Madde Detay

Pir Mehmed, bir kısım araştırmacılara göre, 19. yüzyılın ikinci yarısında yaşayan Alevi-Bektaşi inancına mensup tekke şairlerindedir (Koca 1990: 422; Kocatürk 1955: 490; Noyan 2001: 367). Rıza Zelyut Halk Şiirinde Başkaldırma adlı kitabında ise Pir Mehmed’in doğum tarihini 1755, vefat tarihini ise 1829 olarak verir (Özmen 1995: 91). Bu tarihlere göre ise, 18. yüzyılın sonlarında dünyaya gelmiş ve 19. yüzyılın ilk yarısında vefat etmiştir. Sadeddin Nüzhet Ergun, Pir Mehmed’in bir şiirinde geçen “Sene bin iki yüz yirmi yedide yazıldı / Allah bir Muhammed Ali diyerek” şeklindeki dizelerinden yola çıkarak H. 1227, M. 1812 / 1813 yıllarında hayatta olduğunu tespit etmiştir (Ergun 1955: 309). Buradan da 19. yüzyılın sonlarında değil de, Rıza Zelyut’un da tespit ettiği gibi, 18. yüzyılın ikinci yarısı ile 19. yüzyılın ilk yarısında yaşadığını tahmin etmek mümkündür. 

Pir Mehmed, Eskişehir’in Seyitgazi ilçesinde bulunan Seyyid Gazi Dergâhı’nın postnişinliğini yapmıştır. “Pir Mehmed’im kendi kendine gezer / Sultan Suca Dede’m eylemiş nazar / Âşıklar methini okuyup yazar / Pirimin cemali nur Allah Allah” şeklindeki dizeleri ile “Sabahın seherinde kalktım yürüdüm / Seyyid Battal Gazi efendim medet /Gelip eşiğine yüzüm sürdüm / Seyyid Battal Gazi efendim medet” dizelerinden Şücaeddin Veli Ocağı ya da Seyyid Battal Gazi Ocaklarından birine mensup olduğu çıkarılabilir. Diğer taraftan Bektaşi çevrelerinde Ali İlhamî Dede olarak tanınan ve aynı zamanda Şücaeddin Veli Dergâhı postnişinliğini yapmış olan tekke şairi İlhamî, Pir Mehmed Dede’nin oğludur. İlhami babasının vefatından sonra Şücaeddin Veli Dergâhı postuna oturmuştur.

Sadeddin Nüzhet Ergun’un aktardıklarına göre; Pir Mehmed’in bazı şiirleri Ankara Maarif Kütüphanesi’nde AI 2/110 numaralı mecmuada kayıtlıdır (Ergun 1955: 309). Ayrıca İsmail Özmen, Alevi – Bektaşi Şiirleri Antolojisi adlı çalışmasının 4. cildinde Pir Mehmed Dede’nin on iki ayrı şiirine; M. Tevfik Oytan ise Bektaşiliğin İçyüzü adlı kitabında yedi adet şiirine yer vermiştir (Oytan 2007:430; Özmen 1995: 91).

Pir Mehmed, şiirlerini hece ölçüsüyle söylemiştir. Şiirlerinde, duru ve akıcı bir söyleyişe sahiptir. Alevi ve Bektaşi inanç sistemi içerisinde yer alan hususlar şiirlerinin başlıca konusunu oluşturmakla beraber, şiirlerinde oldukça sade ve anlaşılır bir Türkçe kullanmıştır. Bektaşi postnişini olması sebebiyle Alevi ve Bektaşi inanç sistemince kendilerine ululuk atfedilen “Hz. Ali, Ehlibeyt, On İki İmamlar, Seyyid Battal Gazi, Şücaeddin Veli” gibi yol erenleri ile bu inanç sistemine ait çeşitli tasavvufi ve ritüelistik terim ve kavramlara şiirlerinde genişçe yer vermiştir. Pir Mehmed, tekke şairliğinin yanında, bazı şiirlerini âşıklık geleneğine mensup bir saz şairinin ustalığıyla koşma tarzında söylemeyi başarmıştır. “Sabahtan uğradım bir mâh güzele / Göz üstünde göze bakmak güzeldir / Güzelin buyruğu başım üstüne / Güzel ile yola gitmek güzeldir” dizeleriyle başlayan güzellemesi bunun belirgin örneklerindendir. Diğer taraftan, Pir Mehmed’in birçok şiiri Alevi ve Bektaşi ayin-i cemlerinde günümüze kadar âşıklar ve zâkirler tarafından söylene gelmiştir.

