Madde Detay
Mehmet H. Doğan
Mehmet Doğan, Mehmet Halil
(d. 28 Haziran 1931 / ö. 17 Şubat 2008)
Yazar, Subay
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Asıl adı Mehmet Zeki Tokyay'dır.
Adana’da dünyaya geldi. Ailesi Kurtuluş Savaşı’ndan sonraki mübadele sırasında
Rumeli’den Anadolu’ya göç edenlerdendi. Adana'da bir un fabrikasında bekçi olan
babasını üç yaşında kaybetti. Yaşamının ilk on yedi yılını Adana’dan dışarı
çıkmadan geçiren eleştirmen, Adana Lisesi’sini (1949) iyi bir derece ile
tamamladı. Lise eğitiminden sonra Harp Okulu’na girdi. İki yıl Ankara’da eğitim
aldı. Havacılık sınıfına girerek pilot olmak üzere Eskişehir'e uçuş okuluna
gitti. 1951’de Hava Harp Okulu’ndan mezun oldu. Pilot olarak Merzifon’a atandı.
1954’te Almanya’ya jet uçuş eğitimi için gönderildi. Almanya’dayken ilk oğlu
doğdu. Yurt dışından döndükten sonra Bandırma’da pilotluğa devam etti. Hava
kuvvetlerinin Eskişehir ve Merzifon üslerinde pilot olarak görev yaptı. 1956’da
sağlık nedenleriyle pilotluktan ayrıldı. 1959’da İngilizce öğretmenliği eğitimi
için Amerika’ya gönderildi. 1960’da ikinci oğlu dünyaya geldi. 1959-1970
yılları arasında İzmir Hava Lisan Okulu’nda İngilizce öğretmenliği yaptı.
1970’de ordudan kendi isteğiyle emekli olduktan sonra, Ege Üniversitesi Yabancı
Diller Okulu’nda 1977 yılına kadar İngilizce okutmanı olarak çalıştı. Edebiyata
genç yaşta şiir ve öykü yazarak başladı. 1960'dan itibaren deneme-eleştiri,
1980 sonrası ise şiir üzerine yazılara ağırlık verdi. Mehmet H. Doğan 17 Şubat
2008'de İzmir'de tedavi gördüğü hastanede yaşamını yitirdi (Ergülen, Tekelioğlu
2010: 17-33). Ayrıca eleştirmen TYS, Edebiyatçılar Derneği, Pen Yazarlar
Derneği üyesidir. (Ergülen, Tekelioğlu 2010: 17-33).
Çocukluk yıllarından itibaren
kitap okumayı seven eleştirmen, ortaokul birinci sınıfta şiirler yazmaya
başladı. Ortaokul üçüncü sınıfta okurken Garip şiiriyle tanışan yazarın ilk
şiiri arkadaşının çıkardığı Genç Nesillerden Şiirler (1945) adlı antolojide çıktı.
Aynı yıl küçük hikâyeler yazmaya başladı, Sarı Recep adlı öyküsü Yeni Adana
gazetesinde yayımlandı. Yazarın edebiyata olan ilgilisi lise yıllarında daha
çoşkun bir hal aldı. Bu dönemde Doğan, Halkevi’ne gelen Görüşler, Çığ, Kalem,
Ürün, Çukurova dergilerine yazılar gönderdi. İlk şiirleri Adana Halkevi dergisi
Görüş’te çıktı. Orhan Kemal, Yaşar Kemal ve Ümit Yaşar Oğuzcan gibi önemli
edebiyatçıları bu dönemde okudu. Ayrıca Orhan Kemal’in, Arif Dino’nun dinleyici
olarak katıldığı edebiyat geceleri düzenledi. Harp Okulu’ndayken Frasızca
öğrenmeye çalıştı ve Batı klasiklerini okumaya önem verdi. Bu dönemde Nurullah Ataç’ın Ulus’taki deneme-eleştiri
yazılarını, Sait Faik’in (Abasıyanık) dergilerdeki hikâyelerini ve Orhan Veli’nin (Kanık) hazırladığı Tercüme
Dergisi Şiir Özel Sayısı’nı
ilgiyle takip etti. Türk
edebiyatını yakından izlerken Batılı edebiyatçılardan Jean Racine, Thomas Mann gibi
yazarları severek okudu. (Ergülen, Tekelioğlu 2010: 17-33)
Yeditepe, Yeryüzü, Seçilmiş
Hikâyeler dergilerine şiirlerini yolladı. 1959’da Yön ve Sosyal Adalet dergilerinde
sanat-edebiyat yazıları yayımladı. Yön ve Sosyal Adalet’te çıkan eleştiri
yazılarını, 1966-1980 yılları arasında Papirüs, Şiir Sanatı, Yeni Edebiyat,
Dost, Yeni Dergi, Milliyet-Sanat, Politika gibi çeşitli süreli yayınlarda
yazmaya devam etti. Başlangıçta ‘‘bir sanat eserinden, sanat eseri olmadan önce
bir kavga aracı’’ işlevini benimseyen eleştirmenin görüşleri, ‘‘kendi iç
gelişim yasalarıyla değerlendirilmesi, toplumsal katkının bu iç yasalara uygun
olarak gelişmesi’’ anlayışına evrildi. Böylece sanat görüşlerini günlük
politikadan ayırmaya çalışan eleştirmen, sanat eserini toplumsal gelişimin
dışında görmemekle beraber sanatın iç gelişimini göz ardı etmemeye çalıştı.
