Madde Detay
Ali Haydar
(d. 1836 / ö. 1914)
Oyun yazarı, Çevirmen, Elçilik görevlisi
(Yeni Edebiyat / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Bursa / Karacabey'de (eski adıMihalıç)doğdu. Dedesi eski Bağdat Valisi, babası Posta-Telgraf Nâzırıdır. Özel hocalardan Arapça ve Farsça dersleri aldı. 1853'te Bâbaıâli Tercüme Kaleminde çalışmaya başladı. 1856'da elçilik katipliği vazifesiyle gönderildiği Paris'te eğitimini tamamladı. Dönüşünde (1860) Tanzimat Meclisi Mütercimliğine atandı. Hayatı boyunca çeşitli kurumlarda çalıştı ve 1908'de emekli oldu. 1914'te İstanbul'da vefat eden yazar, Eyüp Mezarlığı'na defnedildi.
Edebiyatımızın ilk tragedya yazarı olan Ali Haydar Bey, kurduğu Cemiyet-i Kitâbet derneğinin yayın organı Mecmua-i İbret-i İntibah (İbretnüma) adlı dergide çocuklar için faydalı olabilecek yerli ve yabancı eserleri çevirip yayınladı. (Akı 1989: 96) Klasik Batı tiyatrosunu örnek alarak yazdığı Sergüzeşt-i Perviz (1866) isimli ilk oyunu mirasyedi bir gencin düşüşünü anlatır. Yazar, eserin mukaddimesinde, bu oyunu edebiyatımızda manzum tragedyayı başlatmak için yazdığını belirtir. (And 1992: 78) Oyun, halk hikâyelerini andıran konusu ve mesnevî biçiminde yazılmış olmasıyla edebî geleneğe bağlı, didaktik bir eserdir. Yazar, eserde konuyu oluşturan malzemeyi tragedyanın kurallarına uygun olarak işleyememiştir. (Akı 1989: 99) İkinci oyunu, bir Sasanî hükümdarının iki karısı arasındaki, cinayetle neticelenen, kıskançlıkları anlattığı İkinci Ersas (1866), tragedya kurallarına, ilk oyununa nazaran, daha uygundur. Üçüncü eseri fantezi nitelikli Rüya Oyunu (1876) Yunan mitolojisi kaynaklı, edebiyatımızın ilk manzum komedisidir. (Enginün 2016: 666) Yazarın basılmamış Gonce-i Çin yahut Bir Ağlamanın Bir Gülmesi isimli dramı ve Hekimlerin Hazâkatı yahut Tiyatro İçinde Tiyatro isimli bir komedisi bulunmaktadır. Yazarın hiçbir oyunu kendisinden sonrakilere örnek teşkil edebilecek niteliklere ulaşamamış, eserleri teknik açıdan başarısız bulunmuştur. (Enginün 2016: 665)
Kaynakça
Akı, Niyazi (1989). Türk Tiyatro Edebiyatı Tarihi I. İstanbul: Dergâh Yayınları.
And, Metin (1992). Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Banarlı, Nihad Sâmi (2001). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi II. İstanbul: MEB Basımevi.
Enginün, İnci (2016). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat'tan Cumhuriyet'e (1839 - 1923). İstanbul: Dergâh Yayınları.
Tunçel Ulusoy, Ayşe (2007). "Türk Edebiyatında 'Manzum Tiyatro' Formunun Doğuşu". Tiyatro Araştırmaları Dergisi. 24 http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/13/905/11573.pdf (erişim tarihi: 07.06.2019)
Yılmaz, Nurcan (2018). Ali Haydar Bey'in Hayatı, Edebî Kişiliği ve Tiyatro Eserlerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Uşak: Uşak Üniversitesi.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: SEVDA ALTUNBAŞYayın Tarihi: 10.06.2019Güncelleme Tarihi: 27.10.2020
Yayın Tarihi: 10.06.2019Güncelleme Tarihi: 27.10.2020
Güncelleme Tarihi: 27.10.2020
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Sergüzeşt-i Perviz | Tasvir-i Efkar Matbaası / İstanbul | 1866 | Tiyatro |
İkinci Ersas | Tasvir-i Efkar Matbaası / İstanbul | 1866 | Tiyatro |
Rüya Oyunu | Türkî ve Şark Matbaası / İstanbul | 1876 | Tiyatro |
Gonce-i Çin yahut Bir Ağlamanın Bir Gülmesi | - / - | - | Tiyatro |
Hekimlerin Hazâkatı yahut Tiyatro İçinde Tiyatro | - / - | - | Tiyatro |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Mükerrem Kamil Su | d. 1 Temmuz 1904 - ö. 23 Temmuz 1997 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | BAHRÎ, Şeyh Bahrî Dede | d. ? - ö. 1566 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | Ahmet Necdet Sözer | d. 01 Mart 1933 - ö. 05 Mayıs 2010 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | KÖR BESTİ, Besti Kerbelayi Bayrameli Gızı | d. 1836 - ö. 1936 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | HASAN FEHMÎ PAŞA, Batumlu | d. 1836 - ö. 1910 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | SAYRAMÎ, Molla Musa | d. 1836 - ö. 1917 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | REMZÎ, Ahmet | d. 1859 - ö. 1914 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | KURBANÎ, Sivaslı | d. 1873 - ö. 1914 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | AZMÎ, Ahmed, Urfalı | d. ? - ö. 1914 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Aliasgar Kemal | d. 25 Aralık 1878 - ö. 16 Haziran 1933 | Meslek | Görüntüle |
11 | Nigar Refibeyli | d. 29 Haziran 1913 - ö. 9 Ekim 1981 | Meslek | Görüntüle |
12 | Hamza Hekimzade Niyazi | d. 6 Mart 1889 - ö. 18 Mart 1929 | Meslek | Görüntüle |
13 | Ali Nusret | d. 23 Mart 1872 - ö. 13 Şubat 1913 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Hüseyin Cahit Yalçın | d. 1875 - ö. 18 Ekim 1957 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Ahmet Haşim | d. 1887 - ö. 4 Haziran 1933 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | SITKI ALİ GARGALULU | d. 1904 - ö. 1984 | Madde Adı | Görüntüle |
17 | FEHMÎ, Ali Fehmî Efendi | d. ? - ö. 1617 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | Ali Hakan Düz | d. 23 Ocak 1966 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |