Madde Detay

Asıl adı Yesârîzâde Mahmut Esat Hayrullâh olan yazar, 5 Mayıs 1895’te İstanbul’da doğmuştur. Mahmut Yesari, İstanbul’un önemli ve köklü ailelerinden Yesarîzâdeler’e mensuptur. Aileye ismini veren meşhur hattat Yesârî Mehmed Es’ad Efendi, Mahmut Yesari’nin büyük dedesidir. Vücudunun sağ tarafı felçli olarak doğduğu için sol elini kullanmak zorunda kalmış, bundan dolayı kendisine solak anlamına gelen “Yesari” lakabı verilmiş ve hattatlar arasında da bu lakapla anılmıştır (Alparslan 2004: 164). Mahmut Yesari’nin dedesi ise Yesarîzâde Mustafa İzzet Efendi’nin oğlu Yesarîzâde Necib Ahmed Paşa’dır. Kendi döneminin musiki çevrelerinde önemli bir yeri bulunan Necib Ahmed Paşa, bestekârlığı ve yöneticiliğinin yanı sıra özellikle nota koleksiyonculuğu ile tanınmıştır (Özcan 2006: 488). Mahmut Yesari’nin babası, mülkiye kaymakamlığından emekli, Miralay Mehmet Fahrettin Yesari’dir. Yazarın annesi ise İzmir’in Ödemişli Ümmüoğulları ailesinden Memduha Hanım’dır (Temizsu 2014: 10-11). Asker bir babanın oğlu olarak dünyaya gelmiş, ailesinin maddi imkânları bakımından orta halli bir hayat yaşamıştır. Buna karşın yazarın çocukluğu, bedensel memnuniyetsizlikler ve psikolojik sorunlarla geçmiştir. Bunun en önemli sebebi kafatasında doğuştan bir özrün bulunmasıdır. Yaradılıştan gelen bu özre karşın son derece zeki, meraklı ve sanata ilgi duyan bir çocuk olarak yetişmiştir (Temizsu 2014: 16). Öğrenim hayatına, Burhan-ı Terakkî Mekteb-i İbtidaisi’nde başlamış, burayı bitirdikten sonra İstanbul Sultânîsi’nde yatılı olarak okumuştur. Henüz on beş on altı yaşlarında iken Gıdık adlı mizah mecmuasında karikatürler yayımlamış ve bunun sonucunda Sanayi-i Nefise Mektebi’ne gönderilmiştir. Bu okuldaki eğitimini I. Dünya Savaşı yıllarında gönüllü olarak askere yazıldığı için yarıda bırakmıştır.  Yüz on bir günlük memurluğu ve kısa bir dönem Derleme Müdürlüğü’ndeki musahhihliği dışında bütün hayatını kalemiyle kazanmıştır. Üç kez evlenmiştir. İlk evliliğinden daha sonra yazar olarak tanınacak olan oğlu Afif Yesari (1922-1989) dünyaya gelmiştir. Üçüncü evliliğini ise 1935 yılında, genç yazar Cahit Uçuk’la yapmıştır. Genellikle düzensiz ve bohem bir hayat süren Yesari, orta yaşlarında tüberküloz hastalığına yakalanmış, Yakacık Sanatoryumu’nda tedavi görmüş, ancak kurtarılamayarak 16 Ağustos 1945’te burada vefat etmiştir. Yazarın cenazesi 17 Ağustos 1945’te Kadıköy Osmanağa Camii’nden kaldırılarak, Çamlıca Çakaldağ’da bulunan Yesarizâde aile kabristanına defnedilmiştir.

Mahmut Yesari’nin sanat ve edebiyat zevkinin başlangıcı iki yönüyle kendini gösterir. Bunlardan ilki, babası Mehmet Fahrettin Yesari’nin kültürlü, sanata ve edebiyata düşkün biri olmasıyla ilgilidir. Bu sayede küçük yaşlarda kitapla tanışan Mahmut Yesari’nin sanat ve edebiyat zevkini ortaya çıkaran bir diğer faktör, meşhur birer hattat olan dedeleriyle ilgilidir. Her biri ayrı bir kalem ustası olan bu hattatların yetenekleri, torunları Mahmut Yesari’de de kendini göstermiştir.

