Madde Detay

Asıl adı Mehmed, mahlası Rızâ'dır. Osmanlı Müellifleri’nde şairin, Amasya’da Hacı Kasım-zâde namıyla tanındığı belirtilmektedir. (Bursalı Mehmed Tahir: 58). Sicill-i Osmanî ve Osmanlı Müellifleri’nde, ayrıca "seyyid olduğundan söz edilmektedir (Akbayar 1996:V/1391; Bursalı Mehmed Tahir: 58). Rıza’nın doğum yeri, hakkında bilgi veren kaynaklardan Tuhfe-i Nailî ve Âdâb-ı Zurafâ’ya göre Kırım (Tuman 2001: 352; Erdem 1994: 133) ; Osmanlı Müellifleri’ne göre ise Amasya olup şair daha sonra Kefe’ye gitmiştir (Bursalı Mehmed Tahir: 58). Doğum tarihi bilinmemektedir. Ailesi hakkındaki tek bilgi, Hasib Mehmed Efendi (ö.1197/1783)’nin şairin oğlu olduğudur (Akbayar 1996:V/1391).Rızâ, devrinin ulemasından biri olarak iyi bir tahsil gördü. Medrese tahsilini tamamlayıp mülazım olduktan sonra 1137 /1724-25’te dersiyye-i Ayasofya’ya nail olup, hareket-i dâhil rütbesine yükseldi. Rebiül-evvel 1146/ Ağustos-Eylül 1733’te İbrahim Paşa Medresesi, Muharrem 1149/Mayıs-Haziran 1736’da Sahn-ı Seman Medresesi müderrisliğine ve Receb 1149/Kasım-Aralık 1736’da ordu kadılığına atandı. Niş, Üsküdar ve Diyarbakır (Diyâr-ı Bekr) mevleviyetlerinde bulunan Rızâ, 8 Şevval 1165/19 Ağustos 1752’de Edirne mevleviyeti payesiyle nakîbü’l-eşrâf oldu. 1167/1753-54’te Bursa mevleviyetine atandı (Erdem 1994: 133; Akbayar 1996:V/1391). Rebiül-âhir 1169’da (Ocak-Şubat 1756) nakîblikten azledildi (Akbayar 1996:V/1391). 

Rızâ’nın ölüm tarihi kimi kaynaklarda 13 Zilhicce 1169/ 8 Eylül 1756 (Akbayar 1996: V/1391; Bursalı Mehmed Tahir 2000: 58), kimilerinde ise 13 Zilhicce 1170/ 29 Ağustos 17567 (Kurnaz vd. 2001: 352; Erdem 1994:133)’dır. Buna göre şairin ölüm tarihi 13 Zilhicce 1169 veya 1170/ 8 Eylül 1756 veya 29 Ağustos 1757’dir. Ölüm yeri İstanbul olup, mezarı Edirnekapı’da şair Bakî (ö.1600)’nin mezarının yakınındadır (Bursalı Mehmed Tahir 2000:58; Akbayar 1996: V/1391).

Kaynaklarda Rızâ’nın altı eser yazdığından söz edilmektedir:

1. Seb’u’s-Seyyâr fî Ahbâri Mülûki’t-Tatar: Kırım hanlarının ve dolayısıyla Tatar halkının tarihî olaylarının konu edildiği bir eserdir. 871/1466-67’de giray olan Mengli Giray (saltanat dönemi 1467; 1469-1475 ve 1478-1515)’dan başlayarak I. Mahmud devrine kadar geçen olaylardan bahsedilmiştir. Selim Giray (1671-1704 tarihleri arasında 4 kez Kırım tahtında bulunmuştur)’ın emriyle Cezmî Efendi tarafından kısaltılmıştır. (Bursalı Mehmed Tahir 2000: 58). Eserin adı Sicill-i Osmanî’de es-Seb’u’s-Seyyâr fî Ahvâli Tatar olarak geçmektedir (Akbayar 1996: V/1391).

2. Riyâzü’l-Mü’minîn: Şairin Bursa niyabetinde iken yazdığı ahlakî bir eserdir (Bursalı Mehmed Tahir 2000: 58).

3. Feyz-i Enver : Ahlakî ve tasavvufî bir eserdir (Bursalı Mehmed Tahir 2000: 58).

4. Tuhfetü’l-Hân fî Şerhi Nüzheti’l-Ezhân: 1143/1730-31 tarihinde çeşitli bilimler hakkında yazılmış bir eserdir. Eser içindeki 92 parça harita ve resim, Mengli Giray’a tâbi olanlardan Kırımlı Kaya Mirzâ tarafından çizilmiştir (Bursalı Mehmed Tahir 2000: 58).

5. Şairin bir de Fetâvî’si vardır (Bursalı Mehmed Tahir 2000: 58).

Rızâ, âlim bir şairdir. Hakkında bilgi veren kaynaklar onun ilim ve irfanda eşsiz, şiir ve inşada başarılı, tarih alanında maharet sahibi, özellikle Cengiz hanedanına dair ihtisas sahibi biri olduğundan söz etmektedirler (Erdem 1994:133; Akbayar 1996: V/1391). Devlet-i Âl-i Cengiz’e dair yazdığı tarih oldukça rağbet görmüştür (Erdem 1994: 133).

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanî. C.5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.1391.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı (İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük). Ankara: AKM Yay.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.II. Ankara: Bizim Büro Yay.  352.

Tatcı, M. ve C. Kurnaz (hzl.) (2000). Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri I-II-III ve Ahmed Remzî Akyürek Miftâhu’l-Kütüb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi. Ankara: Bizim Büro Yay. 58.