Madde Detay

Asıl adı Süreyya Evren Türkeli olan yazar, İstanbul'da doğdu. Süreyyya adındaki üçüncü "y"yi kendi ekledi. Nişantaşı Anadolu Lisesini bitirdi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Bölümündeki öğrenimini yarıda bıraktı. Çeşitli yayınevlerinde; editör, düzeltmen ve çevirmen olarak çalıştı. Bazı dergilerin yayın kurulunda yer aldı. 90'lı yıllarda öyküleriyle tanınan yazar, 1991'de Varlık dergisi 1000. sayı Gençlik Ödülleri'nde Öykü Başarı Ödülü ve Kanlar Ülkesinde Karnaval (2001) adlı romanıyla 2000 İnkılâp Kitabevi Roman Ödülü gibi ödüllere layık görüldü. Evren, İstanbul'da yaşamakta ve yazı çalışmalarını burada sürdürmektedir.

Yazı hayatına öyküyle başlayan ve 1990'lı yıllardaki etkinliği ile edebiyat dünyasında adını duyuran Süreyyya Evren, son dönem edebiyatımızın roman, hikâye, şiir, deneme ve inceleme-araştırma türlerinde pek çok eser vermiş sanatçılarındandır. Gazete ve dergilerde eserleriyle ilgili çok sayıda değerlendirme bulunan Süreyyya Evren'in "Susmana Gerek Var ve Oturmana" başlıklı ilk hikâyesi 1991'de Varlık dergisinde yayımlanmıştır. Daha sonra yazdığı şiir, hikâye ve yazılarını; Sombahar, Şizofrengi, Evrensel Kültür, Öküz ve İnsancıl dergilerinde yayımlamayı sürdürmüştür. Evren, Postmodern Bir Kız Sevdim (1993) adlı ilk romanı ile adını geniş kitlelere duyurmuştur. Postmodernizm kavramının daha yeni yeni duyulmaya başladığı 1993'te büyük bir ilgiyle karşılanmış olan Postmodern Bir Kız Sevdim, aşkı efsanevi bir duygu gibi yansıtan öyküleri parodi yoluyla alaya alan, çağımızda aşk üzerine kurulmuş, yer yer fantastik ögeler kullanan, özenli bulmacalarla dolu, 90 sonrasının karmaşık ruhunu anlatan bir romandır. İkinci romanı Yaşayıp Ölmek, Aşk ve Avarelik Üzerine Kısa Bir Roman (1994)'da yazar, bir gazete haberinden yola çıkarak postmodern bir metin içerisinde yolculuğa çıkmıştır. Bir anneyle oğlunun ilişkileri çerçevesinde gösteri toplumunun çeşitli yönlerini yansıtan, ironi, pastiş ve parodilerin yer aldığı, tipografik anlatımların öne çıktığı, postmodernite kulvarında koşan Ur Lokantası (1999) adlı romanda ise dünyada kalan son beş işçinin bir araya geldiği bir bilimkurgu öyküsünün yanı sıra, tüm antikahramanların yok olmakla var olmak arasındaki gergin hatta buluştukları yan öyküler de yer almaktadır.

Süreyyya Evren'in 2000 İnkılâp Kitabevi Roman Ödülü kazanan Kanlar Ülkesinde Karnaval adlı romanı, 1980 sonrası yaşanan toplumsal çoraklaşmayı, büyük güçlerin savaşını, bunun getirdiği şiddetin ve kötülüğün dalga dalga yayılışını anlatmaktadır. "Kavramsal toplumcu gerçeküstücü roman" olarak değerlendirilen Kanlar Ülkesinde Karnaval'daki, insana tanıdık gelen dehşet ortamı "Bütün ülke pıhtılaşmamak için sürekli karnaval düzenliyordu." sözleriyle özetlenebilir. Kurgusunu, Osmanlı İmparatorluğu’nun Viyana Kuşatması üzerine yerleştiren Viyana Nokta; parçalı anlatılarla postmodern, fantastik bir tarihî roman olma özelliği taşır. Birçok farklı kesimden karakterler barındıran; yeniçeriler, dilenciler, şairler, sanatkârlar, büyücüler ve bilim insanlarıyla dolup taşan roman; sonu gelmeyen Viyana Kuşatması sırasında padişahın sabrını yitirerek Viyana şehrinin ruhunu çağırmaya karar verişini anlatmaktadır. Viyana Nokta bir yandan Süreyyya Evren romanında bir dönüm noktasını işaretlerken diğer yandan da alışılmadık ilerleyişi, deneysel yapısı ve toplumsal göndermeleriyle Türk edebiyatında özgün bir yere yerleşmiştir. Süreyyya Evren'in ele avuca sığmaz novellası olarak nitelendirilen Başbakan’ın Krallığı (2013), bir grup genç yazarın başından geçen hiciv dolu bir hikâyeyi anlatmaktadır. Yazar, politik ince alayla örülü bu kısa romanında; politikacıları, aydınları ve gazetecileri eleştirmiştir.