İlk olarak 1920’li yıllarda çeşitli dergi ve gazetelerde karikatürler yayımlayan yazarın asıl amacı bu yolda ilerlemek değildir. Onun esas amacı, büyük bir yazar olmak, roman ve tiyatrolar kaleme almaktır. Nitekim ilk romanı olan Çoban Yıldızı’nı 1925 yılında yayımlar ve bu tarihten itibaren sadece edebi türler üzerine yoğunlaşır.

Mahmut Yesari’nin sanat ve edebiyat anlayışı, iki ana düzlemde kendini göstermektedir. Bunlardan ilki yazarın gerçekçi roman anlayışı, diğeri ise onun sanatı toplum açısından görüyor olmasıdır. Roman hakkındaki görüşlerinde, sıklıkla romanın hayatın pratiklerine ve “gerçek olan”a uygun olması gerektiği üzerinde durmuştur. Ona göre bir edebi metni başarılı kılan, ele alınan konunun gerçeklere uygun bir anlatımla kurgulanmış olmasıdır. Bu anlatım aynı zamanda, yazarı halka yönelmeye götürür. Nitekim bu sayede, edebiyat dünyasında uzun yıllar ‘halk romancısı’ olarak tanınmıştır (Temizsu 2014: 16).

Mahmut Yesari’nin romanları konu ve tema bakımından iki ana düzlem üzerinde şekillenir. Bunlardan ilki, bireyin iç dünyası ve  diğer bireylerle olan ilişkisi, diğeri ise toplumsal meseleler olarak kendini gösterir. Yazarın ilk gruba dâhil olan romanlarının büyük bir bölümünde kadın-erkek ilişkileri konu edilir. Bu konunun etrafında döndüğü temalar aşk, sevgi, kıskançlık, şüphe vb.dir. Bu bakımdan romanlarda, aşkın güzel duygular oluşturan yönlerinin yanı sıra, sevgiliye karşı duyulan çeşitli şüpheler ve tereddütler konu edilmiştir (Toker 1996: 21). Çoban Yıldızı, Çulluk, Pervin Abla, Ak Saçlı Genç Kız, Kalbimin Suçu, Aşk Yarışı, Kanlı Sır, Dağ Rüzgârları, Sağanak Altında, Gece Yürüyüşü gibi romanlar, sözünü ettiğimiz temalar üzerine kurgulanmıştır. Mahmut Yesari’nin romanlarında toplumsal olarak en çok işlenen konulardan bazıları ise Türk modernleşmesiyle ilgilidir. Tanzimat’la başlayan Türk modernleşmesinin Cumhuriyet’le birlikte köklü değişmelere sebep olduğu yıllarda yaşayan Mahmut Yesari, bu değişimler karşısında duyarsız kalmamış ve romanlarında sıklıkla bu konuya değinmiştir. Yazar, sözünü ettiğimiz bu eserlerde, modernleşme ve dolayısıyla Batılılaşma sonucunda kendi toplumuna yabancılaşmış kişilere yer verir. Bu kişiler çoğunlukla, zevk ve eğlenceye düşkün, sürekli yabancı kelimeler kullanan, toplumsal ve kültürel değerlerle bağ kuramayan bir karaktere sahiptirler. Buna göre, Çoban Yıldızı’nda Burhan Şevket, Sadiye, Nigâr, Nermin, Fahire, Leyla; Ak Saçlı Genç Kız’da Rüstem, Bihter, Pakize; Su Sinekleri’nde Dürdane, Ekrem, Besim, Turhan Tahir, Sabbek, Nuran, Fatma; Bahçemde Bir Gül Açtı’da Kâmil Bey, Hürrem Hakkı, Belma, Ferhunde; Kalbimin Suçu’nda Zerrin, Necil Sabit, Fahir Bülent; Ölünün Gözleri’nde Şişlili Mihriban; Sevda İhtikârı’nda Ferdiye, Aşk Yarışı’nda Hikmet, Feriha, Kerim; Kanlı Sır’da Halim Siret, Sırrı Nevres; Sağanak Altında’da Bekir Hâmid gibi kişiler hep aynı amaca hizmet etmektedirler.

