Madde Detay

İstanbul’da doğdu. Doğum tarihi bilinmemekle birlikte 1710’lu yılların başında doğduğu tahmin edilmektedir (Afyoncu 2009: 449). Asıl adı Mehmed’dir. Damat İbrahim Paşa’nın beylikçisi Halil Fehmi Efendi’nin oğludur. İyi bir öğrenim gördü. Babasının mesleği olan kalemiyeye girdi. Sadâret mektupçusu İsmâil Efendi’ye intisap etti ve sadâret mektupçuluğunda göreve başladı. Burada Subhî mahlasını aldı. Bundan sonra Subhî Mehmed Efendi olarak anıldı. Vilâyetlerde bazı vezirlerin divan kâtipliğini yaptı. İstanbul’a döndükten sonra Dîvân-ı Hümâyun kâtipleri arasında hâcegânlığa kadar yükseldi. İki defa piyade mukabeleciliği, ardından küçük evkaf muhasebeciliği yaptı. 

Dîvân-ı Hümâyun kâtibi iken 6 Rebiyülâhr 1150/3 Ağustos 1737’de sergi nâzırlığına atandı. 24 Şevval 1150/14 Şubat 1738’e kadar bu görevde kaldı. Nuh Efendizâde Ali Paşa’nın sadrazamlığında vak‘anüvisliğe getirildi (14 Cemâziyelevvel 1152/19 Ağustos 1739). Vak‘anüvis olarak dönemin tarihini kaleme alırken 16 Ramazan 1156/3 Kasım 1743’te beylikçiliğe getirildi. Beylikçiliğin iş yükünün ağırlığı yüzünden vak‘anüvislik vazifesini hakkıyla yapamaması üzerine 1 Receb 1158/30 Temmuz 1745’te yerine İzzî Süleyman Efendi atandı. Subhî’nin beylikçilik görevi Muharrem 1159/ Ocak-Şubat 1746’da son bularak maliye tezkirecisi oldu. 10 Şevval 1161/3 Ekim 1748’de eminliğine, 10 Şevval 1166/10 Ağustos 1753’te yeniçeri kâtipliği, 7 Zilkade 1168/15 Ağustos 1755’te başmuhasebeciliğe, 8 Şevval 1169/6 Temmuz 1756’da yeniden arpa eminliğine, 18 Şevval 1170/6 Temmuz 1757’de Darphâne-i Âmire eminliğine, 22 Şâban 1172/20 Nisan 1759’da yeniden yeniçeri kâtipliğine getirildi. 5 Şevval 1175/29 Nisan 1762’de yeniden defter emini, ardından yeniden arpa emini oldu. 5 Şevval 1180/6 Mart 1767’de tekrar başmuhasebeciliğe getirildi. Dördüncü kez yeniçeri kâtipliğine tayin edildi. Bu görevdeyken Erhan Afyoncu (2008: 449)’ya göre 8 Zilhicce 1182/15 Nisan 1769’da Osmanlı-Rus savaşında Babadağı kışlağında vefat etti. Mezarı Babadağ’dadır. Râmiz (Erdem 1994: 180)’e göre 1182/1768-69’da; Ayvansarâyî (Ekinci 2013: 235), Fâtin (Çifçi yty.: 259) ve Esad (Oğraş 2001: 137)’a göre 1183/1769-70’te; Tuhfe-i Nâilî (Kurnaz, M. Tatçı 2001: 543)’ye göre Şevval 1183/Ocak-Şubat 1770’te; Babinger (2000: 326)’e göre Safer 1183/Haziran-Temmuz 1769’da vefat etmiştir. Subhî’nin oğlu Abdülaziz Efendi hekimbaşılık ve kadılık yapmış; torunu Abdülhamid, Osmanlı bürokrasisinde tezkirecilik ve yeniçeri kâtipliği gibi görevlerde bulunmuştur. Çemberlitaş’taki evi civarındaki Hoca Rüstem Camii’ne minber koydurmuştur. Vak‘anüvisliği ile şöhret buldu. Nesri çok beğenildi. Şiirdeki başarısı nesri kadar güçlü değildir.

