Madde Detay

Azerbaycan’ın Karabağ bölgesindeki Şuşa şehrinde 1249/1833 yılında doğmuştur. Babasının adı Hacı Mir Ahmed Ağamirzade’dir. İlk eğitimini, dinî bilgilerin de öğretildiği mahalle mektebinde almış ve burada Arapça ve Farsçayı öğrenmiştir (Qarayev 2010: 211). Nevvâb, “Semaverin Tarifi” adlı ilk şiirini 13 yaşında yazmış, daha sonraki yıllarda Doğu edebiyatından, İran klasiklerinden pek çok eseri okumuş ve derin bir edebî birikim elde etmiştir. Nevvâb, ilk evliliğini 29 yaşındayken Hanım adlı bir kadın ile yapmış, ancak eşi genç yaşta vefat edince ikinci evliliğini Mina Hanım'la yapmış, bu evlilikten iki kızı ve bir oğlu olmuştur. Oğlunun adı Mir İbrahim (Miriş Ağa)’dır (Memmedbağıroğlu 2006: 5). Şair, 24 yaşında akciğer hastalığına, 50 yaşında astım hastalığına yakalanmış ve güçlüklerle dolu bir hayat yaşamıştır (Hacıyeva 2004: 41-42). 34 yaşına gelince Molla Abbas Cavanşir adlı âlimden heyet, reml ve nücum ilimlerini tahsil etmeye başlamış, kendisini hem edebî hem de ilmî bakımdan yetiştirmiştir. O, 1890’lı yıllarda kurduğu, yeni tarzda eğitim veren okulda, çocuklara hem pozitif bilimleri hem de din bilimlerini öğretmeye başlamıştır. Ayrıca, bu okulda okutulan bazı ders kitaplarını da kendisi yazmıştır. Nevvâb’ın asıl mesleği öğretmenlik olmakla birlikte o, klasik tarzda şiirler yazan bir şair, dinî ve tasavvufi konularda eserleri olan bir yazardır. Hatta Nevvâb, kendi evinde litografya usulü ile çalışan bir matbaa da kurmuş, burada kendisinin ve başkalarının kitaplarını basmıştır (Qarayev 2010: 212). Yaşadığı dönemde yayımlanan süreli yayınları da alarak devrin siyasi ve edebî hareketlerini yakından takip etmiştir. Bakü’den Ekinci, Tiflis’ten Ziya, Ziya-yı Kafkasiyye, Keşkül gazetelerini ve Molla Nasreddin dergisini, Hindistan’dan Hablü’l-Metîn gibi yayınları getirterek okuması, şairin ileri görüşlülüğünü ve kendi döneminin edebî, sosyal ve siyasi olaylarını yakından takip ettiğini göstermektedir (Qarayev 2010: 227). Nevvâb, 3 Ocak 1919 tarihinde Şuşa’da verem hastalığından vefat etmiştir. Kabri, Şuşa’dadır. 1960 yılında, UNESCO tarafından kabrinin üstüne bir abide yaptırılmıştır (Hacıyeva 2004: 44).

Nevvâb’ın farklı alanlarda yazdığı eserleri şunlardır:

1. Türkçe Dîvân.

2. Farsça Dîvân.

3. Tezkire-i Nevvâb.

4. Şemsü’l-Hidâye.

5. Bahrü’l-Hüzen.

6. Kenzü’l-Mihen.

7. Kifâyetü’l-Etfâl.

8. Bâtılü’s-Sihr.

9. Nûrü’l-Envâr.

10. Vuzûhü’l-Erkâm.

11. Pendnâme (Nasihatnâme).

12. Keşfü’l-Hakîka.

13. Ermeni-Müslüman Meselesi.

14. Şerh-i Usturlab.

15. Mazlûmnâme.

16. Ziyâ’ü’l-Envâr.

17. Mezâmir.

18. Mesâyibü’l-Ahyâr.

Nevvâb’ın Türkçe ve Farsça Dîvân'ında lirik gazel ve rubailer bulunmaktadır. Şair, bu şiirlerinde klasik Türk edebiyatının mazmunlarını başarıyla kullanmıştır. Nevvâb, diğer nazım şekilleriyle yazdığı şiirlerinde tarihî ve sosyal konulara da sık sık temas etmiştir. Özellikle Türkçe Dîvân'ındaki bazı şiirler, Şuşa’daki Ermenilerin Azerbaycan Türklerine yaptığı saldırıları anlatmaktadır. Şair, “Taht-ı Osmanî’de çün sultanımız tutdu karar/Alemi adlile doldurdu o şâh-ı tâcidâr” (Memmedbağıroğlu 2006: 106-107) mısralarıyla başlayan murabba'ında dönemin Osmanlı padişahını methetmektedir. Nevvâb ayrıca, Anadolu sahası 19. asır kadın şairlerinden Nigâr Hanımın “Feryâd ki feryâdıma imdâd edecek yok/Efsûs ki gamdan beni âzâd edecek yok” beytiyle başlayan gazeline de bir nazire yazmıştır.

Şuşa’da faaliyet gösteren Meclis-i Üns adlı edebî meclis, Karabağ Hanlığının son hükümdarı ve Mehdikulu Han Cavanşir’in kızı şair Hurşidbanu Natevan’ın emriyle saraya taşınınca Nevvâb’ın gayretleri ile Meclis-i Feramuşan (Unutulanların Meclisi) adlı bir edebî meclis teşkil edilmiştir. Bu meclisin üyeleri saraya kabul edilmeyen, yani Meclis-i Üns’ün unuttuğu şairlerdir. Nevvâb, uzun süre bu meclisin başkanlığını yürüterek meclisteki şairlerle şiir sohbetleri yapmış ve diğer edebî meclislerle şiir alış verişinde bulunmuştur.

Bağırov, Ekrem (hzl.) (1998). Mir Möhsün Nevvab, Tezkire-yi Nevvab. Bakı: Azerbaycan Neşriyyatı.

Bayram, Ömer (2005). Azerbaycan Sahası Tezkireleri ve Seyyid Azim Şirvanî’nin Tezkiresi. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Bayram, Ömer (2012). "Nevvab Tezkiresinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler". Turkish Studies 7 (1): 385-404.

Hacıyeva, Ayten (2004). Mir Möhsün Nevvabın Edebi-Bedii İrsi. Bakı: Nurlan.

Memmedbağıroğlu, Eli, A. Ramazanoğlu (2006). Mir Möhsün Nevvab, Seçilmiş Eserleri. Bakı: Şerq-Qerb.

Qarayev, Nesreddin (2010). XIX Esr Azerbaycan Edebi Meclisleri. Bakı: Nurlan.

Nevvâb’ın Nigar Hanımın şiirine yazdığı nazire

Feryâd ederim dehrde imdâd edecek yok

Efgân çekerim hâlimi bir yâd edecek yok

Efsûs ki çerhin siteminden dil-i zârım

Berbâd edecek çok velî âbâd edecek yok

Kayd-ı gama mahbûs olup murg-ı revânım

Bir rahm kılıp kayddan âzâd edecek yok

Gam leşkeri sabrım evini eyledi vîrân

Bu kadr gam u mihnete mu’tâd edecek yok

...

Gam çekme bulursun şeref-i vuslatı ey dil

Kat’ etme ümîdin deme dilşâd edecek yok

Her lahza meni şad eder şevk-i visâlin

Nevvâb gibi gamda meni şâd edecek yok

Gazel

O gül ruhsârına hasret nigârâ yâr olsun mu

Derinde mahrem-i râzın senin ağyâr olsun mu

O şîrin leblerin şevkiyle dil ey Hüsrev-i hûbân

Tarîk-i aşkda Ferhâd gibi hâr olsun mu

Kalam Mecnûn gibi hasret sene ey Leylî-yi devrân

Gezem hayret çölün menzil mene kuhsâr olsun mu

Semender tek yanan aşk ateşine bu dil-i vîrân

Cihânda Şeyh San’an gibi eşhâr olsun mu

Ruh-ı mâhın firâkında keder tapmış dil-i vîrân

Ziyâ-yı şems-i rûyunla yine envâr olsun mu

Visâlin hasretiyle rûz u şeb Nevvâb-ı bîçâre

Gam-ı aşkile bülbüller gibi hûn-bâr olsun mu

(Memmedbağıroğlu, Eli, A. Ramazanoğlu (2006). Mir Möhsün Nevvab, Seçilmiş Eserleri. Bakı: Şerq-Qerb. 53, 83.)