Madde Detay
İsmet Zeki Eyüboğlu
Derviş Kerem, Derviş Niyazi
(d. 1925 / ö. 12 Kasım 2003)
Yazar, Çevirmen, Araştırmacı
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
1925 doğumlu olan Eyüboğlu, Şakire Hanım ile ziraatçi Abdullah Eyüboğlu'nun oğlu; II. dönem TBMM üyesi Rahmi Eyüboğlu'nun yeğeni, yazar Sabahattin Eyüboğlu, şair, ressam Bedri Rahmi Eyüboğlu ve mimar Mualla Eyüboğlu'nun kuzenleridir. 1938 yılında Maçka Merkez İlkokulu'nu, 1944 yılında Yenikapı Ortaokulu'nu, 1948 yılında Vefa Erkek Lisesi'ni bitirdi. 1953'te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih, Felsefe ve Klasik Filoloji bölümlerinde eğitimini tamamladı (TBEA 2001). Yüksek lisans eğitimini "Lucretius'ta Bilgi Kavramı" isimli Latince teziyle yine İstanbul Üniversitesi'nde bitirdi (Kurdakul 1973). 1956-58 yılları boyunca Özel Gazetecilik Okulu'nda felsefe ve edebiyat dersleri verdi. Daha sonra iş hayatını sonlandırarak kendisini çevirmenliğe, araştırmacılığa ve yazarlığa adadı. Türkiye Felsefe Kurumu, TYS, Edebiyatçılar Derneği, Eyüboğlu Kültür ve Sanat Vakfı, Vefa Lisesi Mezunları Derneği üyeliklerinde bulundu (Necatigil 1999). 1995 yılında Hacı Bektaş Barış Ödülü'nü; 1996 yılında Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü'nü kazandı. 12 Kasım 2003'te, İstanbul'da öldü. Üsküdar Selimiye Camii'nde kılınan namazının ardından, Maçka'da toprağa verildi.
Edebiyat dünyasında ismine ilk kez 1946 yılında Tarihten Sesler isimli dergide rastlandı. Yeşilay, Varlık, Yansıma, Soyut, Yeni Ufuklar, Aydınlık, Türk Dili, ve İnsan isimli dergiler ile Dünya ve Cumhuriyet gazetelerinde köşe yazıları ve incelemeleri yayımlandı. Mavi Anadolu, Anadolu'nun kültürel birikimi, folklorik unsurlar, halk edebiyatı, Divan edebiyatı ve özellikle Karadeniz yöresine ait dil, tarih, kültür envanteri üzerine çalışmalar yaptı. Halk hekimliği, büyü ve fallar, halk inançları, Anadolu türküleri yazarın folklorik derleme ve araştırmalarının önde gelen konularıdır. 1948-58 yılları boyunca Karadeniz folkloruna ve halkbilime yönelik çalışmalarını Türk Folklor Araştırmaları dergisinde yayımladı. Bektaşilik başta olmak üzere tekke ve tasavvuf kültürü de yazarın eserlerinde yer verdiği diğer bir alan oldu. Bu yoldaki eserlerinde Derviş Kerem ve Derviş Niyazi müstearlarını kullandı. Latince, Almanca, Farsça ve Arapçadan yapmış olduğu çevirileri ile dikkati çeken yazar, Hz. Ali'nin ve İslâm öncesi Arap şairlerinden Yedi Askı şairi olarak bilinen yedi şairin şiirlerinden tercümeler de yaptı. Pir Sultan Abdal, Yunus Emre, Abdal Musa, Hatayî, Âşık Sadık ve Kaygusuz Abdal'ın şiirlerini topladı ve yayımladı. Divan şairlerinden Baki hakkında bir karşı biyografi kaleme aldı. İstanbul'un fethinin 500. yılında gerçekleştirilen yayın hareketlerine Destanlar İçinde Fatih isimli antolojisiyle dahil oldu. Turhan Açıkel, Sıdkı Akozan, Dündar Akünal, Faruk Nafiz, Ercüment Behzat başta olmak üzere, fetih ve Fatih temalı epik şiirleri, bu eserinde birleştirdi. Kendisinin kaleme aldığı fetih temalı şiiri "Yıldız" da eserde yer buldu. Fatih ve fethin yıldız motifiyle karşılandığı şiirde, Hz. Muhammed ile Hz. İsa’yı karşılaştıran ve konuşturan şair, kuşatmayı iki dinin savaşı olarak değerlendirdi (Çetindaş 2014).