1964’ten itibaren Yön, Yeni Dergi, Şiir Sanatı, Ant, Dost ve Yeni Edebiyat dergilerinde
eleştiri yazılarını bu fikirsel çerçeve içinde kaleme aldı. (Ergülen,
Tekelioğlu 2010: 17-33, Kurdakul 1983:179)
1960’dan itibaren deneme-eleştiri türünde, 1980’dan sonrada özellikle
şiir alanında yazılar yazdı. Mehmet H. Doğan eleştiri yazılarında çoğunlukla
İkinci Yeni ve 1980 sonrası şiiri üzerine yoğunlaştı.
Orhan Veli üzerine hazırladığı, Orhan
Veli’de Fikir Örgüsü (1967) yazısıyla Yeni Dergi Eleştiri Ödülü’nü; ilk kitabı Tekrarın
Tekrarı’yla (1972) TDK Eleştiri Ödülü’nü aldı. Türk edebiyatında önemli bir
kaynak olan İkinci Yeni Antolojisi (1969) adlı çalışmayı hazırladı. Nesin Vakfı
Yıllıkları’nı (1974-1984 arası 1982 yılı hariç) hazırladı. 100 Soruda Estetik (1975),
Birikime Dayanmak (1979), Şiirin Yalnızlığı (1986), Çağının Tanığı (1993), Şiir
ve Eleştiri (1998), Şimdi Uzaklardasın (1998) kitapları yayımlandı. 1993-2001
yılları arasında Adam Sanat Şiir Yıllıkları’nı; 2002-2004 yılları arasında
Kitaplık dergisi için YKY Şiir Yıllıkları’nı hazırladı. Deme-eleştiri- inceleme
türünde yazılar yazdı. Şiir Bugün (2001), Yılların Köpüğü (2004) ve Türk
Şiirinde Son Okumalar (2008) adlı deneme-eleştiri kitapları; Yüzyılın Türk
Şiiri 1900-2000 (2001) antolojisi yayımlandı. Mehmet H. Doğan, felsefeden insan
bilimine, sanat, edebiyat kurumundan estetiğe, romana, öyküye ve şiire uzanan
çeşitli dallarda otuza yakın eseri Türkçe’ye çevirmiştir. Önemli çevirilerinden
biri ünlü Macar düşünür G. Lukacs Avrupa Gerçekçiliği (1997) kitabıdır.
(Necatigil 1983: 132)
Mehmet H. Doğan deneme-eleştiri
türünde yazılarını ağırlıklı olarak şiir üzerine kaleme aldı. Yazılarında şiir,
şair ve şiirin toplumdaki yerini; eleştiride işlev, yönteme dair görüşlerinin
yanı sıra Türk şiirinin dönemlerine ve şairlerine dair çözümlemelerde bulundu.
Marksist eleştiri çerçevesine bağlı kalan yazar, eleştiri metodunda nesnelliği
benimseyerek öznel eleştiri kalıplarına bağlı kalmaya karşı çıktı. Sanat
akımlarını ve sanat eserlerini kendi çağları ve oluşum koşulları içerisinde ele
alınması gerektiğini; böylece eleştiride yanlış bir sanat anlayışının
kökleşmesini engellemeyi amaçlayarak sanatçıların sanat-dışı ölçütlerden özgür
bir ortamda çalışmalarını sağlamaları gerektiğini savundu. Ayrıca eleştirinin yerleşmesinde
bilinçli ve yetişmiş bir izleyici çevresinin oluşmasındaki önemli rolünü
yazılarında sıklıkla belirtti. (Doğan1999, 2006: 61-62, 24-30)
Kaynakça
Doğan H. Mehmet (2006). Yazının Bir Çağı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Doğan H., Mehmet (1999). Tekrarın Tekrarı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Ergülen, Haydar; Tekelioğlu, Orhan (2010). Şimdi O Güzel Bahçede: Mehmet H. Doğan Kitabı. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
Kurdakul, Şükran (1983). Düşün ve Edebiyatımızda Şairler ve Yazarlar Sözlüğü. İstanbul: Bilpa Yayınları.