Hiç Kimseyi İlgilendirmeyen Kişisel Bir Felaket (2013)’te Süreyyya Evren, okurunu “tam da zamanımızın kahramanı” denilebilecek Sinan’ın peşine takar. Roman kısaca şöyle özetlenebilir: "Sinan hem sempatik hem itici, hem zayıf hem güçlü, hem hırslı hem kaybetmeye eğilimlidir. Hem sevmek sevilmek ister hem de anında bütün aşk ihtimallerini yok eder. Bu topraklarda çok iyi tanıdığımız 'annelerinin oğulları'ndan biridir. Beyoğlu’ndan Yeni Delhi’ye uzanan, İskandinavya’dan ve Balkanlardan geçen, arada Ankara’ya da uğrayan Sinan’ın hikâyesi Kadıköy sahillerinde biter." Yazar Tercüman (2014) adlı romanında günlük yaşamın ayrıntılarını rahat ve akıcı bir dille bir edebiyat eserine dönüştürmüştür. Evren, 2018'de yayımlanan romanı Yakınafrika’da mekân olarak Senegal’i seçer ve kahramanının bir anda kararan yaşamını konu edinir. Dinçtürk'e göre Yakınafrika; ince ince çalışılmış, haritalarla takvimlerle hesaplanmış, hem kurgusal oyunlarıyla hem de düşünsel labirentleriyle okuru iştahlandıran bir eserdir (Dinçtürk 2018).

Yazarın romanlarında görülen postmodern unsurlar hikâyelerinde de görülmektedir. İlk hikâye kitabı Zaman Zeman Öyküleri (1995)'nde bir televizyon kanalı olarak insanın maceralarını anlattığı kısa öykülerini bir araya getirmiştir. Hiçbir ilginç tarafı olmayan bu öykülerde; ayaklanmalara şortla katılmaya çalışan ve bütün önerileri reddedilen bir önderin halktan bir kızla evlenmesi, klasik yazarların sıcak yaz günlerinde kitap okuyarak öğle uykusuna dalmaları, üç arkadaşın soygunda ele geçirdikleri paraları kaybetmeleri gibi temalar işlenir. Hepimiz Gogol'un Palto'sundan Çıktık (2001) ve Buruşuk Arzular (2004)'dan sonra yayımlanan Bir Kaplumbağanın Bir Sincabın Boynunu Isırması (2015) günümüz gerçekliğini farklı bir gerçeklik perspektifinden anlatan bir hikâye kitabıdır. Semercioğlu, bu kitap ekseninde Evren'in hikâyeciliğini şu cümlelerle değerlendirmiştir: "Evren’in dili kullanmadaki (ki buna altüst etme de diyebiliriz) becerisi çeşitlilik açısından son derece tatmin edici ve kitabı okurken okuru heyecanlandıran bir niteliğe sahip. Evren’in bunu neredeyse kusursuz bir biçimde başarmasının ardında, türler arasındaki geçişliliği artırması, açık kapı politikası uygulaması yatıyor. Bir öyküde roman tadı, diğerinde şiir tadı, ötekinde öykü tadı bulabiliyoruz; Evren tabii ki didaktik tadı da bizden esirgemiyor. (...) Evren’in öykülerindeki karakterler genelde kendi başlarına bir işe kalkışmaz, olaylar karakterlerin başına gelir, daha doğru bir ifadeyle, musallat olur. (...) Evren’in dili kullanma kabiliyeti onun öykülerini güçlü kılıyor. Dili kullanmak derken, dille oynamayı, dili zenginleştirmeyi ve gerektiğinde tırpanlamayı kastediyorum. Onda ironiyi ve sarkazmı en radikal haliyle bulmak mümkün." (Semercioğlu 2016)

Kurmaca serüveninde şiire de yer veren Süreyyya Evren’in ilk şiir kitabı 23 Nisan Ağıdı 2010'da yayımlanmıştır. Evren şiirlerinde de politik ve sosyal eleştirilerini dile getirmeyi sürdürmüştür. Bir söyleşisinde "Ben deneyci ama aynı zamanda siyasi bir sanat yapma biçimini, onun şiirini arıyorum." diyen Evren'in şiirleri "politik şiir" olarak karşımıza çıkmaktadır. Çok yönlü ve edebiyatın birden fazla türünde üretken bir isim olan Süreyyya Evren, eleştirmenler tarafından daha çok romanları ve hikâyeleriyle ön plana çıkarılmıştır. Edebî eserlerinin yanı sıra kültür, sanat ve poliitika üzerine çok sayıda kitabı bulunmaktadır. Evren ayrıca Frantz Fanon / Eleştirel Biyografik İnceleme (1997), Küresel Bir Karşı Kültür (2007) ve Mülkiyeti Geri Almak? (2016) gibi kitaplar başta olmak üzere Batı'dan pek çok eseri dilimize kazandırmıştır.