Eyüboğlu'nun Kurtuluş Savaşı'ndaki Karadeniz milislerini işlediği Kara Zıpkalı Uşaklar Destanı bir yandan yöre tarihçiliğine bir yandan Kurtuluş Savaşı'na bir yandan da Anadolu destan halkasına bağlanan önemli bir destan oldu. Destanda hem tabiat tasvirlerine hem halkın sosyal hayatına hem de tarihsel bir mücadele sahasına değinilir. Maçka’nın Ocaklı Köyü’nden, İstanbul’a doğru yola çıkan anlatıcının muhayyilesinden takip ettiğimiz anlatıda, “destanlara sığmayan” savaşın, her sahada oldukça görkemli tasvir edildiği görülür. Şair, tabiat tasvirlerini oldukça canlı biçimde anlatır ve çeşitli kişileri kullanarak, Türklere karşı uygulanan mezalimi ve onun karşısında yerli halkın direnişini merkeze alır. Düşman rakibini tanımadan gelir ve nihayetinde “yılın yarısı mısır ekmeğini soğanla yiyen” ve “Elhamdülillah”tan başka söz bilmeyen ahalinin karşısına dikilir. Emperyalizm karşısında, millî duruşun değerinin yüceltildiği satırların ardından şair, Ali Yemen’in hikâyesini anlatır. Düşman, halka akıl almaz eziyetler yaparak ilerlerken, Ali Yemen, bir çete kurar ve direnişe başlar. Hamsiköy Deresi'nde yaralanan Ali Yemen'e, defalarca ölümden kurtardığı ve hürmet gösterdiği Başar köyünün papazı bakar görünür ve onu ilaç adıyla verdiği zehirle öldürür. Hrisantos çetesi hesabına iş gören bu papazdan da anlaşıldığı üzere, Karadeniz, kendi halkından da ihanet görmektedir. Destanda kadınların gücü, vatanseverliği ve mücadelesi ele alınmakta, Dede Korkut üslubu dikkat çekmektedir. Bunun dışında memleket edebiyatının etkisiyle şair, "yağı bol yumurtası peyniri, bir de delice balı vardır ilkçağdan beri" sözleriyle Maçka'nın belli özelliklerini verir. Osmanlı'ya karşı olumsuz bakışın hâkim olduğu eserde, Anadolu türkülerinden geniş alıntılar dikkati çeker. Yazar, Kara Zıpkalı dediği, Karadeniz insanını da yün bağlı çarıklarının üstüne, keçi kılından püsküllü kalçın giyen, zıpkaların uçkur bölümünde Sürmene Erzincan işi çift oluklu, gümüş kulaklı bıçakları bulunan, yiğit kişiler olarak tanıtır. Destanın son bölümünde ise eserin hatıralara dayanılarak kaleme alındığını, özellikle babasının anlattıklarının, destanın ana malzemesini oluşturduğunu belirtir. Şahsi hafızanın, millî hafızaya dönüşünü göstermesi ve bir yöre anlatısı olması bakımından da destan, oldukça önemlidir (Çetindaş 2014).
İdeolojisi ve sanatı birbirinden ayrı düşünülemeyecek olan Eyüboğlu, kaleme aldığı ve çok tartışmalı eseri Divan Şiirinde Sapık Sevgi isimli eserinde, Divan şiirinde sevgilinin cinsiyeti üzerinden bir değerlendirmeye gider. Yazar, Divan edebiyatının halktan kopuk oluşuyla başladığı yorumlarını, bu şiir ve edebiyatın ahlaki yargılara aykırı olduğu görüşüyle devam ettirir. Özellikle Nedim şiirlerinden hareketle Osmanlı'da gulamperestliğin varlığını belirten yazar, Safo üzerinden yorumlar da yapar. Osmanlı şiirinde sapkınlığın İran üzerinden ve Mevlana kanalıyla geldiğini, Mevlevilik'in Osmanlı şiirini bu anlamda etkilediğini belirtir.
İlk gençlik dönemini Nakşibendi tekkesinde geçirdiğini belirten ve tarikatların, daima örtük amaçları olduğunu söyleyen Eyüboğlu (1968), Türk Şiirinde Tanrı'ya Kafa Tutanlar isimli eserinde İslam ile edebiyatın bağını araştırır. Şairlerin Kuran açısından durumu, bade ve içki ilişkisi eserde tartışıldığı gibi felsefi bakımdan yorumladığı insan gerçekliğini, bir noktada özgürleşme arzusuna kapıldığını ve Tanrı ile ilişkilerini sorguladığını belirten yazar, Nesimi'den Hallac'a, Şeyh Bedreddin'den Kaygusuz Abdal'a, Mehmet Âkif'ten Tevfik Fikret'e uzanan çizgide, şairlerin Tanrı ile ilişkilerini yorumlar.
