1561’de Mahmud Paşa Medresesi’nde ders verdi. 970/1563’de Eyüp (Sultan türbesi civarında bulunan Sultan Mehmed Medresesi) derecesine yükseltildi. 971/1564’de Kefe müftülüğüne nakledildiyse de bu vazifeyi kabul etmedi. 973/1565-66’da Üsküdar sultaniyesine erişti. 974/ 1566 yılında sahn müderrisi oldu. 977/1569 senesinde Edirne’deki Sultan Bayezid Medresesi’ne yükseltildi. 979/1572 yılında Halep kadısı oldu. 980/ 1572’de Medine kadılığına nakledildi. İki yıl sonra azledildi. Emekliye ayrılan Mustafa Efendi, ilim ve ibadetle meşgulken, 998/1589-90 yılında vefat etti. Eyüp Sultan türbesi dışındaki kabristanda gömüldü.

Hâcegî-zâde, ilmiyle amel eden bir âlim ve salih insan olarak tanınmıştır.

Eserleri:

1. Şerh-i Duâ-i Tahiyyât: Tahiyyat konusundaki Arapça rivayetlerin Türkçe tercümesidir.

2. Şerh-i Salavât-ı Me’sûre: Hz. Peygamber’den rivayet edilen bazı Arapça salâvatın Türkçe tercümesidir.

3. Şerh-i Duâ-i Kunût: Kunut duası hakkında Türkçe bir kitapçıktır.

4. Metâlibü’l-‘Âliye: Semavî kitaplar hakkında Arapça bir eserdir. Yazar, bu eserini daha sonra Türkçe’ye çevirmiş ve şerh etmiştir.

5. Terceme-i Sad-Kelimât-ı Çihâr-Yâr-i Güzîn: Reşîdüddin Vatvat’ın (ö. 578/1182) Dört Halife’nin yüzer sözüne dair Arapça-Farsça kitapçıkları için seçtiği vecizelerin Türkçe tercüme ve şerhidir. Mütercim, bu eserini, 982/1574’de Arapça’ya çevirmiştir.

6. Sahîh-i Buhârî’nin Kısmî Şerhi: Sahîh-i Buhârî’nin baş tarafından bazı kısımlarının şerhidir. Bu eserinde Yâsîn Suresi tefsiri yazdığını da bildirir.

7. Terceme-i Harîtatü’l-Acâ’ib: Mütercimin, İbnü’l-Verdî’nin (861?/1457?) Harîdetü’l-Acâ’ib ve Ferîdetü’l-Garâ’ib adlı coğrafî eserini de Arapça’dan Türkçe’ye çevirdiği tahmin edilmektedir.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Ceyhan, Âdem (2006). Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali Vecizeleri. Ankara: Öncü Kitap.

Cilacı, Osman (1986). “Hâcegîzâde Mustafa Efendi’nin el-Metâlibü’l-âliye’si Üzerinde Bir İnceleme”. Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. (2): 199-212.

Evliyâ Çelebi (1314-1938). Seyahat-nâme. C. I-VI.

Flügel, Gustav (1865-67). Die Arabischen, Persischen und Türkischen Handschriften der Kaiserlich Königlichen Bibliothek zu Wien. V. 3. Wien.

Gölpınarlı, Abdülbaki (1967-1994). Mevlâna Müzesi Yazmalar Kataloğu. C. 4. Ankara.

Hüseyin Ayvansarâyî (1865). Hadîkatü’l-Cevâmi‘. C. 2. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

İnal, İbnülemin Mahmud Kemal- Avni Aktuç (hzl.) (1955) Bağdatlı İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-‘Arifîn Esmâ’ü’l-Müellifîn ve Asârü’l-Musannifîn. C. II. İstanbul.

Karatay, Fehmi Edhem (1961). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. 2 C. İstanbul.

Kreiser, Klaus (1980). Zâkir Şükrî Efendi, Die Istanbuler Derwisch-Konvente und Ihre Scheiche Mecmu’a-i Tekaya. Freiburg im Breisgau.

Levend, Agâh Sırrı (1963). “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten: 89-115.

Mısır Millî Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu (1987-1992). 4 C.

Müstakim-zâde Süleyman Sâdeddin. Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Niseb ve’l-Kuna ve’l-Elkāb. Süleymaniye Ktp. Hâlet Efendi, Nu. 628.

Nev‘î-zâde Atâullah (Atâî) (1268/ 1852). Zeyl-i Şekāyık li Atâî. İstanbul.

Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Mecdî Mehmed Efendi Hadâiku’ş-şakâik Şakâik-ı Nu’mâniyye ve Zeyilleri. İstanbul: Çağrı Yay.

Rifat Osman (1920). Edirne Rehnümâsı. Edirne.

Tatçı, Mustafa (hzl.) (2003). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri I-II-III. Ankara: Bizim Büro Yay.

Uğur, Müçteba (1989). “Kastamonulu Mustafa B. Muhammed’in Kısmî Buhârî Şerhi”. Türk Tarihinde ve Kültüründe Kastamonu. 19-21 Ekim 1988. Ankara: Ayyıldız Matbaası.

Yaltkaya, Şerafettin ve Kilisli Rıfat Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. İstanbul: MEB Yay. 

“Ve bunun menâkıbı kütüb-i mu‘teberede zikr olundugı üzere emîrü’l-mü’minîn Ebü’l-Hasen Aliyy bin Ebî Tâlib bin Abdülmuttalib bin Hâşim bin Abdi Menâf el-Hâşimî el-Kureşî’dür. Vâlideleri Fâtıma bint-i Esed bin Hâşim’dür. Kable’l-Hicret İslâm’a geldikden sonra Resûl hazretiyle Medîne’ye hicret idüp Resûlu’llâh hayâtında vefât iden nisâ’-i kibârdandur. Ve Hazret-i Alî Hâşimiyyü’l-ebeveyn olan hulefânun evvelidür.”

(Sad-Kelime-i Alî, Süleymaniye Ktp. Âşir Efendi, No. 31, vr. 83b).