Madde Detay

Asıl adı Mehmed Sa’îd Efendi’dir. Bursa’da doğdu. Dersiâm Seyyid Ferâ’izî Mehmed Efendi’nin oğludur. Ferâ’izî-zâde sanıyla tanındı. Şairin hayatı hakkında ayrıntılı bilgiye te’lif etmiş olduğu Târih-i Gülşen-i Maârif adlı eserinin Hâtime bölümünden ulaşmaktayız. Buna göre ilk eğitimini babasından aldı. Medreseye devam etti, bu arada özel olarak kendini yetiştirdi ve Arapçasını ilerletti. Mehmed Hafîd Efendi’den ilim tahsil etti. Es'ad-zâde Atâullah Efendi’nin şeyhülislamlığı zamanında (1807-1808) öğrenimini tamamlayarak önce Bursa mahkemesinde kısmet-i askerî başkâtibi, ardından Mihalicî-zâde Seyyid Hasan Efendi’nin yanında mahkeme kâtibi oldu. (Mehmed Saîd 1836: 1686-1687). Hayatının sonraki devreleri hakkında fazla bilgi yoktur. Kaynaklarda Bursa’da Emîr Sultan Camii’nin hatipliğini de yaptığı ve hiç evlenmediği de belirtilmektedir (Fatîn 1271: 196; Tatcı vd. 2000: 117). Ferâ’izî-zâde Mehmed Sa'îd, 1251/1835’te vefat etti. Mezarı Emîr Sultan Câmi hazîresindedir.

Mehmed Sa’îd asıl şöhretini Târîh-i Gülşen-i Maârif adını verdiği umumi tarihiyle yapmıştır. Gülşen-i Maârif olarak bilinen eserinin sonunda müellif, eski tarihlerin haşviyyatla dolu olduğunu, bu yüzden olayların anlaşılmasında güçlük çekildiğini, tarih kitaplarının açık ve külfetsiz, kolay anlaşılır bir dille kaleme alınmasının gerektiğini ifade ederek bunu gerçekleştirmek ve okuyanların hayır duasına mazhar olabilmek için eserini yazdığını belirtir (Mehmed Saîd 1836: 1688-1689). On yıllık bir çalışma sonucunda Zilhicce 1249/Nisan 1834'te tamamlanan ve II. Mahmûd’a takdim edilen Gülşen-i Maârif çok beğenilmiş, basılması için çıkan ferman üzerine Sahaflar Şeyhi-zâde Es'âd Efendi’nin de desteğiyle 1252/836 yılında iki büyük cilt hâlinde yayımlanmıştır. Eser; birinci cildi 848, ikinci cildi ise 845 sayfa olmak üzere toplam 1693 sayfadır. Geleneksel İslam tarih yazıcılığına uygun olarak kâinatın yaratılışıyla başlayan eserde kısaca peygamberler tarihi, Hz. Muhammed ve İslamiyet’in ortaya çıkışı, İslam devletleri bahisleri yer alır. I. cildin ilk yarısını oluşturan bu bölümden sonra Osmanlı Devleti tarihine geçilir ve her padişah dönemi ana başlıklar hâlinde ele alınarak dönemin fetihleri ve diğer önemli olaylar ara başlıklar altında kaydedilir. Köprülü Mehmed Paşa’nın sadaretinden (1066/1656) itibaren olayların biraz daha geniş olarak anlatıldığı eserin bundan sonraki şekli vak’anüvis tarihlerine benzemektedir. Eser I. Abdülhamîd devrinin başlarına kadar gelir ve 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile sona erer. Olayları ana hatlarıyla ele alan müellif, faydalandığı kaynakların adını da vermiştir. Bu kaynaklardan bazıları Veysî Efendi’nin Behcetü’t-Tevârih’i, XV. yüzyılda yaşayan Şükrullah’ın meşhur tarihi Behcetü’t-Tevarîh’i ve Mehmed Zâ’im’in Câmiu’t-Tevârîh adlı eserleridir. Gülşen-i Maârif’in Osmanlı öncesi bölümünü bu kaynaklardan özetleyen Ferâ’izîzâde’nin eserinin asıl kısmını oluşturan Osmanlı tarihini yazarken faydalandığı kaynaklar ise Hoca Sâdeddin Efendi, Naîmâ, Râşid Mehmed Efendi, Süleyman İzzî, Subhî Mehmed ve Vâsıf Ahmed Efendi tarihleridir. Gülşen-i Maârif ihtiva ettiği bilgiler yönünden orijinal bir eser değildir. Bu yüzden kaynak olarak pek fazla kullanılmamıştır. Eserin en önemli özelliği, döneminin çeşitli aydın kesimlerine hitap edecek nitelikte, popüler bir tarihçilik anlayışıyla ve sade bir dille kaleme alınmış derli toplu umumi bir tarih olmasıdır (Babinger 2000: 382; Özcan 1995: 367).

