Madde Detay

Asıl adı Mehmed Nedret olan Zihnî’nin memleketi konusunda kaynaklarda farklı görüşler yer almaktadır. Bazı kaynaklar (Kurnaz vd. 2001: 292; Odabaşı 2009: 137; Celepoğlu 2013: 2493; Uraz 1940: 84; Kocatürk 1970: 617; Beysanoğlu 1997: 229) doğum tarihini vermeden Zihnî’nin Çermik’te doğduğunu ancak Kilis’te yaşadığını söylerken Kilisli Kadri (1932: 247) onun Kilis’te doğduğunu ifade etmektedir. Kilisli Kadri'ye göre Kilisli mantık hocası Hoca-zâde Abdurrahmân Efendi’den mantık ilmi tahsil etmek için Çermik’ten Kilis’e gelen Çermik müftüsü Abdullah Efendi’nin oğlu olan Zihnî, 1251/1835-36’da Kilis’te doğmuştur. Babası ilim tahsilini tamamlayarak icazet alıp Çermik’e dönmesine rağmen Zihnî, Kilis’te kalıp buraya yerleşmeyi tercih etmiştir. Kilisli Kadrî’den ve şairin Dîvân'ından edindiğimiz bilgiler Zihnî’nin Kilisli olma ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Zihnî, Çermik’te doğmuş olsa da çocukluğu ve eğitim hayatı Kilis’te geçmiş, şahsiyeti Kilis’te şekillenmiştir. Dîvân'ının hiçbir yerinde Çermik ifadesi geçmezken Kilis’ten sık sık bahsetmesi Kilis’in Zihnî üzerindeki etkisini göstermektedir. Nitekim eserini Dîvân-ı Zihnî-i Kilisî adıyla tabettirmiştir. Zihnî, bir müddet Kilisli âlim ve şair olan Bekir Vâhid Efendi’nin bir müddet de Hattat Hoca Mustafa Efendi’nin derslerine devam etmiştir. Zeki ve kuvvetli bir hafızaya sahip olan Zihnî, ne yazık ki, içkiye düşkün olduğu için eğitim hayatını ihmal etmiştir (Kilisli Kadri 1932: 247). Zihnî, Kilis’te hâlâ faal olan Baytaz-zâde Tekkesi’nin kurucusu ve bir Nakşibendi şeyhi olan Şeyh Abdullah Sermest Efendi’ye intisab etmiş ve şeyhine karşı aşırı bir muhabbet ve büyük bir teslimiyet göstermiştir. Bu aşırı sevgisindendir ki Şeyh Baytaz-zâde Abdullah Sermest Efendi’nin vefatından sonra adeta kendini sahipsiz görmüş ve artık Kilis’te fazla kalamayarak 1305/1887-88’de Birecik’e yerleşmiş ve 1309/1891-92’de orada vefat etmiştir (Kilisli Kadri 1932: 252).

Zihnî’nin bilinen tek eseri, 1291/1875 yılında Dîvân-ı Zihnî-i Kilisî adıyla basılmış olan divanıdır.

Zihnî, rint-meşrep bir kişiliğe sahiptir. Divan şiiri geleneğine uygun olarak aşktan, şaraptan, sevgiliden bahseden Zihnî’nin şiirlerinde tasavvufi bir hava görülmektedir. Ancak Zihnî özellikle gazel tarzında yazdığı şiirlerde, kimi zaman Fuzûlî gibi aşkın verdiği mutluluk ya da acıyı dile getiren âşıkâne; kimi zaman Nedîm gibi dünya zevklerinden bahseden rindane ya da doğrudan sevgilinin güzelliğinden ve ona duyulan arzudan bahseden şuhane, kimi zaman Nâbî gibi tasavvufi düşüncenin hâkim olduğu sufiyane/ârifane ve felsefi konuların işlendiği hikemi/hakimane gazeller kaleme almıştır.

Başcıllar, Seyfettin (yty.). Kilisli Divan Şairleri Antolojisi. İstanbul: Kilis Kültür ve Dayanışma Derneği Yay.

Beysanoğlu, Şevket (1997). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları. C.II. Ankara: San Matbaası.

Celepoğlu, Ayşegül (hzl.) (2013). İbnü'l-Emin Mahmut Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri. C.V. Ankara: AKM Yay.

Kilisli Kadri (1932). Kilis Tarihi. İstanbul: Burhaneddin Matbaası.

Kocatürk, Vasfi Mahir (1970). Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Edebiyat Yayınevi.

Şener, Hasan (2014). Kilisli Zihnî Divanı. Ankara: Grafiker Yay.

Kurnaz, Cemâl ve Mustafa Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî -  Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  C.I. Ankara: Bizim Büro Yay.

Uraz, Murad (1940). Türk Edip ve Şairleri. C.IV. İstanbul: Numune Matbaası.

Zihnî. Dîvân. Milli Kütüphane EHT 1948 A 3968.

Gazel

Āşıkım rindim kalender-meşrebim dīvāneyim

Hırka-pūşum bade-nūşum rūz ü şeb mestāneyim

Halka-der-gūş bende-i pīr-i mugānım zāhidā

Hidmet-ārā-yı zemīn-būs-ı der-i mey-hāneyim

Kıymetim yok bī-ayārım dehr bāzārında līk

Nezd-i sarrāf-ı hakīkat-bīnde dür-dāneyim

Beyt-i maʻmūr-ı felek kaddiyle reşk eyler bana

Sadme-i aşk ü mahabbetle aceb vīrāneyim

Dāstān-ı Kays ü Ferhād’ıñ olup kārı tamām

Zihniyā bezm-i felekde şimdi ben efsāneyim

(Şener, Hasan (2014). Kilisli Zihnî Divanı. Ankara: Grafiker Yay. 175.)