Eserleri şunlardır:

1. Tarih-i Subhî (Tarih-i Vekai): İki ciltlik bir eserdir. Eser, 18 Rebiyülevvel 1143/1 Ekim 1730 tarihinde I. Mahmud’un cülûsundan başlayıp 24 Zilhicce 1156/8 Şubat 1744’te Ayşe Sultan’ın Ahmed Paşa ile evlenmesini anlatarak sona erer. İlk cildi Sami, Şakir ve Ramipaşazâde tarihlerinin tekrarı gibidir. İkinci ciltte bizzat gözlemlediği olayları anlatmaktadır. Türk nesrinin önemli örneklerinden biri kabul edilen eser 1198/1784 yılında İstanbul’da Târîh-i Sâmî ve Şâkir ve Subhî adıyla basılmıştır. Subhi’nin eseri kendisinden sonraki müellifler tarafından kullanılmış, özellikle Fındıklılı Şem‘dânîzâde Süleyman, tarihini kaleme alırken bu eserden önemli ölçüde faydalanmıştır (Afyoncu 2009: 450; TDEA 2007: 638). Eser, Mesut Aydıner (2007) tarafından yeni harflerle yayımlandı.

2. Târih-i Şâhân-ı İran: Şerefeddin Fazlullah-i Kazvinî’nin Tevârih-i Mülûkü’l-Acem adlı tarihinin Türkçeye tercümesidir (TDEA 2007: 638; Afyoncu 2009: 450).

3. Târîh-i Belgrad (Müzâkerât-ı Sulhiyye Tarihçesi): 1736-1739 savaşı, bunun sonunda yapılan Belgrad anlaşmasını anlatan eser, birkaç varaklık giriş ve ilâve metin dışında Subhî Tarihi’ndeki ilgili bölümün aynısıdır (Afyoncu 2009: 450). Eser üzerine iki yüksek lisans (Telek Kiriş 2005; Bilgin 2003) çalışması yapıldı.

Afyoncu, Erhan (2009). “Subhi Mehmed Efendi”. İslâm Ansiklopedisi. C. 37. İstanbul: TDV Yay. 449-450.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1520.

Aydıner, Mesut (hzl.) (2007). Vakanüvis Subhî Mehmed Efendi, Subhî Tarihi: Sâmî ve Şâkir Tarihleriyle Birlikte (İnceleme ve Karşılaştırmalı Metin). İstanbul: Kitabevi Yay.

Babinger, Franz (2000). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok. Ankara: KB Yay. 326.

Bilgin, Erdoğan (2003). 1148-1152 Savaşı Tarihçesi (Subhi Mehmed'in Müzakerat-ı Sulhiyye Tarihçesi Adlı Eseri). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Çifçi, Ömer (hzl.) (yty). Fatîn Davud Hâtimetü’l- Eş‘âr (Fatîn Tezkiresi). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10736,metinpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 11.06.2014]. 258-259.

Ekinci, Ramazan (hzl.) (2013). Hâfız Hüseyin Ayvânsarâyî-Vefeyât-ı Ayvânsarâyî (İnceleme-Tenkitli Metin). ed. Âdem Ceyhan. İstanbul: Buhara Yay. 235.

Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks-Sözlük). Ankara: AKM Yay. 180-181.

İpekten, Halûk, M. İsen, R. Toparlı, N. Okçu, T. Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: KTB Yay. 452.

İslâm Ansiklopedisi (1997). C. 10. “Subhî. Subhî Mehmed Efendi”. İstanbul: MEB Yay. 769-771.

Kurnaz, Cemâl, M. Tatçı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. I-II. Ankara: Bizim Büro Yay. 543.

Müstakîm-zâde Süleyman Sa’deddin Efendi (2000). Mecelletü’n-Nisâb (Tıpkıbasım). Ankara: KB Yay. 290b.

Oğraş, Rıza (hzl.) (2001). Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz’u İnceleme-Metin. Burdur: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10734,bahcepdf.pdf?0 [erişim tarihi: 11.06.2014]. 136-137.

Telek Kiriş, Demet (2005). Subhi Mehmet Efendi 1148-1152/1736-1739 Savaşı Tarihi (Tahkikli Neşir). Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1998). “Subhî Mehmed Efendi”. C. 8. İstanbul: Dergâh Yay. 50. 

Ehl-i uşşâkın selâmet olması mümkün müdür

Her kıya bakmakda cân almak hayâlindir senin

(Ekinci, Ramazan (hzl.) (2013). Hâfız Hüseyin Ayvânsarâyî-Vefeyât-ı Ayvânsarâyî (İnceleme-Tenkitli Metin). ed. Âdem Ceyhan. İstanbul: Buhara Yay. 235.)

Cülûs-ı Sultân Mahmûd Hâna olan târîhleridir. Târîh:

Eyledi Sultân Mahmûd Hân-ı dânâ-dil cülûs

(Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâsı (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks-Sözlük). Ankara: AKM Yay. 181.)