Mehmed Süreyyâ, şairin birkaç tane manzum risalesi bulunduğunu söylemektedir (1311: 42). Ancak şiir söylemede kabiliyeti olmadığı yine kaynaklarda belirtilmektedir (Fatîn 1271: 197). Mehmed Sa'îd, asıl şöhretini iki ciltlik umumî tarihiyle kazanmıştır.

Babinger, Franz (2000). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok. Ankara: KB Yay.

Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul: İstihkâm Alayları Litografya Destgâhı.

Ferâ’izî-zâde Mehmed Sa’îd (1252). Târîh-i Gülşen-i Ma’ârif. C. I-II. İstanbul: Dârü’t-Tıbâ’ati’l-Âmire.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  C.I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Mehmed Süreyyâ (1311). Sicill-i Osmânî. C. III. İstanbul: Matba’a-i Âmire.

Şemsettin Sami (1996). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 4. (Tıpkıbasım). Ankara: Kaşgar Neşriyat.

Tatcı, Mustafa ve Cemal Kurnaz (hzl.) (2000). Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri. C. III. Ankara: Bizim Büro Basımevi.

Terkîb-i Bend'den

Berây-ı Sitâyiş-i Şehriyâr-ı Rûy-ı Zemîn

O şehen-şâh-ı felek-mertebe Sultân Mahmûd

Menba-ı feyz ü himem yemm-i kerem kulzüm-i cûd

Sâye-i şevket ü iclâli hemîşe memdûd

Ni’am-ı kâmilesi evvel ü âhir meşhûr

Lutf-ı bî-gâyesi hakkâ selefinden bihbûd

Anın içün keremi cümleyi eyler mes’ûd

Bârekallâh zihî feyz-i amîm-i Mevlâ

Zât-ı şâhânesine mevhibedir lutf u atâ

…

(Ferâ’izî-zâde Mehmed Sa’îd (1252). Târîh-i Gülşen-i Ma’ârif. C. II. İstanbul: Dârü’t-Tıbâ’ati’l-Âmire. 1690.)

Gazel

İ’tikâd-ı ehl-i sünnetten ayırma dâ’imâ

Açıver râh-ı necâtı ey Kerîm-i zü'l-atâ

Cürm ü isyânımla geldim dergeh-i gufrânına

Kuvvet-i îmânıma edem hemîşe ilticâ

Hamdü-lillâh i’tikâd-ı ehl-i sünnet-meslekim

Mezheb ü dînim içün cân u dilim olsun fedâ

Keyd ü mekr-i nefs ü şeytân-ı le’îmden sakla kim

Dîn ü îmânımla mahşûr olayım rûz-ı cezâ

Hazret-i fahr-i cihânın hürmetine lutf edip

Havl-i mahşerde Sa’îd’e şefkatin eyle revâ

(Fatîn Dâvud (1271). Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul: İstihkâm Alayları Litografya Destgâhı. 196.)