AŞKÎ, Giritli

(d. ?/? - ö. ?/?)
divan-tekke şairi
(Divan-Tekke / 19. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Giritli Aşkî ile ilgili olarak tezkirelerde herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Aşkî’nin doğum ve ölüm tarihleri de kesin olarak bilinmemekle birlikte, divanında yer alan tarih manzumeleriyle vasiyetnamesinden şairin 18. yüzyılın son çeyreği ile 19. yüzyıl başları arasında yaşadığı ve asıl isminin Hüseyin olduğu anlaşılmaktadır. Yine aynı bölümde babasının adı İbrahim Ethem olarak kaydedilmiştir. Giritli Aşkî, Kadirî tarikatına mensuptur. Divânının serlevhasında yer alan “Hazâ Dîvânü’l Aşkîyyü’l- Kâdirîyyü’l- Girîdî el-me‘zûn min eş-Şeyh İbrahîm Hanîfü’l Kâdirî-i İstanbûlî kuddise sırrehû…” ifâdesi; şâirin Giritli olduğunu, İstanbullu Kâdîrî Şeyhi İbrahim Hanif’in mezuniyetinden geçtiğini ortaya koymaktadır. Bu bilgiye göre Aşkî’nin İstanbullu Şeyh İbrahîm Hanîf’în gözetiminde İstanbul’da bulunduğu ve ilgili tarikatin kurallarına uygun olarak eğitim gördüğü de söylenebilir. Ayrıca şairin, Kıbrıs’a ve hacca gitmiş olabileceğini düşündüren şiirleri de bulunmaktadır. O dönemde Kıbrıs, önemli bir ticaret menzili olduğu kadar deniz yoluyla hacca gidenlerin de güzergâhındaydı. Burada bulunan, Hz. Peygamberin halasının türbesi de kutsal topraklara gitmeden ziyaret edilmesi gereken önemli bir menzil olarak görülüyordu. Şairin Hz. Peygamberin halasının türbesini ziyareti üzerine söylediği şiiri böyle bir ihtimali düşündürmektedir.

Aşkî’nin mensur ve manzum eserleri divanıyla birlikte tek cilt halinde toplanmıştır. Neredeyse birbirinin aynı olan iki nüshadan biri Millî Kütüphane'de diğer de Diyanet Kütüphanesi'nde bulunmaktadır. Aşkî Efendi’ye ait olduğu kesin olan mensur ve manzum eserler şunlardır : a. Mensur eserleri: 1. Makâmât-ı Sûfiyye 2. Tabirnâme-i Bî-Nazâr Bahri 3. Risale-i Pend-i Âşıkân. b. Manzum eserleri: 1. Mesnevîler 2. Divân.

Aşkî Efendi, şiirlerinde Aşkî, Derviş Aşkî mahlaslarını kullanır. Yalnız bir şiirinde tevriyeli olarak adını, meşrebini ve bağlılığını da vurgulamak amacıyla Hüseynî mahlasını kullanmıştır. Aşkî, bir tekke şairidir. Mutasavvıf kişiliği şairlik kimliğinden önce gelir. Şeyh konumunda olması sebebiyle bildiklerini ve hissettiklerini gösterişe kapılmadan içinden geldiği gibi aksettirir. Bu durum pek çok tekke şairinde görüldüğü gibi Aşkî’nin de bazı şiirlerinde bir takım vezin ve kafiye kusurlarının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Şairin; münacat, na’t, istişfa ve düvazdehlerinde daha düzgün ve pürüzsüz bir söyleyişi vardır. Ancak bazı ince tasavvufi konulardan bahsettiği gazel, ilahi ve nutuklarında, anlam ön plana çıktığından vezin ve kafiye kusurları görülebilmektedir. Şair, edebiyatı özellikle de nazmı tasavvufi görüşlerini aktarma yolunda bir araç olarak görmüştür.

Kaynakça

Alper, Kadir (2005). Giritli Aşkî ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatcı (hzl). (2001). Bursalı Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Yay.

Giritli Aşkî Divanı. Milli Kütüphane Yazma A. 2592.

Giriti Aşkî Divanı. Diyanet Kütüphanesi Yazma F:B. 281.

Kılıç, Filiz (2004). "Giritli Divan Şairleri". Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi ( 32): 275-294.

Kurtoğlu, Orhan (2010). Girit Şairleri. Ankara: Akçağ Yay.

Salnâme-i Vilâyet-i Girid (1310). Def a-i sâlise. Girit Vilâyet Matbaası.

Salnâme-i Vilâyet-i Girid (1292). Defa 1. Matbaa-yı Vilâyet-i Girid.

