Madde Detay

Nezihe Hanım ile Emrullah Nutku'nun oğlu olarak İstanbul'da doğdu. 1942 yılında girdiği Robert Kolejini 1950'de bitirdi. ABD Büyükelçiliğinde çevirmenlik yaptı. 1956 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümünü tamamladı. Öğrenim gördüğü sırada Bayındırlık Bakanlığı Limanlar Dairesinde çevirmenlik yaptı. 1956'da Almanya'ya gitti ve Georg-August Üniversitesi Tiyatro Bölümünden 1959 yılında mezun oldu. 1959'da Türkiye'ye döndü ve Ankara Üniversitesi DTCF Tiyatro Enstitüsü’nde asistan olarak göreve başladı. 1961 yılında doktor, 1967’de doçent, 1974’te ise profesör derecelerini aldı. 1965'te Amerika'nın çeşitli üniversitelerinde dersler verdi ve konferanslar düzenledi.

1976 yılında İzmir'e yerleşen Nutku, burada Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Tiyatro Bölümünü kurdu. Aynı fakültede bir süre dekan yardımcılığı ve dekan görevlerinde bulundu. 1981 yılında kendi kurmuş olduğu Sahne ve Görüntü Sanatları Bölümünde başkan oldu. 1990’da İzmir Şehir Tiyatroları genel sanat yönetmenliği görevine getirildi. 1998'de emekli oldu. 1989 ve 1990 yıllarında senaryosunu yazdığı “Muhsin Ertuğrul” ve “Türk Tiyatrosu” isimli belgeseller TRT'de yayımlandı. 2000'de Yakın Doğu Üniversitesi Sahne Sanatları Fakültesini kurmak üzere davet edildi.

Dünya Tiyatro Eğitimi Enstitüsünün yönetim kurulu üyeliğinde bulundu. İslam Ansiklopedisi, World Encyclopedia of Contemporary Theatre ve Encyclopedia of Islam'ın yazarlığını yaptı. Türk Dil Derneği, Türk Dil Kurumu, Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği, Atatürkçü Düşünce Derneği, Türkiye Yazarlar Sendikası, İstanbul Amerikan Kolejleri Derneği, Tiyatro Araştırmaları Enstitüsü, PEN Yazarlar Derneği ve Milletlerarası Tiyatro Enstitüsü üyeliklerinde bulundu. 8 Kasım 2019 tarihinde, tedavi gördüğü sırada vefat etti.

Robert Kolejinde öğrenim gördüğü dönemlerde şiir yazarak edebiyat dünyasına adım atan Nutku'nun ilk şiiri 1950 yılında Kaynak dergisinde yayımlandı. İlk şiir kitabı olan Eller 1952'de basıldı. 1950 ve 1953 yılları arasında Ergun Tosun imzasını da kullandı. İlk yazısı 1955'te Mavi dergisinde çıktı. Daha sonra derginin son sayılarını üstlendi ve Mavi hareketine katıldı. İlk eleştiri yazısı 1959'da Yenigün gazetesinde yayımlandı. Yazıları Hürriyet, Milliyet, Pazar Postası, Mavi, Oyun, Tiyatro, Seçilmiş Hikâyeler, Varlık, Yeditepe, Milliyet, Sanat, Dost, Gösteri, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Şairler Yaprağı, Tiyatral, Hayal, Sahne, Vatan, Meydan, Tiyatro-Tiyatro ve Sanat Olayı gibi birçok dergi ve gazetelerde yayımlandı. Sırasıyla Yeni Mavi, Değişim, Tiyatro, Tiyatro Araştırmaları Dergisi ve Deney adlı dergilerde yöneticilik yaptı.

1956 yılında Almanya’ya gittiğinde Heinz Hilpert’in yanında üç yıl asistanlık yaptı. Burada çeşitli özel tiyatrolarda oyun sahneledi. Tiyatroya dair ilk kitabı 1960'da Tiyatro ve Yazar adıyla yayımlandı. 1963 yılında yayımlanan Modern Tiyatro Akımları'nda başlangıçtan 1960'lara kadar gelen tiyatro sanatına yön veren düşünceleri ve gelişmeleri aktardı. Oyun Yazarı (1965) adlı kitabında bir oyun yazarının nasıl olması gerektiğinden, yazılacak metinde malzeme seçmenin öneminden, tip ve karakter ayrımından ve estetik dengeden bahsetti. Aynı yıl "Savaş Oyunu" ile Erlangen Uluslararası Tiyatro Şenliği Reji Birinciliği ödülünü kazandı.

Haldun Taner ve Metin And ile birlikte Tiyatro Terimleri Sözlüğü'nü yazan Nutku, tiyatro alanındaki eksikleri gidermek adına bu eseri kaleme aldı. Yabancı dillerde hazırlanan tiyatro sözlüklerinin taranmasından sonra yerli tiyatro terimlerinin toplandığı bu eser 1966'da basıldı. Dünya Tiyatrosu Tarihi I,II (1971) adlı eserin ilk cildinde tiyatronun doğuşundan 19. yüzyıla kadar geçen tarihini, ikinci cildinde ise 20. yüzyılın başından 1970'lere kadar olan süreci anlattı. 1973'de yayımlanan Söylev'de ise Atatürk'ün yazmış olduğu Nutuk'u bir belgesel oyun şeklinde sahneye uyarladı ve kitaplaştırdı.

