Madde Detay

Yekta Güngör Özden, Tokat’ın Niksar ilçesinde öğretmen bir babanın ve ev hanımı bir annenin çocuğu olarak 5 Haziran 1932’de dünyaya geldi (Işık, 2007: 2852). Özden, Sivas kökenli köklü bir aileye mensuptur. Okuma yazmaya önem veren ailesi devlete birçok yargıç ve öğretmen yetiştirdi. Yargıç olan büyükbabası 1925’te vefat etti. Büyükdedesi ABD Başkanı Wilson’a kınama telgrafı çeken Niksar Redd-i İlhak Cemiyeti Başkanı, İstiklal Madalyası sahibi ve önceki belediye başkanlarından Hacı Mahir Turhan’dır. İlk ve ortaokulu Niksar’da, Ulucan İlkokulu (1941) ve Niksar Ortaokulu’nda (1946) liseyi Samsun, Tokat ve Kayseri’de okuduktan sonra Sivas’ta (1951) tamamladı. Yüksek tahsilini 1956’da Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde yaptı. Öğrencilik yıllarında Ankara Üniversitesi Talebe Birliği Yönetim Kurulu Üyeliği ile Türkiye Milli Talebe Federasyonu Yayın Komisyonu Başkanlığı’na getirildi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Levazım Şefliği’nde ve Karayolları Genel Müdürlüğü Personel Dairesi’nde çalıştı. Ankara Barosu’nda değişik görevlerde bulunduktan sonra 1965-66’da genel sekreterlik, 1972-74’te başkanlık görevlerini yürüttü (Işık 2007: 2852). 13 yıl öğretmenlik ve öğretim görevliliği yaptı. Yedek subaylığını 1958-1959’da İstanbul Boğazı Müstahkem Mevki-i Komutanlığı Muhabere Bölüğü’nde tamamladı (Özden 2007). 1979 yılına kadar serbest avukat olarak çalıştı. Bu dönemde CHP, Ulus gazetesi, ODTÜ gibi kuruluşlarla İsmet İnönü ve Bülent Ecevit gibi isimlerin avukatlığını üstlendi. 1988’de Anayasa Mahkemesi Başkan Vekilliğine, 1991’de ilk kez, 1995’te ikinci kez Anayasa Mahkemesi Başkanlığına getirildi (Işık 2007: 2852).

Özden, 1 Ocak 1998’de emekli olduktan sonra aynı yıl Atatürkçü Düşünce Derneği Genel Başkanlığına, 2000’de Türk Hukuk Kurumu Başkanlığına, 2002’de CDP Genel Başkanlığına seçildi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi’nde yüksek lisans ve doktora düzeyinde “Anayasa Sorunları” ve “Siyasal Sistemler” ile Ufuk Üniversitesi’nde “Anayasa Yargı” ve “Türk Devrim Tarihi” derslerini verdi. Türk Kanser Araştırma ve Savaş Kurumu, Atatürkçü Düşünce Derneği, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği, Türk Hukuk Kurumu, Edebiyatçılar Derneği ve Türkiye Felsefe Kurumu üyesidir (Işık 2007: 2852-2853).

Yazı ve şiirlerini Ulus, Milliyet, Cumhuriyet, Akşam, Barış, Ankara Ekspres, Yeni Asır, Sesimiz, Tokat Postası, Öğretmen, Niksar’ın Sesi, Dünya, Bugün, Varlık, Devrim Gençliği, Devrimci, Kemalist Ülkü, Devinim, Yeni Adalet, Sanat Çevresi, Türk Dili, Çağdaş Türk Dili, Yazko, Karşı, Aykırı Sanat, Yeni Adana, Türk Solu, Düşün, Devlet, Yankı, Mülkiyeliler Birliği, İş Bankası, SSK, Noterler Birliği, Abece, Yeni Adalet, Devinim, Hukukçu, Atatürkçü Düşünce gibi gazete ve dergilerde yayımladı. Kendisi de 1975’te 4 sayı olarak Türkiye Hukuk Dergisi’ni çıkardı. Ankara Barosu Dergisi’nin yazı kurulu üyeliğini yaptı. Güfteleri Özden’e ait olan on şarkı, iki marş ve bir senfoni bulunmaktadır. Avukatlık Yayası’ndaki “Avukatlık Andı” ve KKTC’nin “Bağımsızlık Andı”nın yazarıdır (Işık 2007: 2853).

Çeşitli kuruluşlardan onlarca ödüle değer görülen Özden, birçok kez Yılın Hukukçusu seçildi. Pek çok kez Atatürk ödülünü aldı. Aralarında ODTÜ, Ankara Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi gibi üniversitelerin bulunduğu birçok üniversiteden onursal doktora payesi aldı. 1988’de Türk Dili Onur Ödülü’ne, 1995’te Ankara Rotary Kulüpleri tarafından Uluslararası Rotary Paul Haris Dostluk Madalyası’na, 1998’de Sanat Kurumu Onur Ödülü’ne, 2009’da Dil Bayramı Onur Ödülü’ne layık görüldü. 2001’de Ankara Batıkent’teki bir parka, Çorlu’da, Turhal Ulutepe’de birer caddeye, Ayvalık Küçükköy’de bir sokağa adı verildi. Eşi emekli öğretmen Fatma Necla Özden’i Mayıs 2019’da kaybeden Yekta Güngör Özden’in psikolog bir kızı ve uzman hekim bir oğlu bulunmaktadır.

