Madde Detay

Kilim tüccarı Mehmet Ümit ve terzi Fatma Ümit’in yedinci çocuğu olarak Gaziantep’te dünyaya geldi. İlk ve ortaöğretimi Gaziantep'te tamamladı. Gaziantep'te Atatürk Lisesi’nde okurken, politik olaylara karıştığı için bir grup arkadaşıyla birlikte liseyi Diyarbakır’ın Ergani ilçesinde tamamlamak zorunda kaldı. 1978 yılında İstanbul’a taşındı. 1979 yılında Marmara Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü’nde okumaya başladı. Üniversite yıllarında sol faaliyetlerine devam etti. Türkiye Komünist Partisi’ne bağlı "lerici Gençler Derneği"ne üye oldu. Bu gençlik örgütünün bir üyesi olarak, 1982 anayasasını protesto eden bir grubun başında yer aldı (Par 2017). Türkiye Komünist Partisi’nden tanıdığı Vildan Ümit’le 1981 senesinde evlendi. Aynı yıl kızı Gül doğdu. 1983 yılında üniversiteden mezun oldu. 1985-1986 yıllarında Moskova’da Sosyal Bilimler Akademisi’nde okudu. Bu dönemde sosyalizmi sorgulamaya başladı. Senelerce politik bir aktivist olan Ahmet Ümit, Türkiye’ye döndüğünde aktif politikayı bırakarak edebiyata yöneldi.

Ahmet Ümit yazmaya ilk şiir türüyle başladı. Şiirlerini derlediği 1989 yılında yayımlanan Sokağın Zulası Ahmet Ümit’in ilk edebi eseridir. Ahmet Ümit Sokağın Zulası’ndan sonra masal, epik, hikaye ve roman türünde pek çok eser yazdı, ancak onu üne kavuşturan ve bugün Türkiye'nin en çok okunan yazarlarından biri olmasına vesile olan edebi tür polisiyedir. 1990’larda Türkiye’de pek rağbet görmeyen bu türde yazdığı Sis ve Gece (1996), Kar Kokusu (1998) ve Patasana (2000) gibi erken dönem romanları büyük yankı uyandırdı. Ahmet Ümit, kısa süre içinde Türk edebiyatının en iyi polisiye yazarlarından biri olarak olarak anılmaya başladı.

Ahmet Ümit güncel Türk edebiyatının en çok okunan ve en üretken yazarlarından biridir. Yazarlığına ek olarak pek çok sanatsal ve kültürel projede yer almıştır. 1990'lardan beri çeşitli gazetelerde edebiyat üzerine yazılar yazmıştır. 2010 senesinde Habertürk'te "Yaşadığın Şehir" programında Türkiye'nin çeşitli şehirlerini ve yörelerini tanıttı. 2016'dan beri Türkiye'nin tek polisiye dergisi olan 221B Dergi'nin yayın kurulundadır ve bu dergiye de yazılar yazmaktadır. Notos Dergisi'nin 2014 Haziran/Temmuz sayısında, polisiye edebiyat konulu dosyanın konuk yayın yönetmenliğini yaptı. 2015-2016 yıllarında İskender Pala ve Mario Levi ile birlikte NTV'de edebiyat ve sanat ağırlıklı konuların işlendiği "Önce Söz Vardı" programını sundu. Ahmet Ümit 2006 senesinde yazdığı Ninatta'nın Bileziği eserini operaya uyarladı. 2017'de "Ninatta" operası Kadıköy Belediyesi Süreyya Operası'nda ilk kez sahnelendi https://www.operabale.gov.tr/tr-tr/Sayfalar/workdetail.aspx?EserKodu=1911; erişim 25.11.2019). 2019 senesinde ise Ahmet Ümit, Nazım Hikmet'in ve kendi hayatının benzer yanlarını konu eden Merhaba Güzel Vatanım isimli filmin senaryosunu yazmıştır (https://t24.com.tr/haber/ahmet-umit-senaryosunu-yazdigi-merhaba-guzel-vatanim-i-anlatti-solun-ve-yeniden-umudun-hikayesi,846571; erişim 25.11.2019).

Yurtdışında da Ahmet Ümit'e olan ilgi giderek artmaktadır. Eserleri "60 ülkede 20 dilde 4 milyon kişiye ulaşmıştır" (Şüyün 2017). 2017 senesinde Okan Üniversitesi kampüsünde "Dünya Dillerine Ahmet Ümit'i Çevirmek" başlıklı bir sempozyum düzenlenmiştir. Ahmet Ümit dünya edebiyatında Türkiye'yi temsil eden güncel yazarlardan biridir ve halen İstanbul’da yaşamaktadır.