Eyüboğlu, bir de etimolojik sözlük kaleme alır. Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü isimli bu eser, Türkçenin yayılma alanlarının paralelinde Çinceden Hintçeye, hatta Antik Anadolu Medeniyetlerine varana dek pek çok kültürden etkilendiği yönündedir. Türkçenin saf kalmadığını belirtir. Atatürk ilkeleri ve fikirlerine dair eserleri yanında, özellikle Bektaşilik, Hacı Bektaş-i Veli ve Bektaşi edebiyatı hakkında da kapsamlı çalışmalarının olduğu gözlenen yazar, ömrüne, iki anı kitabı, şiir ve destanlar, antoloji ve sözlükler, çeviri ve çeşitli alanlarda araştırmalar sığdırmış bir kalemdir.
Kaynakça
(2001). Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi II. İstanbul: YKY.
Eyüboğlu, İsmet Zeki (1968). Türk Şiirinde Tanrı'ya Kafa Tutanlar. İstanbul: Okat.
Kurdakul, Şükran (1973). Şairler ve Yazarlar Sözlüğü. Ankara: Bilgi.
Necatigil, Behçet (1999). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü. İstanbul: Varlık.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DOÇ. DR. DİLEK ÇETİNDAŞYayın Tarihi: 04.01.2020Güncelleme Tarihi: 19.12.2020
Yayın Tarihi: 04.01.2020Güncelleme Tarihi: 19.12.2020
Güncelleme Tarihi: 19.12.2020
Eser Adı | Yayın evi | Basım yılı | Eser türü |
---|---|---|---|
Destanlar İçinde Fatih | İstanbul Üniversitesi Talebe Birliği / İstanbul | 1953 | Antoloji |
Sığırtmaç Türküleri | Çan / İstanbul | 1962 | Çeviri |
Resimli Seksoloji Ansiklopedisi | Arkın / İstanbul | 1963 | Çeviri |
Tarih Üstüne | Oluş / İstanbul | 1965 | Çeviri |
Sevişme Yolu | Elif / İstanbul | 1965 | Çeviri |
Müziğin Özünden Tragedyanın Doğuşu | Ataç / İstanbul | 1965 | Çeviri |
Düşünceler | Oluş / İstanbul | 1966 | Çeviri |
Gezgin ile Gölgesi | Oluş / İstanbul | 1966 | Çeviri |
Divan Şiirinde Sapık Sevgi | Okat / İstanbul | 1968 | Eleştiri |
Türk Şiirinde Tanrı'ya Kafa Tutanlar | Okat / İstanbul | 1968 | Araştırma |
İlkokullar İçin Türkçe Konuşturan Sözlük | Okat / İstanbul | 1969 | Diğer |
Bâki | Kitaş / İstanbul | 1972 | Biyografi |
Nietzsche | Milliyet / İstanbul | 1973 | Diğer |
Tanrı Yaratan Toprak Anadolu | Sinan / İstanbul | 1973 | Araştırma |
Kazak Kızı Nyuşa | Kervan / İstanbul | 1974 | Çeviri |
Cinsel Büyüler | Seçme Kitaplar / İstanbul | 1975 | Diğer |
Karadeniz Aşk Türküleri | Ada / İstanbul | 1976 | Derleme |
Anadolu Kuvvet Macunları | Seçme Kitaplar / 1976 | 1976 | Diğer |
Aşk Duaları, Cinler, Cinciler | Seçme Kitaplar / İstanbul | 1977 | Diğer |
Anadolu Halk İnançları | Hürriyet / İstanbul | 1977 | Araştırma |
Gülen Anadolu | Pencere / İstanbul | 1977 | Araştırma |
Dinler Tarihi Ansiklopedisi | Gelişim / İstanbul | 1977 | Araştırma |
Anadolu Büyükleri | Seçme Kitaplar / İstanbul | 1978 | Araştırma |
İnsanın Boyutları | Çağdaş / İstanbul | 1979 | Araştırma |
Alevilik Sünnilik: İslam Düşüncesi | Hür / İstanbul | 1979 | Araştırma |
Şeyh Bedrettin ve Varidat | Der / İstanbul | 1980 | İnceleme |
Bütün Yönleriyle Bektaşilik Alevilik | Yelken Matbaası / İstanbul | 1980 | İnceleme |
Kendi Sözleriye Atatürk İlkeleri | Uygarlık / İstanbul | 1981 | Araştırma |
Atatürk'ten Özdeyişler | Uygarlık / İstanbul | 1981 | Derleme |
Geçmişin Yaşama Gücü | Adam / İstanbul | 1982 | İnceleme |
Anadolu Halk Bilgisi Varlıklarının Oluşumu | Anadolu Sanat / İstanbul | 1984 | Araştırma |
Yedi Askı | Adam / İstanbul | 1985 | Çeviri |
Felsefe Nedir? | Say / İstanbul | 1986 | Çeviri |
Aşk Sanatı | Bilim Felsefe / İstanbul | 1987 | Çeviri |
Günün Işığında Tasavvuf Tarikatlar Mezhepler Tarihi | Geçit / İstanbul | 1987 | Araştırma |
Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü | Sosyal / İstanbul | 1988 | Diğer |
Bütün Yönleriyle Mevlana Celâleddin | Özgür / İstanbul | 1988 | Biyografi |
Pratik Usun Eleştirisi | Say / İstanbul | 1989 | Çeviri |
Hacı Bektaş Veli | Özgür / İstanbul | 1989 | Biyografi |
Şeytan Ayetleri Söylencesi | Uyarlık / İstanbul | 1989 | İnceleme |
Uygarlığın Çıkmazları | Uygarlık / İstanbul | 1990 | Eleştiri |
Sömürülen Alevilik | Özgür / İstanbul | 1991 | Eleştiri |
Alevi Bektaşi Edebiyatı | Der / İstanbul | 1991 | Antoloji |
Bütün Yönleriyle Kaygusuz Abdal | Özgür / İstanbul | 1992 | Biyografi |
Çin Denemeleri | Say / İstanbul | 1996 | Çeviri |
İslamda Bölünmeler Çelişmeler: Refah'ın Tırmanışı | Pencere / İstanbul | 1996 | Diğer |
Hz. Ali'nin Şiirleri | Pencere / İstanbul | 1997 | Çeviri |
Felsefe Açısından 12 Eylül | Pencere / İstanbul | 1997 | İnceleme |
Taşoluğun Başında | Pencere / İstanbul | 1998 | Şiir |
İslâm Dininden Ayrılan Cereyanlar: Nakşibendilik | Yenigün / İstanbul | 1998 | Diğer |
Kara Zıpkalı Uşaklar Destanı | Pencere / İstanbul | 1999 | Destan |
Varlığın Yapısı | Yeni Gün / İstanbul | 2001 | Çeviri |
Faust | Sosyal / İstanbul | 2001 | Çeviri |
Putların Alacakaranlığı ya da Çekiçle Felsefe Yapmanın Yolları | Say / İstanbul | 2002 | Çeviri |
Bilgelerin Dilinden | Pencere / İstanbul | 2002 | Derleme |
Maçka | Pencere / İstanbul | 2004 | Diğer |
Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Türk Kadını | Pencere / İstanbul | 2007 | Araştırma |
İran Edebiyatı | Pencere / İstanbul | 2007 | Araştırma |
Aeneas | Payel / İstanbul | 2010 | Çeviri |
Cinci Büyüleri, Yıldızname | Derin / İstanbul | 2014 | Diğer |
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | AFACAN, Sakine Şahin | d. 1907 - ö. 1971 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | HULÛSÎ, Alaybeyi-zâde Mehmed | d. ? - ö. 1889 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | SÜLEYMANCIK, Süleyman Kuruoğlu | d. 1864 - ö. 07.02.1937 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | Mehmet Karabulut | d. 1925 - ö. 11 Haziran 2003 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | SEYYARÎ, Seyyar Gözütok | d. 01.07.1925 - ö. 1962 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | İLYAS/FAKİR İLYAS, İlyas Yıldırım | d. 1925 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Necati Aykan | d. 1955 - ö. 21 Şubat 2003 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Nejat Muallimoğlu | d. 1926 - ö. 23 Temmuz 2003 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | Aydın Arıt | d. 1928 - ö. 9 Aralık 2003 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Ulugbet Esdevlet | d. 29 Nisan 1954 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | İsmail Sivri | d. 15 Ocak 1927 - ö. 2 Ağustos 2007 | Meslek | Görüntüle |
12 | Şahabettin Uzunkaya | d. 10 Temmuz 1919 - ö. 5 Eylül 2000 | Meslek | Görüntüle |
13 | Süleyman Portakal | d. 11 Nisan 1961 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Ali Günvar | d. 8 Temmuz 1953 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Nihat Ateş | d. 28 Nisan 1969 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | NİYAZİ | d. ? - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | Niyazi Zaimoğlu | d. 1927 - ö. 1 Mayıs 1999 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | KENZÎ, Kerim, Kerem | d. ? - ö. 1882/1883 | Madde Adı | Görüntüle |