Madde Detay

Asıl adı Ahmed Dursun olan Nâtıkî, Ardahan’ın Dedegül Köyü'nde 1199/1785 yılında doğmuştur. Babasının adı İshak bin Halil'dir. On beş yaşına kadar köyünde okumuş, sonra Kars’ta tahsiline devam edip Kars müftüsü Hacı Süleyman Efendi’den icazet almıştır. 1817 yılında 33 yaşında iken Erzurum’a gelen Nâtıkî, burada Lala Paşa Camii'nde vaaz etmeye başlamış ve Karslı Vaiz Dursun Efendi diye tanınmıştır. Mantık alanında kendini yetiştiren Nâtıkî, bu alanda önemli eserleri Türkçeye çevirmiş ve birçoğunu da şerh etmiştir. Bu şerhleri yıllarca Erzurum medreselerinde okutulmuştur. Abdulmecîd’e sunduğu iki eserinden dolayı kendisine maaş bağlanmış ve Erzurum’a müftü tayin olunmuştur. On bir sene müftülük yaptıktan sonra 1857’de azledilmiştir. Nâtıkî müftü olduktan sonra halk arasında "Koca Müftü" olarak anılmıştır. Azlinden sonra ölümüne kadar hayatını seyahatle geçiren Nâtıkî, tekrar Erzurum’a dönmüş ve 1863 tarihinde de vefat etmiştir. Erzurum’da Karskapı Mezarlığı'nda medfundur. Nâtıkî’nin ölümünden sonra yapılan mezar taşını Ruslar son istilada götürmüştür. Hatta halkın naklettiğine bakılırsa taşlar götürülürken Koca Müftü’nün kavuğu çok büyük olduğundan kırılmış ve parçalanmıştır (Fındıkoğlu 1927: 59).

Nâtıkî'nin eserleri şunlardır:

1. Dîvân: Dîvân'da 1 dibace, 1 manzum hasbihal, 16 kaside, 68 tarih, 112 gazel, 2 manzum mektup, 1 münacaat, 1 tahmis, 2 muhammes, bazıları tarihli 68 rubai, bazıları tarihli 69 müfred, 6 muamma ve sonunda Nâtıkî’nin hal tercemesi vardır. Eserde nazım şekli tasnifine gidilmemiş, nazım şekilleri alfabetik olarak verilmiştir. Sadece rubai ve müfredler Dîvân'ın sonunda yer almıştır.

2. Mecma’ü-l Fevâid ve Ma’denü'l-Ferâid: Nâtıkî’nin bu eseri nahiv konulu bir eserin şerhidir.

3. Kirâse-i Nâtıkâ: Farsça Lugat-ı Hâcib isimli eserin şerhidir.

4. Terceme-i Nâtıkî: İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin Maksûd isimli eserinin tercüme ve şerhidir.

5. Nazm-ı Nâtıkî: Bâb-ı Sürût Risalesi’ni üç bölüm hâlinde nazma çevirdiği eseridir.

6. Takrizât-ı Ebyât: Muhtasar-ı Ma’ânî isimli eserin her beytini takriz ederek hangi bahrlerden geldiğini şerh ettiği eserdir. Dibacesini Sultan Abdulmecîd’e sunmuştur.

7. Şerh-i Hediyyetü’s-Sıbyan: Bu eser Türk Dil Kurumu Kütüphanesi’nde 194 nolu numarada Ahmed Dursun Nâtıkî adına kayıtlıdır. 46 yaprak, 19 satırlı olan eser Vezîr-i Azâm Hüsrev Mehmed Paşa adına şerh edilmiştir.

Nâtıkî, zamanının reîsü’l-ulemâsı sayılmış bir din bilginidir. İyi bir mantık hocasıdır. İbnü'l-Emin, mantıkta iktidarı olduğundan bahseder (İnal 1999: 1513). Nâtıkî şiirlerine ilmî yönünü de aksettirmiş, ilimle şiiri iç içe getirmiş ender şairlerden biridir. Bunun yanında tasavvufi edayı da eksik etmemiştir. Şiirleri bu yönü ile ele alındığında onun lirik edadan uzak kaldığını söylemek mümkündür.

Cunbur, Müjgan (hzl.) (1999). İbnü'l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C.III. Ankara: AKM Yay.

Erkal, Abdulkadir (2012), "Ahmed Dursun Natıki'nin Mantık Bilimi İle İlgili Bir Şiiri Üzerine". Turkish Studies 7/3: 1177-1187.

Fındıkoğlu, Z. Fahri (1927). Erzurum Şairleri. İstanbul.

Nâtıkî Dîvân'ı. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Nu. 1225.