Madde Detay
VİSÂLÎZÂDE ÂRİF MEHMED EFENDİ
(d. ?/? - ö. 1068/1657)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 17. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Visâlîzâde
Ârif Mehmed Efendi, 17. yüzyıl divan şairidir. 17. yüzyılda Vesîletü’l İrfân adlı kıyafetnamesiyle
meşhur olan Niğdeli Visâlî’nin oğludur. Babasının Kütahya’da kadılık görevi
münasebetiyle bulunduğundan kaynaklar, Ârif’i Kütahyalı olarak naklederler.
Şairin
ismi, Safâyî’ye (Çapan
2005: 373) göre Ârif Muhammed, Mucîb (Altun 1997: 49) ve Rızâ’ya (Zavotçu 2009: 60) göre
Ârif Mehmed Çelebi, Nâil Tuman (2001:
II/602) ve Şeyhî’ (1989: III/680)’ye göre Ârif Mehmed Efendi, Müstakimzade’ye
(2000: 307) göre ise, Ârif Mehmed nâmı
ile bilinmektedir.
Ârif
Efendi, Rızâ, Nâil Tuman, Şeyhî ve Müstakimzâde’ye göre Kütahyalıdır. Safâyî (Çapan 2005: 373) ise, Ârif’i
Eskişehirli olarak kaydetmekte ve Visâlî’nin oğlu olarak göstermektedir. Ancak
bu şair, kanaatimizce Ârif Mehmed Efendi değil; Şeyhî’nin Vakâyıu’l-Fuzalâ’sında (1989: IV/ 58) Eskişehirli olarak belirttiği
ve 1688’de vefat eden Ârif Ali Efendi olmalıdır (Tavşancıoğlu 2012: 83).
Müstakimzâde, Mecelltü’n-Nisâb’da (2000: 307) Eskişehirli Ârif Ali
mahlaslı ve h. 1100 / m. 1688’de vefat eden bir şairden bahsetmektedir. Bu
bilgilerin ışığında Safâyî’nin Eskişehirli olarak kaydettiği şairin, Visâlî’nin
oğlu olan Ârif Mehmed’in olmadığı anlaşılmaktadır.
Ârif
Mehmed Efendi Mucîb, Rızâ ve Şeyhî’ye göre göre Şeyhülislam Yahya
Efendi’den mülâzım olmuştur. Safâyî,
Şeyhî ve Mehmed Süreyya (1311: III/264)
“mülâzım-ı ilmiyeden” olduğunu
belirtmektedir. Ârif Mehmed Efendi, Safâyî,
Şeyhî, Mehmed Süreyya, Müstakimzâde ve Nâil Tuman’ın ittifakla belirttiklerine göre h. 1068 / m. 1657
tarihinde vefat etmiştir.
Ârif
Mehmed Efendi’nin şairliği hakkında biyografi kaynaklarında fazla bilgi yoktur.
Safâyî (Çapan 2005: 373), Ârif’in ilim ve marifet yolunda gayret gösterip
kadılık yaptığını ve asrın şairlerinden olduğunu belirtmekte; Mucîb (Altun
1997: 49), onun şiirlerini “eş’ârı
dilpezîr ve güftârı lâ-nazîre kudretyâbdur” sözleriyle medhederken; Rızâ
(Zavotçu 2009: 60), “eş’ârı bî-nazîr ve
güftârı dil-pezîrdür.” diyerek övmektedir. Kaynaklarda onun şiirleriyle
ilgili değerlendirmeler bundan ibarettir.
Ârif,
müderris ve kadılık görevleri yapmış bir babanın oğludur. 17. yüzyılın önemli
ilim, sanat ve gazel şairi Şeyhülislam Yahya Efendi’ye mülazım olmuştur. Onun
şiirlerinde, Şeyhülislam Yahya’nın açık bir tesiri görülür. Ârif, Şeyhülislam
Yahya’nın başka şiirlerini de tanzir etmiştir. Ârif, şiirlerinde genellikle
rindane ve âşıkane konular işlemiş, ve şiirlerini külfetsiz ve şuh bir eda ile
söylemiştir. Ârif, bir bakımdan sade, akıcı ve şiir tekniğine bağlılık
açısından Klasik Üslup şekline bağlı olmakla birlikte; Sebk-i Hindî akımının
etkisinden de kurtulamamıştır. Ârif’in şiirlerinde zaman zaman geleneksel âşık
ve mâşuk tanımlamasında geleneği zorlayan “yâre
dahi naz etme” düşüncesi, onu Nedim’in habercisi durumuna yükseltmektedir.