Mahmut Yesari bazı romanlarında ise fabrika işçileri, köy ve köylü, işçilerin olumsuz çalışma şartları gibi farklı konuları ele almıştır. Esasında bu konular, romanların yazıldığı dönem itibariyle en dikkat çekici konular olarak karşımıza çıkmaktadır. Yazarın bu konulara bağlı olarak eserlerinde işlediği temalar ise, olumsuz çalışma şartları, toplumsal adaletsizlikler, yoksulluk vb.dir. Buna bir örnek olarak yazarın en tanınan romanı olan Çulluk zikredilebilir. Çulluk, Türk edebiyatı için son derece önemli bir eserdir. Fabrika işçilerinin, köyün ve köylünün konu edildiği ilk roman olarak edebiyat tarihimize geçen eser, Mahmut Yesari’nin üzerinde en çok durulan romanı olmuştur. Çulluk’a benzer bir şekilde Tipi Dindi, Ölünün Gözleri ve Bir Aşk Uçurumu adlı romanlarda da benzer konular işlenmiştir.

Mahmut Yesari, özellikle gerçekçi roman anlayışının bir sonucu olarak romanlarında halkın dilini yansıtan, sade, açık ve anlaşılır bir dil kullanmıştır.

Mahmut Yesari’nin basılmış iki öykü kitabı, Geceleyin Sokaklar (1929) ve Yakacık Mektupları (1938)’dır. Geceleyin Sokaklar, yazarın öykücülüğünün ilk ürünlerinden olması itibarıyla, ‘çıraklık’ dönemi eseri olarak görülebilir. Yazarın edebiyatımız açısından dikkate değer öykü kitabı ise Yakacık Mektupları’dır. Yakacık’ta tedavi olduğu dönemin ürünü olan bu eserdeki öyküler, anı-öykü niteliğindedir. Verem hastalığı ve hastane etrafında gelişen olaylarla kurgulanan öykülerden oluşan kitap, hastaların psikolojileri açısından kurgulanmıştır. Sanatoryumun ana mekân olarak seçildiği Yakacık Mektupları’nda, verem hastalarının psikolojileriyle mekân arasında bir ilişki kurulmuş, hastaların yaşadıkları mutsuzluklar ve umutlar mekân aracılığıyla yansıtılmıştır.

Mahmut Yesari’nin tiyatroları, adapte ve telif olmak üzere iki ayrı gruba ayrılır. Yazarın büyük bir bölümü adapte olan tiyatro eserlerini, yerli bir tiyatro metninden ayırmak zordur. Bu durum, Mahmut Yesari’nin yabancı eserleri, ‘yerel’ bir yaklaşım ve anlatımla adeta yeniden yazmış olmasıyla ilgilidir. Nitekim adapte tiyatro eserlerini başarılı kılan ve uzun yıllar sahnelenmesini sağlayan da bu gerçekliktir. Yazarın tiyatro eserleri konu ve tema bakımından iki gruba ayrılmaktadır. Bunlar, komedi türüne ve dram türüne ait tiyatrolardır. Komedi türüne ait tiyatroların hemen hepsi adapte, buna karşın dramların büyük bir bölümü telif eserlerdir. Komedilerde sıklıkla ele alınan temalar, yanlış anlaşılmalar, uyuşmazlıklar, kadın-erkek ilişkileri ve topluma yabancılaşma gibi temalardır. Dramlarda ise daha çok, yazarın romanlarında ve öykülerinde olduğu gibi, toplumsal adaletsizlikler, varlıklı insanların yaşamlarındaki sahtelik, yoksul insanların yaşam mücadeleleri işlenmektedir.