Sevgi, Ahmet (1994). “Giritli Şairler”. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1992-1993 (7-8): 33-35.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DR. ÖĞR. ÜYESİ KADİR ALPER
Yayın Tarihi: 22.12.2014
Güncelleme Tarihi: 05.12.2020

Eserlerinden Örnekler

Gazel (Nutuk)

  Diñle şâhım bir acâyib nakl idem bu dem saña

 Bulduñ ise bir emânet sâhibi yoldan yana

 

  Tut anın dâmânını ayrılma andan pek sakın

 Küfr [ü] îmânı koyup ol hidmetiñde âşinâ

 

  Ol emânet sâhibini bulmadıñsa hayf olur

 Eğri dillerle oturma ‘ömrünü itme hebâ

 

 Beñzemez taklîde tahkik kıl nazar ‘irfân ile

 Nîceler bu yolda ey cân giydiler şâl [u] ‘abâ

 

 Şeklini tebdîl idinmiş matlab-ı dünyâ içûn

  Yok şefâ‘at anlara kim oldular ehl-i riyâ

 

  Ey melek haslet saña bir söz dahî diyem işit

  Bilmez isen kimdir ol mürşîd-i Hakk’a reh-nümâ

 

Tut teveccüh kalb evinden Hak Te‘âlâ gör nider

 ‘Âkıbet rü’yâ ile eyler işâret bir yana

 

 Şüpheden âri olur müşkilleri âsân olur 

 Şeyh müridini bulur hatm olur hep mâcerâ

 

Geç riyâdan ‘Aşkiyâ sen pîrden iste himmeti

Nutk-ı pâkinden gelür mürşid-i Hakkın bu nidâ

(Alper, Kadir (2005). Giritli Aşkî ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 18.)

 

Gazel

Mâh-i tâb-ı hüsnüñe hayrân iken n’oldu saña

Nîce düşdün bu ‘anâsır sûretine mübtelâ

 

Hayf ola añmazsa ger Mevlâsını ol pür-hüner

Kande kaldı gayr-ı memnûn okunan âyet aña

 

Tebbet oldu serzenîşin nîce bir uslanmadıñ

İntikâm u hırs-ı nefsinden begim uslansana

 

Hüsrevî hâkân iken mevâda mislin yoğiken

Harf-i Kün’den ‘âlem-i ecsâma geldiñ âşinâ

 

Aslına râci‘dürür her şey kim oldu muttasıf

Haşr olur anıñla ‘Aşkî dimedim mi ben saña

 (Alper, Kadir (2005). Giritli Aşkî ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. 20.)


İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1İsmail Safa Semenderoğlud. 1896 - ö. 03 Nisan 1948Doğum YeriGörüntüle
2ME’ÂBÎ, Lağımcıbaşı-zâde Şeyh Hacı Ahmed Me’âb Efendid. ? - ö. 1798-99Doğum YeriGörüntüle
3AZÎZ, Aziz Ali Efendid. ? - ö. 1798-99Doğum YeriGörüntüle
4İsmail Safa Semenderoğlud. 1896 - ö. 03 Nisan 1948Doğum YılıGörüntüle
5ME’ÂBÎ, Lağımcıbaşı-zâde Şeyh Hacı Ahmed Me’âb Efendid. ? - ö. 1798-99Doğum YılıGörüntüle
6AZÎZ, Aziz Ali Efendid. ? - ö. 1798-99Doğum YılıGörüntüle
7İsmail Safa Semenderoğlud. 1896 - ö. 03 Nisan 1948Ölüm YılıGörüntüle
8ME’ÂBÎ, Lağımcıbaşı-zâde Şeyh Hacı Ahmed Me’âb Efendid. ? - ö. 1798-99Ölüm YılıGörüntüle
9AZÎZ, Aziz Ali Efendid. ? - ö. 1798-99Ölüm YılıGörüntüle
10İsmail Safa Semenderoğlud. 1896 - ö. 03 Nisan 1948MeslekGörüntüle
11ME’ÂBÎ, Lağımcıbaşı-zâde Şeyh Hacı Ahmed Me’âb Efendid. ? - ö. 1798-99MeslekGörüntüle
12AZÎZ, Aziz Ali Efendid. ? - ö. 1798-99MeslekGörüntüle
13İsmail Safa Semenderoğlud. 1896 - ö. 03 Nisan 1948Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14ME’ÂBÎ, Lağımcıbaşı-zâde Şeyh Hacı Ahmed Me’âb Efendid. ? - ö. 1798-99Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15AZÎZ, Aziz Ali Efendid. ? - ö. 1798-99Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16İsmail Safa Semenderoğlud. 1896 - ö. 03 Nisan 1948Madde AdıGörüntüle
17ME’ÂBÎ, Lağımcıbaşı-zâde Şeyh Hacı Ahmed Me’âb Efendid. ? - ö. 1798-99Madde AdıGörüntüle
18AZÎZ, Aziz Ali Efendid. ? - ö. 1798-99Madde AdıGörüntüle