Dîvân: Ârif Efendi’nin bilinen tek eseri Dîvân’dır. Çınar (2014) tarafından yayımlanan Visalizade Ârif Dîvânı’nda 1 Besmele beyti, 84 gazel, 1 kıt’a, 1 tarih, 2 müfret vardır. Divanının tespit edilebilen tek nüshası Visâlîzâde Mehmed Ârif, Dîvân, Şeyh Murad Efendi, (Murad Molla Kütüphanesi) Dârü’l Mesnevî Kolleksiyonu 419/2. da kayıtlıdır. Ârif, eserinin sonunda Dîvânı’nın tertibine “Anunçün ben dahı anun didüm târîhini gonce” ( غنجه) diyerek tarih düşmüştür. Bu tarih, h. 1058 / m. 1648-1649 tarihini göstermektedir. Ârif, şiirlerinde genellikle rindane ve âşıkane konular işlemiş, zevk ve eğlenceyi kalenderane bir üslûpla anlatmıştır. Ârif’in, Dîvân’ındaki şiirlerinde, Şeyhülislam Yahya’nın açık bir tesiri görülür. Dîvân’ın tespit edilebilen tek nüshası, Bekir Çınar (2014) tarafından yayımlanmıştır.
Kaynakça
Altun, Kudret (1997). Tezkire-i Mucîb İnceleme Tenkitli
Metin Sözlük.
Ankara: AKMB Yay.
Çapan,
Pervin (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr) İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKMB
Yay.
Çınar,
Bekir (2014). Visalizade Ârif Dîvânı.
İstanbul: Kesit Yay.
Mehmed Süreyyâ
(1311). Sicill-i Osmanî. C. 3. Matbaa-yı Âmire.
Müstekimzâde Süleyman
Sa’deddin Efendi (2000). Mecelletü’n-Nisâb. Ankara: KB Yay.
Öztoprak,
Nihat, (1995). “Niğdeli Visâlî’nin Hayatı ve Eserleri”. Bir Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 4: 143-152.
Şeyhî Mehmed Efendi
(1989). Şakâik-i Numaniye ve Zeyilleri
Vekâyiü’l-Fudalâ. (hzl. Abdulkadir Özcan). Çağrı Yay. C. 3-4.
Tavşancioğlu, Ali (2012). Niğdeli Dîvân Şairleri.
Yozgat: Kün Yay.
Tuman, Mehmed Nâil
(2001). Tuhfe-i Nâ’ilî, (hzl. Cemal
Kurnaz-Mustafa Tatçı), C. II/2560: 602. Ankara: Bizim Büro Yay.
Visâlîzâde Mehmed
Ârif. Dîvân. Şeyh Murad Efendi, (Murad Molla Kütüphanesi) Dârü’l Mesnevî
Kolleksiyonu 419/2.
Zavotçu,
Gencay (2009). Zehr-i Mârzade Seyyid
Mehmed Rızâ Hayatı Eserleri Edebî Kişiliği ve Tezkiresi. Ankara: Kültür
Bakanlığı Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/73320,riza-tezkiresi2020pdf.pdf?0
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: PROF. DR. BEKİR ÇINARYayın Tarihi: 14.06.2021Güncelleme Tarihi: 19.11.2021Eserlerinden Örnekler
Dîvân’dan
Çâk çâk itdi tenin bülbül-i lâl
üstine gül
Biçdi hûnin kefeni çıkdı nihâl
üstine gül
Ser-be-ser dagıla zeyn oldı bu
cism-i zârum
Benzer ol nakş ola fânûs-ı hayâl üstine
gül
Nemek âlûdeyi üzre ruh-ı pür-tâbın
Dir gören kondı hemân âb-ı zülâl
üstine gül
Bülbülün dîdesine nahl-i tecellî
görinür
Pertev-efgen olıcak tâze nihâl
üstine gül
Andelîbün cigeri pâreleridür yer
yer
Bâğda zînet olan sanma ki dâl
üstine gül
Hasret-i rûyı ile Ârif o gülberg-i
terün
Yine kabrümde olursam gül-i âl
üstine gül
Gülşen-i lütf u sehâ Hazret-i
Şeyhhü’l-İslâm
Feyz-i halkı bitürür huşk nihâl
üstine gül
Açıla bâg-ı şerîfle gül-i
ünvân[ıla]
Nâ-şüküfte ola gülşende ki dâl
üstine gül (Çınar 2014: 82).
