Madde Detay

Asıl adı Sa’dullâh’tır. Kaynaklar doğum yerini Serez, Sivrihisar ve Seferihisar olarak gösterirler. “Cem’in yaşında” olduğu bildirildiğine göre 863/1458-59’da doğmuş olmalıdır. Cem Sultân’ın nişancısı, musahibi ve yakın arkadaşı olduğu için Cem Sa’dîsi diye tanındı. Konya’da Cem Sultân’la beraber olan Sa’dî, Hacc’a giderken de Avrupa’da da Cem’in yanında bulundu. Tebdil-i kıyafet ile halk içine girerek Cem’e olup bitenlere dair haber götürdü ve onun bazı devlet adamlarıyla haberleşmesini sağladı. Bu gizli görevi şairin boğularak öldürülmesiyle sonuçlandı. Yanında Cem’in -kendi istinsah ettiği söylenen- Dîvân’ı ve gizli mektuplar olduğu hâlde önce Rodos’a, oradan Aydın’a geçti. Gündüz saklanıp gece yol almak kaydıyla İstanbul’da -Gibb’e göre İstanbul’a gelmeden- kim olduğu anlaşıldı ve yakalanarak öldürüldü. Ne zaman öldürüldüğü bilinmemektedir. Babinger (1992: 35), bir kaynağa dayandırmamakla beraber bu belirsizliği “Herhâlde Cem’in ölümünden (24 Cemâziyelevvel 900/20 Şubat 1495) kısa zaman önce İstanbul’da yakalandı ve denize atılarak boğuldu.” tahminiyle aralamaktadır. Gibb ve Babinger, Cem Dîvânı’nın ilk nüshasının Sa’dî tarafından yazıldığı görüşündedirler. Bu görüş doğru ise söz konusu nüshadaki “Sa’dî bin Mustafâ” kaydından şairin babasının adının Mustafâ olduğu anlaşılmaktadır. Latîfî’nin bahsettiği (1314: 189) Türkçe Dîvân’ının herhangi bir nüshası şu an için bilinmemektedir. Latîfî, onun Dîvân’ındaki şiirlerinin meşhur olduğunu kaydetmektedir. Ayrıca Cem Sultân’ın hayatını anlattığı mesnevî tarzında -henüz nüshası tespit edilemeyen- bir Sâkî-nâme’si vardır. Gerek nazire mecmualarında gerek diğer şiir mecmualarında şiirleri çoktur. Câmi’u’n-Nezâ’ir’de bir divançe teşkil edecek miktarda (87 adet), Edirneli Nazmî’nin Mecma’u’n-Nezâ’ir’inde 19 ve Pervâne Bey Mecmû'ası’nda 23 şiiri mevcuttur. Nazire mecmualarındaki şiirlerine Necâtî, Zâtî, Hayâlî, Muhibbî, Meâlî, Mesîhî, İshak Çelebi gibi şairlerin nazirelerinin bulunması da şairin şöhretini ve beğenildiğini göstermektedir.

Aynur, Hatice (2000). “Cem Şairleri. İlmî Araştırmalar. (9): 33-44.

Babinger, Franz (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. (çev: C. Üçok). Mersin: KB Yay.

Çiftçi, Cemil (1991). “Maktul Şairler: Figânî-i Kadîm, Sa’dî, Selîkî”. Kayıtlar. (3): 45-55.

Çiftçi, Cemil (1997). Maktul Şairler. İstanbul: Kitabevi Yay.

Eğridirli Hâcı Kemâl. Câmi’u’n-Nezâ’ir. Bayezıd Kütüphanesi. No. 5782. vr. 11b, 33b, 38a…

Gibb, E. J. Wilkinson (1999). Osmanlı Şiir Tarihi (A History of Ottoman Poetry). C. 1. (çev: A. Çavuşoğlu). Ankara: Akçağ Yay.

Horata, Osman (2000). “Cem Şairleri: Bir Kader Birliğinin Anatomisi”. Bilig. (15): 91-109.

İsen, Mustafa (hzl.) (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yay.

İsen, Mustafa (1979). “Cem Şairleri”. Hisar .(232): 27-28.

Kaf-zâde Fâizî. Zübdetü’l-Eş’âr. Milli Kütüphane. Yz. A. 679. vr. 58a.

Köksal, M. Fatih (hzl.) (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf [erişim tarihi: 20.07.2013].

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C.I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1997). Beyâni Mustafa bin Carullah, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1989). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. C. 1. Ankara: TTK Yay.

Latîfî (1314). Tezkire-i Latîfî. İstanbul.

Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmânî. C. 3. İstanbul.

Meredith-Owens, G. M. (1971). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (Meşâ’irü’ş-Şu’arâ or Tezkire of Âşık Çelebi). London: Brydone Printers Ltd. vr. 155b.

Pervâne Bey. Mecmû’a-i Nezâ’ir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi. Bağdat. No. 406. vr. 215a, 253b, 313a…

Riyâzî. Riyâzü’ş-Şu’arâ. Süleymaniye Kütüphanesi. Es’ad Efendi. No. 3871. vr. 61a.

Sehî (1325). Tezkire-i Sehî. İstanbul.

Şemseddîn Sâmî (1311). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 4. İstanbul.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1990). C. 7. “Sa’dî”. İstanbul: Dergâh Yayınları. 397.

Yaltkaya, Şerefeddin, R. Bilge (hzl.) (1971). Kâtip Çelebi, Keşf-el-Zunûn. C. 1. İstanbul: MEB Yay.

Gazel

Her gice başumda sevdâ zülfünün efkârıdur

Her seher virdüm dilümde hüsnünün envârıdur

Dâma hâli dânesidür düşüren murg-ı dili

Od uran cân hırmenine âteş-i ruhsârıdur

Zülf sevdâsı ile ey kâtib-i eşküm benüm

Mekteb-i hecrinde tahrîr itdügün tûmârıdur

Işkunı almaga cân nakdin virür dellâl-i dil

Müşterîye sata gör mihr-i ruhun bâzârıdur

Nazm içinde fazlına şâhid yiter ki Sa’di’nün

Her perî-peyker dilinde söylenen eş’ârıdur

(Köksal, M. Fatih (hzl.) (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf [erişim tarihi: 20.07.2013]. 608.)