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi.

Koca, Turgut (1990). Bektaşi Alevi Şairleri ve Nefesleri (13. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kadar). İstanbul: Maarif Kitaphanesi.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1955). Tekke Şiiri Antolojisi. Ankara: Buluş Kitabevi.

Noyan, Bedri (2001). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. C. IV.  Ankara: Ardıç Yay.

Oytan, M. Tevfik (1995). Bektaşiliğin İçyüzü (dibi-köşesi-yüzü ve astarı). İstanbul: Demos Yay.

Özmen, İsmail (1995). Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi. C. 4. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Nefes

Eğer benim ah ü zarım sorarsan

Allah bir Muhammed Ali sevdiğim

Bu cihanda külli varım sorarsan

Allah bir Muhammed Ali sevdiğim

 

O’dur dayandığım demanım menim

Hem din ile hem billah imanım menim

Gizli kalp evinde mihmanım menim

Allah bir Muhammed Ali sevdiğim

 

A Sevdiğim senin bir an olamam

Şad olup da sensiz bir dem gülemem

Senden özge bir yardımcı bilemem

Allah bir Muhammed Ali sevdiğim

 

Derdim bana yeter derman istemem

Hükmün yeter asla ferman istemem

Göster didarını gılman istemem

Allah bir Muhammed Ali sevdiğim

 

Sensin âşıkların din ü imanı

Müminlerin can içinde hem canı

Düvazdeh okurum On İki İmamı

Allah bir Muhammed Ali sevdiğim

 

Sözüm budur gayrı ben de bes derim

Bana dost diyene ben de dost derim

Lâl ü gevher hastır bende hoş derim

Allah bir Muhammed Ali sevdiğim

 

Pir Mehmedi’m eder hezar isterim

Mürşidimden himmet nazar isterim

Malım dökmekliğe pazar isterim

Allah bir Muhammed Ali sevdiğim

Ergun, Sadeddin Nüzhet (1955). Bektaşî Şairleri ve Nefesleri 19’uncu Asra Kadar. C. 1. İstanbul: Maarif Kitaphanesi. 309-310.

 

Nefes

Gün yüzlü gündeşim nemden incindin

Araya söz katar eldir efendim

Ben kulunum hak-i payına geldim

Aradan noktayı kaldır efendim

 

Dost dostu bir pula satar mı böyle

Sairlere meyil katar mı böyle

Kusurlusun deyu atar mı böyle

Kul kusurdan hali değil efendim

 

Kulun işi daim günah işlemek

Adettir fidanı kesip aşlamak

Bir mürvete yüz bin kan bağışlamak

Ta ezelden kadim yoldur efendim

 

Hayal mayal gelir dostun likası

Budur aşıkların mekanı hası

Maşukun aşığa cevr-ü cefası

Böyle cevr etmekten öldür efendim

 

Gam ile geçirdim şunda beş günü

Senin şanın kaldırmaktır düşkünü

Ben bir divaneyim ölüm şaşkını

Göster didarını kaldır efendim

 

Pir Mehmet'im ilm-i zatın bilenler

Mecnun olur dost cemalin görenler

Kusur mu gözetir sultan olanlar

Bazı kusur işler kuldur efendim

Özmen, İsmail (1995). Alevî-Bektaşî Şiirleri Antolojisi. C. 4. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 95-96.