Tiyatro Yönetmeninin Çalışması'nda (1974) Ankara, Ege ve Dokuz Eylül Üniversitelerindeki sahne çalışmalarına dayanarak, bir oyunun sahneye çıkmasındaki tüm süreçleri ve bunların nasıl yapıldığını ele aldı. Eser bu yönüyle Türkiye'de bir ilk olma özelliği taşıdı. Nutku, 1976'da basılan Türkiye'de Brecht'te 1970'lere kadar Türkiye'de oynanan Brecht oyunları üzerine yazdığı eleştirileri topladı.

1976'da yayımlanan Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri'nde meddahlığın tarihçesini, meddahlık olgusunu, meddah hikâyelerini ve taklitlerini inceledi. Nutku bu eseriyle Milli Kültür Vakfı Büyük Edebiyat Araştırmaları Ödülü'nü kazandı. Sahne Bilgisi adlı eseri 1980 yılında basıldı. Nutku bu eserinde oyun düzeni, sahneleme, ışık, makyaj, dekor ve müzik gibi konularda bilgiler verip tiyatro sanatını teorik ve pratik olarak anlattı.

1983'de yayımlanan Gösterim Terimleri Sözlüğü'nde tiyatro, kukla, gölge oyunu, meddahlık, sirk, dans, seyirlik, opera ve baleye dair 3000'e yakın terimi açıkladı. Aynı yıl yayımlanan Dram Sanatı'nda tiyatronun geçmişini anlatarak dram türünün temel bilgilerini okuyucuya aktardı. Nutku bu eseri tiyatroya giriş için bir el kitabı niteliğinde kaleme aldı. 1989 yılında, Türk Tiyatrosu'na olan katkısı nedeniyle Tiyatro ve Televizyon Yazarları Derneği tarafından verilen Tiyatroya Katkı Ödülü'ne layık görüldü. 1991'de Salihli Belediyesi tarafından verilen Dionisos Ödülü'nü kazandı.

Zümrüdüanka'nın Külleri (1991) adlı eserinde tiyatroya dair yazılarını ve tiyatronun sorunlarını 7 inceleme ve 15 deneme yazısıyla kitaplaştırdı. 1993 yılında Darülbedayi'in Elli Yılı adlı eseriyle T.C. Kültür Bakanlığı tarafından verilen Tiyatro Araştırma-İnceleme Ödülü’nü kazandı. 1995 yılında yayımlanan Tarih Kültürümüzden Manzaralar'da 17. yüzyıl Edirne şenlikleri, denizcilik, meddah öyküleri, gece gösterileri, çocuk oyunları ve saray kumaşları gibi Türk kültürüne ait konuları inceledi. Oyunculuk Tarihi'nde Batı, Doğu ve Uzakdoğu tiyatrosunu içine alacak şekilde oyunculuğun ortaya çıkışından ve oyunculuk tekniklerinden bahsetti. Shakespeare'in 8 oyununu incelediği Gecenin Maskesi'nde oyunların yazılışını, karakter çözümlemelerini ve dönemin tiyatro yapısını ortaya koydu.

Oyun, Çocuk, Tiyatro adlı eseri 1998'de yayımlandı. Nutku, birbirinden farklı konuları içeren ama birbirini tamamlayan üç bölümü üç ayrı kitap gibi ayırdı. Birinci kitapta oyun kavramını, ikinci kitapta okul tiyatrosunu ve üçüncü kitapta çocuk tiyatrosunu konu edindi. Atatürk ve Cumhuriyet Tiyatrosu (1999) adlı eserinde Atatürk'ün sanat ve tiyatro alanında gerçekleştirdiği devrimleri anlattı. 2004'te yayımlanan Yeni Başlayanlar İçin Oyuncunun Çalışması'nda oyunculuk üzerine yazdığı deneme yazılarını topladı.

2008'de yayımlanan Shakespeare Sözlüğü'nde ise Shakespeare'in tüm oyunlarını ve şiirlerini tarayıp 20.000'e yakın sözcüğün dilimizdeki karşılıklarını belirtip örnekler sundu. Bana William Deyin (2010) adlı tek kişilik oyununda Oscar adlı yaşlı ve yalnız bir tiyatro oyuncusunun, oynadığı roller ve sevgilisi arasında yaşadığı iç çatışmayı anlattı. 2015 yılında yayımlanan Darülbedayi'den Şehir Tiyatrosu'na adlı eserinde Darülbedayi'den İstanbul Şehir Tiyatrosu’na kadar uzanan 100 yıllık sürecin tarihini anlattı.

Yazar, şair ve eleştirmen kimliklerinin yanında uzun yıllar boyunca çevirmenlik yapan Nutku, Benedict Curipeschitz, William Shakespeare, Margret Dietrich, Gyula Hay, Thomas Bernhard, John Covel, George Tabori, Herbert Achternbusch, Martin Esslin, Bertolt Brecht, Gerhard Borris ve son olarak da Christopher Marlowe'un eserlerinden çeviriler yaptı. Özellikle William Shakespeare'in onlarca eserini Türkçeye aktardı.