Yazarlık kariyerine şiirle başlayan Ahmet Ümit, yazarlığının ilk senelerinde yazdığı öykülerinin polisiye edebiyat olduğunu bir arkadaşıyla konuşurken fark eder (https://www.youtube.com/watch?v=dz35J8WOC6U; erişim tarihi 25.11.2019). Bu türe olan algının o zamanlarda olumsuz olması nedeniyle, Ahmet Ümit arkadaşından bu yorumu duyduğunda hayal kırıklığına uğradığını ifade eder. Ancak daha sonra polisiye türün tarihini araştırmaya başlar; dünya edebiyatından bolca polisiye roman okur ve kısa süre içinde bu türün bir yazar olarak kendine özgün bir ses bulmasi için önemli bir araç olabileceğine karar verir. Senelerce yeraltında aktif politik bir yaşantısı olmuş genç bir yazar için, bu türün özellikleri, Ümit'in özellikle 1980 darbesini ve askeri yönetimi ve daha sonra 1990'larda hızla değişen Türkiye'yi kendi anılarıyla da birleştirerek okuyucularına anlatması için çok uygun gelir.
Sis ve Gece (1996), Kar Kokusu (1998) ve Patasana (2000) ve Kukla (2002) romanları yazarın ilk dönem politik polisiyeleri olarak sayılabilir. Bu eserlerinde, çoğu eserinde olduğu gibi, Türkiye'nin yakın geçmişi polisiye romana özgü anlatım teknikleriyle yeniden kurgulanır. Bu dört romanının başka bir ortak özelliği baş karakter olarak karşımıza çıkan erkek karakterlerin "yaralı erkeklik" tanımına uygun şekilde tasvir edilmeleridir (Günay-Erkol 2019). Solcu bir yazarın, Sis ve Gece'de olduğu gibi, bir romanında baş karakter ve anlatıcı olarak bir MİT ajanını seçmesi, dönemin diğer romanlarıyla da karşılaştırıldığında, oldukça yenilikçi sayılır. Patasana (2000) ise 1980 sonrası Türkçe edebiyatta Ermeni tehcirine değinen ender romanlardandır. Benzer şekilde, Kukla (2002) Susurluk Olayları'nın ele alındığı ilk edebi metinlerdendir.
Ahmet Ümit, 2000lerde "Türkiye'nin polisiye yazarı" olarak iyice bilinmeye ve güncel Türkçe edebiyatta en çok okunan yazarlardan biri olmaya başladığında da bu yenilikçi üslubunu korur. Deneyseldir ve romanlarında çeşitli yenilikler yapmayı sever. Sadece konuların çeşitliliği değil, anlatımda ve kurguda da çeşitlilik gösterir bu dönem eserleri. 2000'lerde yazar 1980 darbesi konusundan uzaklaşmış, daha kültürel, dini ve tarihi konulara yönelmiştir. Kavim'de (2006) Ahmet Ümit, Anadolu'daki dinler tarihini polisiye kurgunun içine yedirir; Bab-ı Esrar'da (2008) Mesnevilik basit ve anlaşılması kolay bir dille tanıtılır; Beyoğlu Rapsodisi'de (2003) satanistlik ve agnostik olmak üzerine konuşur karakterler. Farklı karakterlerin hayat hikayerleri ve bakış açılarından Ahmet Ümit bu romanlarında Türkiye'nin çokdinliliğini okuyucalara tekrar tekrar hatırlatmak istiyor gibidir.
İstanbul Hatırası (2010) ve Sultan'ı Öldürmek (2012) romanları İstanbul'un geçmişini postmodern anlatım teknikleriyle okuyucuya aktarmakla kalmaz, aynı zamanda günümüzdeki kentsel dönüşüme de açıkça eleştirel bir yaklaşım sergiler.
2010'lara geldiğimizde Ahmet Ümit güncel Türkçe edebiyatta kendine sağlam bir yer edinmekle kalmamış, bir entellektüel ve sanatçı olarak da iyice ön plana çıkmıştır. Popülerliği yaklaşık son on senede sadece yazarlığıyla ilgili değildir. Ümit, televizyon programları düzenler, okuyucularıyla bir araya geldiği etkinlikler yapar, Türkiye'nin birçok farklı yerinde imza günlerine katılır, sosyal medya üzerinden sevenleriyle iletişim halindedir. Bunların bir kısmı yazarın, yayınevinin ve telif ajansının başarılı reklam stratejiyleriyle alakalı olsa da, yazar başka bir şeyi daha hedeflemektedir: halkı eğitmeyi. Romanları da, (sosyal) medyadaki konuşmaları da da, söyleşilerde ve konferanslarda anlattıkları da yazarın didaktik bir amacı olduğunu kanıtlar niteliktedir. İstanbul ve Anadolu'nun geçmişinden, polisiye romanın tarihine, politik olaylara karşı bir bireyin nasıl bir duruş sergilemesi gerektiğine kadar anlaşılır, hatta babacan bir dille okuyucularına, sevenlerine bilgi verir. Gezi Olayları süresince özellikle genç okuyucularına şiddetsizlik mesajları vermiştir. Barış, esitlik, özgürlük ve demokrasi çağrıları yapan yazar, polisiye türle, basit ve anlaşılır üslubuyla, zaman zaman tekrar eden anlatım teknikleriyle, özellikle son dönem romanlarında en güncel konulara değinir. Türkiye'deki mültecilerin sorunları, organ mafyası, cinsel şiddet gibi pek çok konuya değinir yazar, ancak polisiye kurgudaki deneysel ve özgünlük arayışı son romanlarında yerini iyice oturmuş, hatta zaman zaman kendini tekrar eden, bir kurguya bırakmıştır.
Ahmet Ümit'in Başkomser Nevzat karakteri ise, en az yazarın kendisi kadar, Türkçe edebiyattaki en bilindik ve en sevilen polislerden biri olarak edebiyat tarihinde şimdiden yerini almıştır.