Deneme ve inceleme ve eleştirel yazıları da bulunan Özden, ilk şiiri “Yeşil Yeşil”i 1949 yılında Yeni Herhafta dergisinde yayımladı (Tanrısever 1997: 11). Daha sonra Hakikat ve Hürses gazetelerinin sanat sayfalarında çıkan şiirleri, Varlık, Türk Dili, Çağdaş Türk Dili, Antoloji, Söylem, Karşı, Aykırı Sanat, Kemalist Ülkü, Yeşilay, Eğitim, Nilüfer, Kaynak, Hisar, Ilgaz, Mülkiye, Kırkmerdiven, Kıyı ve Çağdaş başta olmak üzere çok sayıda dergi ve antolojide yer aldı. Özden, ilk şiir kitabı olan Dilek’i 1953’te yayımladı. Bu kitabı 1960’ta Taş Ayna, 1981’de Bir Gün Belki ve Atatürk İçin Şiirler, 1991’de Çağrı Barışa, Özgürlüğe, Mutluluğa ve Yüreğim Güneş, 2001’de Kendine Tutsak Yürek, 2009’da Dünden Kalan ve 2011’de Kırık Çizgiler adlı şiir kitapları izledi. Bununla birlikte önceki şiirlerinden oluşturduğu seçkileri 1994’te Tançiçeği adı altında topladı. Atatürk ile ilgili şiirlerini ise 1994’te Atatürk Şiirleri adı ile yayımladı. 1999’da yayımlanan Aşkımız Şiirimiz ve 2004’te yayımlanan Şiirlerle Atatürk adlı kitaplarda onlarca şairden derlediği şiirlerle Atatürk şiirleri seçkisini meydana getirdi.

Şiirlerinde Atatürk sevgisi, geçmişe özlem, yalnızlık, çocuk, aşk sevgi, mutluluk, bağımsızlık, adalet, ölüm karşısındaki çaresizlik, acı, özgürlük gibi temaları sade bir dille işlemeyi tercih etti. Hukukçu kişiliğinden sıyrılarak sanatçı kişiliğini ve duygusal yönünü yansıttığı şiirlerinde çok geniş bir yelpaze içinde toplumsal temaları işledi. Yüreği insan, çocuk, doğa ve yurt sevgisi ile dolu olan Özden, şiirlerinde toplumun farklı kesimlerinden insan manzaralarına yer verdi. Ekmek derdinde olan dilenci, boyacı, hamalın sıkıntılarına ortak oldu. Şiirlerinde yer yer anılarına sığındı, dış dünyayı, tabiat unsurlarını sıklıkla kullandı. Yüreğim Güneş kitabındaki derin bir yaşama sevinci ve azminin kendisini gösterdiği şiirlerinde ağaca, buluta, böceğe, güneşe selam durdu: Günaydın ağaca, buluta/Günaydın böceğe, kuşa/Günaydın güneşe, yağmura/Günaydın dosta, düşmana (“Günaydın” şiirinden). “Boşuna” şiirindeki “Bata çıka tutunuyoruz yaşama/Boşuna bekleyişler…” dizelerinde görüldüğü gibi kimi zaman ümitsizliğe kapılsa da geleceğe olan inancını diri tuttu. ”İsterse kimse sevmesin beni/Ben sevdikçe yaşıyorum” (“Sevdikçe”den) mısralarıyla yaşamının kaynağının sevgi olduğunu fısıldadı.

Özden’in şiirini halkının ve ülkesinin beslediğini söylemek mümkündür. Şiirlerinde Atatürk’ü ve onun önderliğindeki devrimleri işaret etti. Aydınlık bir Türkiye’ye kavuşmanın özlemini dile getirdi. Bu bağlamda bireye görev ve sorumluluklarını anımsattı. Şiirlerinde sıkça geçen bağımsızlık, egemenlik, özgürlük, aydınlık, Cumhuriyet, bayrak, bayram gibi kavramlar onun aydınlık ülkesinin anahtarları oldu. Toplumsal duyarlılığa haiz Özden, bombalı suikast sonucu yaşamını yitiren yazar Uğur Mumcu’ya atfen kaleme aldığı “Büyük Acı” şiirinde adalet ve barışın simgesi”, “toplumun bilinci” diye nitelediği Mumcu’nun vefatından duyduğu üzüntüyü dile getirdi. “Çağrı” şiirinde insanları barış ve özgürlüğe davet etti. Pek çok mısraında aydınlık geleceklerin ancak mücadele ile kazanılabileceğini, özgürlük yolunda dökülen kanlar üzerinde aydınlık nesillerin yükseleceğini vurguladı (Tanrısever 1997: 11). Hayata bakışındaki sıcaklığı ve coşkuyu şiirlerine de taşıyan Özden, şiirlerinde sade bir dil kullanmayı tercih etti. Kimi şiirlerinde ise Öztürkçe kullanımı ile dikkat çekti.