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 14.06.2021Güncelleme Tarihi: 19.11.2021Eserlerinden Örnekler
Dîvân’dan
Çâk çâk itdi tenin bülbül-i lâl
üstine gül
Biçdi hûnin kefeni çıkdı nihâl
üstine gül
Ser-be-ser dagıla zeyn oldı bu
cism-i zârum
Benzer ol nakş ola fânûs-ı hayâl üstine
gül
Nemek âlûdeyi üzre ruh-ı pür-tâbın
Dir gören kondı hemân âb-ı zülâl
üstine gül
Bülbülün dîdesine nahl-i tecellî
görinür
Pertev-efgen olıcak tâze nihâl
üstine gül
Andelîbün cigeri pâreleridür yer
yer
Bâğda zînet olan sanma ki dâl
üstine gül
Hasret-i rûyı ile Ârif o gülberg-i
terün
Yine kabrümde olursam gül-i âl
üstine gül
Gülşen-i lütf u sehâ Hazret-i
Şeyhhü’l-İslâm
Feyz-i halkı bitürür huşk nihâl
üstine gül
Açıla bâg-ı şerîfle gül-i
ünvân[ıla]
Nâ-şüküfte ola gülşende ki dâl
üstine gül (Çınar 2014: 82).
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 19.11.2021Eserlerinden Örnekler
Dîvân’dan
Çâk çâk itdi tenin bülbül-i lâl
üstine gül
Biçdi hûnin kefeni çıkdı nihâl
üstine gül
Ser-be-ser dagıla zeyn oldı bu
cism-i zârum
Benzer ol nakş ola fânûs-ı hayâl üstine
gül
Nemek âlûdeyi üzre ruh-ı pür-tâbın
Dir gören kondı hemân âb-ı zülâl
üstine gül
Bülbülün dîdesine nahl-i tecellî
görinür
Pertev-efgen olıcak tâze nihâl
üstine gül
Andelîbün cigeri pâreleridür yer
yer
Bâğda zînet olan sanma ki dâl
üstine gül
Hasret-i rûyı ile Ârif o gülberg-i
terün
Yine kabrümde olursam gül-i âl
üstine gül
Gülşen-i lütf u sehâ Hazret-i
Şeyhhü’l-İslâm
Feyz-i halkı bitürür huşk nihâl
üstine gül
Açıla bâg-ı şerîfle gül-i
ünvân[ıla]
Nâ-şüküfte ola gülşende ki dâl
üstine gül (Çınar 2014: 82).
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Dîvân’dan
Çâk çâk itdi tenin bülbül-i lâl
üstine gül
Biçdi hûnin kefeni çıkdı nihâl
üstine gül
Ser-be-ser dagıla zeyn oldı bu
cism-i zârum
Benzer ol nakş ola fânûs-ı hayâl üstine
gül
Nemek âlûdeyi üzre ruh-ı pür-tâbın
Dir gören kondı hemân âb-ı zülâl
üstine gül
Bülbülün dîdesine nahl-i tecellî
görinür
Pertev-efgen olıcak tâze nihâl
üstine gül
Andelîbün cigeri pâreleridür yer
yer
Bâğda zînet olan sanma ki dâl
üstine gül
Hasret-i rûyı ile Ârif o gülberg-i
terün
Yine kabrümde olursam gül-i âl
üstine gül
Gülşen-i lütf u sehâ Hazret-i
Şeyhhü’l-İslâm
Feyz-i halkı bitürür huşk nihâl
üstine gül
Açıla bâg-ı şerîfle gül-i
ünvân[ıla]
Nâ-şüküfte ola gülşende ki dâl
üstine gül (Çınar 2014: 82).
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Burhan Eren | d. 02 Mayıs 1972 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | FİRÂKÎ | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | IYDÎ /ÎDÎ, Bayram | d. ? - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | Burhan Eren | d. 02 Mayıs 1972 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | FİRÂKÎ | d. ? - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | IYDÎ /ÎDÎ, Bayram | d. ? - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Burhan Eren | d. 02 Mayıs 1972 - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | FİRÂKÎ | d. ? - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | IYDÎ /ÎDÎ, Bayram | d. ? - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Burhan Eren | d. 02 Mayıs 1972 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | FİRÂKÎ | d. ? - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | IYDÎ /ÎDÎ, Bayram | d. ? - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | Burhan Eren | d. 02 Mayıs 1972 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | FİRÂKÎ | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | IYDÎ /ÎDÎ, Bayram | d. ? - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | Burhan Eren | d. 02 Mayıs 1972 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | FİRÂKÎ | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | IYDÎ /ÎDÎ, Bayram | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |