Sabahattin Eyuboğlu

(d. 1908 / ö. 13 Ocak 1973)
Yazar, Akademisyen, Çevirmen, Belgeselci, Yayıncı
(Yeni Edebiyat / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Trabzon’un Akçaabat ilçesinde doğdu. Dedesi Hamdi Bey kadı, babası sonradan I. Meclis'te milletvekili olan Rahmi Bey’dir. Kütahya’da ve Trabzon’da eğitim alan Eyüboğlu, Trabzon Lisesi'nin son sınıfında iken Mustafa Kemal Atatürk’ün Avrupa’ya eğitim için gönderdiği ilk öğrenci grubuna dâhil olarak çoğunlukla Fransa’da dil ve edebiyat eğitimi aldı. 1928’de başlayan bu eğitim sürecinden sonra 1933’te yurda dönen Eyüboğlu, İstanbul Üniversitesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde ders vermeye başladı. Daha sonra Ankara’da Millî Eğitim'deki devlet hizmetini 1939’dan 1947’ye dek sürdürdü.

Sabahattin Eyuboğlu, Ankara’dayken Halkevleri ve Köy Enstitüleri ile ilgili önemli çalışmaların içinde yer aldı. Talim ve Terbiye Dairesi üyeliğinden alınıp müfettişliğe verilen Eyuboğlu, kendi imkânlarıyla 1947’de tekrar Paris’e gitti ve 1950’de yeniden yurda döndü. Sonrasında Magdelena Rufer’le birlikte yaşamaya başladı. Eyuboğlu, 1950’den sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde Mukayeseli Türk-Fransız Edebiyatı ve Teknik Üniversite Tatbikî Güzel Sanatlar Okulu’nda Sanat Tarihi dersleri okuttu. Sabahattin Eyuboğlu, Varlık ve diğer süreli yayınlarda çıkan denemelerinden sonra ülkede hatırı sayılır bir üne kavuştu. Bu dönemde ülkede artmaya başlayan geçmiş dönem Anadolu uygarlıklarına olan ilginin mimarlarından biri oldu.

12 Mart Muhtırası'nda tutuklanarak eşi de dâhil pek çok arkadaşıyla Maltepe Cezaevi’nde yattı. Eyuboğlu, 13 Ocak 1973 Cumartesi öğleden sonra Vedat Günyol ve Azra Erhat’la Gargantua çevirisini yaparken çalışmaya ara verişlerinden kısa bir süre sonra kalp durması nedeniyle vefat etti. Hiç çocuğu olmamıştır.

Çok yönlü bir kişiliğe sahip olan Eyuboğlu, yazarlığın ve akademisyenliğin yanı sıra çevirmendir. Platon’un Devlet’ine yaptığı çeviri ile ödül alan başarılı çevirmen, aynı kitabın ön sözünde çeviri, çevirmenlik ve çevirmenler hakkındaki görüşlerini açıklar. Ona göre çevirmenler en titiz okuyuculardır. Günlük hayatın koşturmacasında okuyucunun atladığı yerleri didik didik eder; her ne kadar süzgeçten geçirip anlamı sınırlandırsa da. Ayrıca hayran olduğu Shakespeare’in Hamlet eserine yaptığı çevirisine düştüğü notta çevirmen olarak ne kadar mütevazı olduğunu gösterir ve çevirmenin işinin şaire küçük bir kanat takmak olduğunu ama usta şairlerin kendi soluklarının gücüyle yine de uçtuğunu dile getirmektedir.

Eyuboğlu, Türk milletinin tarihini Anadolu’nun topraklarında arayan ve "anayurt" Anadolu’ya coğrafya gözüyle bakan “Mavi Anadoluculuk” düşüncesini ortaya çıkaran ekibin içindedir. Halikarnas Balıkçısı Cevat Şakir Kabaağaçlı, Azra Erhat, Vedat Günyol, İsmet Zeki Eyuboğlu, Faik Zeki İzer gibi isimlerden oluşmakta olan bu ekip Eti, Frig, Yunan, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı değerlerini benimsemek ve ortaya çıkarmak için 1950 ortalarında “Mavi Yolculuk”u başlatır. Bu yolculuk boyunca Ege kıyılarında demirledikleri her koyda buldukları tarihî kalıntılara izlerini bırakırlar.

Deneme yazarı olan Eyuboğlu’nun 26 yazıdan oluşan Mavi ve Kara adlı eseri daha sonra kitap olarak basılmıştır. Sabahattin Eyuboğlu, Varlık dergisinde halk türküsünü ve Ankara’da iken tanıştığı Âşık Veysel’i ve onun şiirini anlatırken yeni şiirin nasıl olması gerektiği ile ilgili görüşlerini de aktarmıştır. Buna göre yeni şairlerden beklenen eskiden olduğu gibi halktan kopuk ve uzak olmamaları, âdeta tercümanla anlaşmak zorunda kalmalarıdır. Ama tabii ki bu onlardan türkü yazmalarını beklemek de değildir ki bu ancak geriye dönüş olur; “hem halktan hem kendinden olmayı, hem düpedüz Türkçe hem kendince konuşmayı, kaybolmadan kaynaşmayı, çokluğuna katılmayı” başarmalarını umar. Aynen Âşık Veysel gibi. Batı'nın çoktan yaptığı halk eserlerine dönme işini Türk aydın ve sanatçısının ancak Cumhuriyet döneminde yapabilmiş olduğuna da hayıflanmaktadır.

Sabahattin Eyuboğlu, pek çok konuda yazı yazmıştır. Çoğunlukla süreli yayınlarda bulunan yazıları Eyuboğlu’nun yaşamında ve öldükten sonra arkadaşları tarafından kitap şeklinde yeniden yayımlanmıştır. Eyuboğlu’nun sanat yazılarını iki ciltte derleyen Azra Erhat, bunları Sabahattin Eyuboğlu Sanat Üzerine Denemeler ve Eleştiriler I: Söz Sanatları ve Sabahattin Eyuboğlu Sanat Üzerine Denemeler ve Eleştiriler II: Görsel Sanatlar olarak yayımlamıştır. Eyuboğlu, yakın arkadaşı ve öğrencisi Azra Erhat’ın ifadelerine göre, bu derlemelerle “[...] hemen de hiç ilgilenmemiştir. Bildiğim kadarınca ne okuyup düzeltme işini üzerine almış, ne de çevirilerinden gayrı kitaplarına bir ön söz yazmıştır.” Çeviri ve telif olmak üzere çok fazla yazı kaleme alan Eyuboğlu yine Azra Erhat’ın Sabahattin Eyuboğlu Sanat Üzerine Denemeler ve Eleştiriler adlı kitabının ön sözündeki ifadelerine göre “yazdığını bir daha okumayan” bir yazardır.

Kaynakça

Apaydın, Talip (1961). “Sabahattin Eyüboğlunun Sesi”. Varlık Dergisi. S. 546. s. 15.

Eyüboğlu, Sabahattin (1947). “Okur Yazarlar ve Köy Enstitüleri”. Varlık Dergisi. S. 318. s. 4.

Eyüboğlu, Sabahattin (1952). “Halk Şiiri ve Aşık Veysel”. Varlık Dergisi. S. 383. s. 4.

Gut, Emine (2017). Köy Enstitüleri. Bitirme Tezi. Giresun: Giresun Üniversitesi.

Platon (1962). Devlet (Çev. Sabahattin Eyüboğlu). İstanbul: Kültür Yayınları. s. V-VI.

Shakespeare, William (2008). Hamlet (Çev. Sabahattin Eyüboğlu). İstanbul: Kültür Yayınları. s. 169.

Türk, Hatem (2017). Bir Mavi Yolcu: Sabahattin Eyüboğlu. Trabzon: Serander Yayınları.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. HATEM TÜRK
Yayın Tarihi: 08.05.2019
Güncelleme Tarihi: 19.12.2020

Eser AdıYayın eviBasım yılıEser türü
Türk Halk Bilmeceleriİstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları / İstanbul1937Derleme
Fatih Albümüne Bir Bakışİstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları / İstanbul1955İnceleme
Saklı Kiliseİstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları / İstanbul1957İnceleme
Dörtlükler / Ömer HayyamÇan Yayınları / İstanbul1961Çeviri
Mavi ve KaraAtaç Kitabevi / İstanbul1961Deneme
Yunus Emre’ye SelâmÇan Yayınları / İstanbul1966Biyografi
Pir Sultan AbdalCem Yayınevi / İstanbul1969Biyografi
Yunus EmreCem Yayınevi / İstanbul1971Biyografi
Avrupa Resminde Gerçek Duygusuİstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları / İstanbul1972İnceleme
Sanat Üzerine DenemelerCem Yayınevi / İstanbul1974Deneme
Gökyüzü Mavi KaldıCem Yayınevi / İstanbul1978Diğer
Köy Enstitüleri ÜzerineCem Yayınevi / İstanbul1979Diğer

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Nergihan Yeşilyurtd. 07 Nisan 1985 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2HAYDARd. ? - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
3Yaşar Miraçd. 9 Eylül 1953 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4HASAN, Hasan Asland. 1908 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5MİKAYİL MENSUROVd. 1908 - ö. 1931Doğum YılıGörüntüle
6SALMAN ELİYEVd. 1908 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7Halikarnas Balıkçısı (Musa Cevat Şakir Kabaağaçlı)d. 17 Nisan 1890 - ö. 13 Ekim 1973Ölüm YılıGörüntüle
8Arkadaş Z. Özgerd. 08 Ocak 1948 - ö. 05 Mayıs 1973Ölüm YılıGörüntüle
9Kurutluoğlu, Kudretd. 1897-1899 (?) - ö. 1973Ölüm YılıGörüntüle
10Zebercet Coşkund. 11 Aralık 1933 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Sadık Güneşd. 1961 - ö. ?MeslekGörüntüle
12Tarık Mümtaz Gözteped. 1893 - ö. 24 Ocak 1977MeslekGörüntüle
13Melike İncid. 19 Eylül 1975 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Baha Dürderd. 8 Şubat 1912 - ö. 17 Temmuz 1983Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Halim Yağcıoğlud. 1919 - ö. 1 Aralık 2008Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Sabahattin Çankayad. 1921 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17Sabahattin Yalkınd. 11 Mart 1934 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
18Yeşim Eyüboğlud. 18 Kasım 1965 - ö. ?Madde AdıGörüntüle