Madde Detay

Yahya bin Halil bin Çoban el-Burgazî şimdiki bilgilerimize göre en eski Türkçe fütüvvetnamenin müellifidir (Pala 2007: 185; Torun 1988: 48). Burgazî Fütüvvetnamesi, muhtemelen XIII. yüzyılda yazılmıştır (Taeschner 1928: 1065; Gölpınarlı 1949: 78-79). DTCF M. Con Kitapları, 536 nüshasında müellifin adı Yahya bin Halil bin Çopan el-Bulgarî olarak kaydedilmişse de bunun bir istinsah hatası olduğu anlaşılmaktadır (Pala 2007: 191). Başka nüshalarda Bur’avî, Bur’âdî, Burgavî gibi yazılışlar da vardır (Gölpınarlı 1953: 76; Yılmaz 2019: 1315-1316).

Müellifin hayatı hakkında bilgimiz yok denecek kadar azdır. Burgazî’nin tahsilini ve bu kitabı yazma sebebini kendi eserinden öğreniyoruz. Buna göre o, yirmi yaşına kadar okuma yazma bilmeyen cahil bir kişi iken âlimlere duyduğu aşırı sevgi ile daima onlarla sohbet etmiş ve fütüvvet erkânını öğrenmiştir. Ondan sonra medreseye gidip ilim talep etmiş, Antalyalı Hoca Salahüddin mektebinde ders okumuştur. Burada okumayı ve yazmayı üç aydan kısa bir zamanda öğrenmiş, bu duruma cümle halk ve üstadı hayran kalmışlardır.  Frenk dediği Haçlı ordusunun İskenderiye’yi kuşattığı tarihte Frenklerden birkaç kitap satın almış ve fütüvvet hakkında bir kitap yazmaya karar vermiştir (Pala 2007: 185; Gölpınarlı 1949: 112).

Burgazî’nin Arapça ve Farsça kaynaklardan yararlanarak böyle bir eseri yazabilmiş olması onun, geç yaşta okuma-yazma öğrenmiş olmasına rağmen ilim aşkı ile kendisini yetiştirmiş olduğunu göstermektedir. Müellif, kitabını Türkçe yazma sebebini şöyle izah etmektedir: “Türk dilince yazduguma sebeb ol oldı ki Rum halkı ekser Türk diline mensubdur biz dahı Türk ıstılahı üzerine yazduk ta ki ekser halayık andan müstefid olalar”. Ayrıca, Türkçe yazmasını dinî bir esasa dayandırarak, her kavme kendi dilinde peygamber gönderildiğine işaret eden ayete (Kur’an, XIV/4) atıfta bulunmaktadır (Pala 2007: 187, 192).

Burgazî’nin eserinin müellif nüshası elimize geçmemiştir. Burgazî Fütüvvetnamesi’nin çeşitli kütüphanelerde bugüne kadar tespit edilebilmiş yirmi nüshası vardır.  İstinsah edenler ise eseri kısaltmışlar ve kendi devirlerinin diline göre bazı değişiklikler yapmışlardır. Bu sebeple elimizdeki bütün nüshalar birbirinden az veya çok farklıdır (Pala 2007: 185; Yılmaz 2019: 1315).

Müellif, eserini yazarken Kur’an tefsiri, hadisler, peygamber kıssaları, Tezkiretü’l-Evliyâ, Kitabu’l-Kalâid, Esraru’l-Ârifin ve fütüvvet yoluna uygun çeşitli kitaplardan faydalandığını bildirmektedir. Burgazî’nin bu kitaplardan başka Ahmed ibni İlyas en-Nakkaş el-Harbutî’nin Tuhfetü’l-Vesaya adlı eserinden kitabının birçok yerinde iktibaslar yaptığı anlaşılmaktadır. Risaletü’l-Kuşeyriyye ve Nasırî’nin Fütüvvetname’si ile Mevlâna Celâleddin-i Rumî’nin Mesnevi’si de Burgazî’nin kaynakları arasında zikredilebilir (Pala 2007: 186-187; Gölpınarlı: 1953: 99).