Necatigil, Behçet (1983). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. İstanbul: Varlık Yayınları.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DUYGU ALTIN TELLİOĞLUYayın Tarihi: 14.03.2019Güncelleme Tarihi: 19.12.2020
Yayın Tarihi: 14.03.2019Güncelleme Tarihi: 19.12.2020
Güncelleme Tarihi: 19.12.2020
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
İkinci Yeni Antolojisi | Papirüs Yayınları / İstanbul | 1969 | Antoloji |
Tekrarın Tekrarı | Dost Yayınevi / Ankara | 1972 | Deneme |
100 Soruda Estetik | Gerçek Yayınevi / İstanbul | 1975 | İnceleme |
Birikime Dayanmak | Aydın Yayınevi / İzmir | 1979 | Deneme |
Avrupa Gerçekçiliği | Payel Yayınevi / İstanbul | 1977 | Çeviri |
Şiirin Yalnızlığı | Broy Yayınevi / İstanbul | 1986 | Deneme |
Türkiye'de Darbeler, Müdahaleler ve Siyasi Sistem | Rehber Yayınları / Ankara | 1990 | İnceleme |
Şiirler- Andrey Voznesenski | İyi Şeyler Yayıncılık / İstanbul | 1992 | Çeviri |
İletişim veya Dehşet Çağı | Timaş / İstanbul | 1993 | Deneme |
Çağının Tanığı Olmak | Yapı Kredi Yayınları / İstanbul | 1993 | Deneme |
Yazıdan Bakmak | Adam Yayınları / İstanbul | 1993 | Deneme |
Yanlış Okumalar- Umberto Eco | Can Yayınları / İstanbul | 1997 | Çeviri |
Şiir ve Eleştiri | Yapı Kredi Yayınları / İstanbul | 1998 | Deneme |
Şimdi Uzaklardasın | Yapı Kredi Yayınları / İstanbul | 1998 | Hatıra |
Yüzyılın Türk Şiiri (1900-2000) | Yapı Kredi Yayınları / İstanbul | 2001 | Antoloji |
Şiir, Bugün | Yapı Kredi Yayınları / İstanbul | 2001 | Deneme |
Adam Şiir Yıllığı (1994-2000) | Adam Yayınları / İstanbul | 1994,1995,1996,1997,1998,1999,2000 | Derleme |
YKY Şiir Yıllığı | Yapı Kredi Yayınları / İstanbul | 2002-2005 | Derleme |
Yalvaçlar ve Biliciler | Dünya Kitapları / İstanbul | 2004 | Deneme |
Yılların Köpüğü | Dünya Kitapları / İstanbul | 2004 | Deneme |
Türk Şiirinde Son Okumalar | İkaros Yayınları / İstanbul | 2008 | Deneme |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | MEYİTTÎ/SIRRİ, Süleyman Özdolap | d. 1894 - ö. 1963 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | Yücel Kayıran | d. 13 Eylül 1964 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | A. Turan Oflazoğlu | d. 1932 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | BAHATTİN ÇAMURALİ | d. 1931 - ö. 27.04.1991 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | CEVHERÎ, Maksut Aygün | d. 1931 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | Şükran Oğuzkan | d. 1931 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Kriton Dinçmen | d. 1946 - ö. 28 Temmuz 2008 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | ÇAĞLAYAN/AYŞE, Ayşe Çağlayan | d. 1939 - ö. 01.03.2008 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | Ükkaş Ülgen | d. 1933 - ö. 14 Mart 2008 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Safiye Akdoğan | d. 1956 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | Tarık Torun | d. 29 Mart 1965 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | Tarkan Barlas | d. 1979 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | Turgay Gönenç | d. 10 Mart 1939 - ö. 9 Şubat 2019 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Yahya Kanbolat | d. 1926 - ö. 1 Ağustos 2000 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Hamdi Koç | d. 20 Aralık 1963 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | Mehmet Yaşar Kandemir | d. 1941 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | KARABABA, Mehmet Ali Karababa | d. 1934 - ö. 16.03.1995 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | ŞEREF, Halîl Şeref Efendi | d. 1796 - ö. 1850-51 | Madde Adı | Görüntüle |