Madde Detay

Telimhan, 1742 yılında İran’ın terkibinde olan Güney Azerbaycan’da Save ile Hemedan arasındaki Mezlegan ilçesinin Merâgey köyünde doğmuştur. Şairle ilgili ilk ve kapsamlı araştırmaları yine Save Türklerinden olan Ali Kemâlî yapmış ve Telimhan’ı bilim âlemine önce Varlık Dergisi'nde yayımlattığı makalelerle tanıtmıştır. Ali Kafkasyalı, bu bölgenin tamamen Türklerden oluştuğunu ve şairin babasının da Merâgey köyünün kurucularından olan Esgin tayfasından olduğunu bildirmektedir. Şairin babasının adı Timurhan, dedesinin adı ise Karahan’dır. Şairin Gulam Hüseyin ve Şükrüllah adlı oğullarının olduğu bilinmektedir. Telimhan’ın Gulam Hüseyin’den olan torunlarından Mirza Mahmut Türkmen veya Türkmen Mahmut da şair olmuştur. Şairin diğer torunlarının da şiirle uğraştığı bilinmektedir (2002: 51). Telimhan, gençlik yıllarında amcasının kızı Mihrî Hanım’a âşık olmuş, onun peşinden Şiraz’a kadar gitse de sevdiğine kavuşamamıştır. Şiraz’da yedi yıl kalmış ve semercilikle uğraşan şair 14-15 yaşlarından itibaren şiir yazmaya başlamış ve “Hak âşığı” olduğuna inanılmıştır. Hatta şairin aşkı Tebriz âşıklık geleneği içinde Telimhan ve Mihrî destanı şeklinde de söylenir olmuştur. Şair kendisi, bir şiirinde 60, başka bir şiirinde ise 90 yaşına ulaştığına işaret etmiştir. Doğduğu Merâgey köyünde vefat eden şairin kabri de aynı köyde bulunmaktadır. Torunlarının çoğu hâlâ bu köyde yaşayarak şairin soyunu devam ettirmektedirler. Ali Kemalî, 10 yıldan fazla zaman harcayarak âdeta Telimhan’ın izini sürmüş, onun ayak bastığı Hemedan, Save, Şiraz, Kirman vb. yerleri gezerek şairin yaklaşık bin sayfadan oluşan on bin beyit civarında şiirini toplamıştır. Bu şiirlerden beş bin civarında cinasın izahını ve divanda geçen on bin civarında Arapça ve Farsça kelimenin tercümesini de vererek divana kapsamlı bir ön söz de yazmıştır (Şamilov 2000: 223).

O, bu şiirleri 1980’li yıllarda divan şeklinde baskıya hazırlasa da topladığı şiirler içinde başka şairlerin şiirlerinin de bulunduğunu fark ederek eseri yayımlamakta acele etmemiştir. Şair bu konudaki araştırmalarını derinleştirerek başka şairlere ait şiirleri ayırmakla uğraşırken vefat etmiştir.

Telimhan, divan ve halk şiirinin, müstezat, muhammes, tahmis, tecnis, kafiye, gazel, şehrâsûb, müselsel, bayatı, dübeyti, geraylı, murabba, müsebba, mülemma dudakdeğmez gibi nazım şekillerinde ve aruz vezninin çeşitli kalıplarında şiirler yazmasına rağmen daha çok halk edebiyatına dâhil edilmektedir. Şairin Farsça yazılmış şiirleri de bulunmaktadır. Ali Kemâlî, Telimhan'ın şiirlerini toplarken, Hemedan, Save etrafındaki köyleri gezmekle yetinmemiş; Telimhan'ın, gençliğinde yaşadığı ve gezdiği Şiraz, Kirman gibi yerlere de giderek buralarda bulunan malzemeleri derlemiştir. Aşk, tabiat, felekten şikâyet vb. konularda şiirler yazan şair, şiirlerinde cinasa ağırlık vermiş ve mizahi unsurlardan faydalanmıştır. 

Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.

Kaya, Doğan (1997). “Ölümünün Birinci Yılında Ali Kemali”, Millî Folklor. 35: 33-36.

Kemali, Ali (1981). “Gara Buluddan Çıhan Ay Telimhan”, Varlıg Dergisi. 25: 49-58.

Kemali, Ali, Muhammed Takî Zehtabî (1382/1962). Telimhan, Hayatı ve Yaradıcılığı. Tebriz: Neşr-i Ahter.

Şamilov Eli (2000). “Eli Kemali’nin Toplayıcılıg ve Araşdırıcılıg Fealiyyeti”, Azerbaycan Şifahi Xalg Edebiyyatına Dair Tedgigler. IX. Kitap. 220-226.

Gelirem

Ey ağalar size terif eleyim

Rühset alıp âlî-sânnan gelirem

Ağız devat göz mürekkeb dil gelem

Altmış pille nerdübânnan gelirem

 

Bu cahanda, âsıgların dostıyam

İçmişem piyâle eşgi(n) mestiyem

Almışam murâdım kemer besteyem,

İmâm Rıza geribânnan gelirem

 

Oturmuşam öz hâlıma ağlaram

Derd bilenin ciğerini dağlaram

Gezerem ölkeni cem’in baglaram

Mu’tasımam âsımânnan gelirem

 

Ölkemiz Erag”dur şehrimiz Sava

Mezelgan Çâinnan götürdüm hava

Âsıglar derdine eylerem deva

Men tebibem Hindustân’nan gelirem

 

Bilenler bilsinler men Telimhan’am

Bilmiyenler bilsin gövherem kânam

Merâgey sakini esl-i Türkmanam

Geze geze bu cahannan gelirem

Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 52-53.

 

Gül Üzün

Gül başımdan, gül ağlımı gül aldı

Gül gaşların gül gözlerin gül üzün

Gül teklifi, gül bizlere gül etme

Gül gedin siz, gülseninden gül üzün

 

Gül seyr edin gül bağlardan, gül derin

Gül bülbüller gül bekleyip gül derin

Gül eşgidir gül dermânî gül derin

Gül gavvâslar gül deryâda gül üzün

 

Gül tanıram, gül bülbülü, gül yârın,

Gül tiğinen gül bagrımı gül yarın

Gül ardından gül yetmişem, gül yârın

Gül inlerem gül eşitmez gül üzün

 

Gül gülâbdan gül çekersen gül erag

Gül hesteyem gül getirrem, gül erag

Gül görünür gül üzünde gül erag

Gül sebnem tek gül dutubdur gül üzün

 

Gül otağa, gül döşenib gül halı

Gül, geminden gül olmadım, gül halı

Gül, Telim gül, görünmez gül halı

Gül reftarın gül güftârın gül üzün

Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 53-54.

 

Diler

Fürû-keş olupdur esl iyeleri

Bed esiller meydân diler, hû diler

Humâr palâlının salıpdır yere

Zîn-pûsunu begres diler, nov diler

 

Mâyeler esrüyüp mensuh olup ner

Meydânı bos görüp mübâriz ister

Kemâl ü resâdet itip esl ü fer

Çahır içen keçi gurd ovu diler

 

Sedr-i meclis olup anlamazından

Ne umarsız bu heyâsız dünyadan

Bedöv get-i nezer edip arpadan

Humâr her şâm beş Tebrizî cov diler

 

Kâmâl odu uca dagdan asıpdır

Yol beledi doğru yoldan çasıpdır

Şongar, lâçın sikârgâhdan düsüpdür

Çalağan mir-i sikâr olup ov diler

 

Telimhan’ı nâmerd sözü dağladı

Novkiseler özlerin merd çağladı

Nerr ü sîrler esdi kesdi bağladı

Tülkü gelip gılıncına dov diler

Kafkasyalı, Ali (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi. C. III. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi. 54-55.