Madde Detay

Asıl adı Mehmed olup, Hacı Süleyman adında bir tüccarın oğludur. Aydın’da doğan Mehmed Efendi burada yetiştikten sonra ilim tahsili maksadıyla İstanbul’a gitmiş, Birgili Mustafa Efendi'den ders almıştır. Bazı medreselerde müderrislik ve Rumeli’nde birkaç beldede kadılıklarda bulunduktan sonra Belgrad hakimi olmuş, orada evlenip yerleşmiştir. Büyük ihtimal bu sebeple Katip Çelebi Fezleke’sinde onun Belgradlı olduğunu kaydetmektedir. O sırada Budin valisi olan Murad Paşa’ya intisab eden Mehmed Efendi, paşa 1015/1606’da sadarete gelince onun tarafından İstanbul’a getirilmiş, 1016/1607’de Nazifzâde Mehmed Efendi yerine Kalenderhane Medresesi'ne müderris atanmıştır. Aynı sene Murad Paşa Celali isyanını bastırmak üzere Haleb’e giderken Mehmed Efendi’yi de ordu kadısı olarak yanında götürmüştür. Haleb’e gittiği sene serdar-ı ekremin iradesiyle Hidayet Efendi yerine Halep kadısı olmuştur. 1019/1610’da Edhemzâde Şeyhî Efendi yerine Bursa, 1023/1614’te Yahya Mehmed Efendi yerine Edirne, 1031/1622’de Hocazade Salih Efendi yerine İstanbul kadılığına atanmıştır. 1032/1622-23’te azlinden ve ikinci defa aynı göreve atanmasından sonra emekli olmuş, 1036/1626’da Anadolu kazaskerliğine atanmıştır. Bir sene sonra görevinden alınması üzerine sarf ettiği sözler sebebiyle padişah tarafından 1037 (1627) Rebiülevvelinin on altıncı günü Mekke’ye gitmesi için ferman çıkarılmış, fakat aynı ayın yirmi altıncı günü affolunmuştur. 1040/1631’de Silistre kasabası arpalık tayin olunan Çeşmî, 1041/1631’de ise Ebussuud Mehmed Efendi yerine Anadolu kazaskeri olmuştur. Daha sonra aynı sene Rumeli kazaskerliğine naklolunmuş, ikinci kez Rumeli kazaskerliği sırasında görevinden alınmış, affedilmesinden sonra 1044/1634’te İstanbul’da vefat etmiştir. Mehmed Efendi, Âşık Paşa semtindeki evinin bahçesine defnolunmuştur.  Mustafa, Mehmed Salih ve Abdurrahim isimli oğulları olan Çeşmî Mehmed Efendi, meşhur Çeşmîzâdeler sülalesinin de ceddidir. Oğullarından Mustafa Efendi Şam mollası olmuştur. Ailesi ile ilgili Mecelletü’n-nisâb ve Türk Şairleri’nde ayrıntılı bilgi verilmektedir.

 Bir gözü kör olduğundan Çeşmî mahlasını kullanan Mehmed Efendi'nin, kaynaklarda ilim ve fende üstat, himmet sahibi, gayretli ve çalışkan bir insan olduğu belirtilmektedir.

Aktan, Ali, A. Yuvalı, M. Hülâgü (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. II. İstanbul: Sebil Yay. 99-100.

Ergun, Sadettin Nüzhet (ty.). Türk Şairleri. “Çeşmî (Mehmed)”. C. 3. (yy.). 1109-1110.

Katip Çelebi (2009). Fezleketü Akvâli’l-Ahyâr fî ‛İlmi’t-Târîh ve’l-Ahbâr (Fezleketü’t-Tevârîh) Târîhu Mülûki Âli ‛Osmân. Ankara: TTK. 459.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nail Tuman,Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 1. Ankara: Bizim Büro Yay. 171.

Müstakimzâde Süleyman Sadeddin Efendi. Mecelletü’n-Nisâb. Süleymaniye Kütüphanesi. Halet Efendi Bölümü. Nr. 628. vr. 169b-170a.

Özcan, Abdülkadir (hzl.)(1989). Şeyhî Mehmed Efendi, Vekayiü’l-Fudalâ. İstanbul: Çağrı Yay. 14-15.

Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). “Çeşmî Mehmed”. C. 2. İstanbul: Dergâh Yay. 136.

Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi (2003). “Çeşmî”. C. 3. Ankara: AKM Yay. 55.

Derd-i sînem şem‛-i meclis gibi sûzân eyledi

Gussa dahı gönlümi ney gibi nâlân eyledi

Bagrumı mihnet sürâhî-veş tolu kan eyledi

Fikrümi tagıtdı gam aklum perîşân eyledi

 (Özcan, Abdülkadir (hzl.)(1989). Şeyhî Mehmed Efendi, Vekayiü’l-Fudalâ. İstanbul: Çağrı Yay. 15.)