Madde Detay

Günümüzde Makedonya sınırları içinde kalan Kalkandelen (Tetova) kasabasındandır. Tezkirelerde hakkında bilgi bulunmasına rağmen çoğu birbirinin tekrarı olduğundan hayatı hakkındaki bilgilerimiz oldukça sınırlıdır. Asıl adı ve ailesi hakkında bilgi yoktur. Riyâzî, meşrebinde “fakr u fenâ” emareleri olduğu için bu mahlası seçtiğini söyler. Hakkında bilgi veren bütün tezkirelerde -mahlasından hareketle- maddeten yoksul ama gönlü zengin bir kişi olduğundan söz edilir. Sicill-i Osmânî’ye göre Kanuni dönemi ortalarında öldü. Kimi çalışmalarda Latîfî’nin Sultan Selîm devrinde vefat ettiğini belirttiği Fakîrî ile aynı kişi olarak gösterilirken (Mesela bkz. Levend 1958: 32; Cunbur 2004: 16-17, Yılmaz 1995: 131; Ambros 2013) kimilerinde ayrı iki şair olarak takdim edilmektedir (Kurnaz-Tatçı 2001: 781; “Fakîrî” 1979: 151). Riyâzî de -muhtemelen- Latîfî’deki Fakîrî maddesinden alarak şairin Sultan Selîm devrinde öldüğünü kaydeder (Riyâzî, vr. 86b). İki Fakîrî’nin biyografisi sadece vefat tarihlerinde değil başka hususlarda da farklılık göstermektedir. Özellikle de Ta’rîfât’ını 941 / 1534 yılında yazıp Kanûnî’ye sunmuş olduğunun bilinmesi, belirsizliği daha da derinleştirmektedir. Latîfî Tezkiresi’ndeki Fakîrî’nin “Rumelili” olduğu bilgisi dışında diğer kaynaklardaki Fakîrî ile benzer bir özelliği görünmemektedir. Diğer kaynaklarda mesleğine dair bir bilgi yokken Latîfî şairin Budin’in yeni fethedildiği sırada Rumeli’nde “bazen imamlık, bazen hatiplik, bazen remmallık, bazen tabiplik” yaptığını söylemektedir. Ancak, bu bilgi, meseleyi daha da karmaşık hâle getirmektedir. Zira Budin 13 Zilkade 932 (22 Ağustos 1526) tarihinde Kanunî Sultan Süleyman tarafından fethedilmiştir. Buna rağmen hem matbu, hem Latin harfli neşirlerde (Latîfî 1314: 268; Canım 2000: 440) “Sultan Selîm devrinde fevt oldu.” kaydının bulunması nüshaların istinsahında “Süleymân” kelimesinin “Selîm” olarak yazılmasıyla ortaya çıkan ve sonradan yaygınlaşan bir hata olması ihtimalini düşündürmektedir. Bununla birlikte, şairin hemen bütün kaynaklarda bahsedilen Ta’rîfât’ından veya bir başka eserinden Latîfî’de söz edilmemesi, verilen şiir örneklerinin benzeşmemesi gibi farklılıklar da göz önüne alındığında iki Fakîrî’nin ayrı şairler olması da, aynı şair olması da mümkün görünmektedir.

Risâle-i Ta’rîfât: Şairin, üzerinde Edith G. Ambros ve Kâşif Yılmaz’ın çalışmaları bulunan en tanınmış eseridir. 941 (1534-35) tarihinde kaleme alınan eser mefâîlün mefâîlün  feûlün vezninde bir mesnevidir. 159 fasıl içinde çeşitli devlet görevlisi, ticaret erbabı ve sanatkâr tipleri şehrengiz üslubunda kısa kısa tarif edilmektedir (Nüshaları: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY 3051, Köprülü Kütüphanesi Fâzıl Ahmed Paşa Nr. 270, Süleymaniye Kütüphanesi Fatih 5424 ve Topkapı Sarayı, Bağdat 404).

Şehrengîz-i Fakîrî: Kimi nüshaları aynı aruz kalıbıyla yazılan Ta’rîfât’la karışan (Levend 1958: 31) Şehrengîz-i Fakîrî İstanbul tavsifi ve 43 gencin nitelenmesinden oluşur (Nüshaları: Köprülü Kütüphanesi Fâzıl Ahmed Paşa Nr. 270, İstanbul Üniversitesi Ktp, TY 3051 ve Atatürk Üniversitesi Ktp., Agâh Sırrı Levend 189-190). 

Letâif:  Fakîrî’nin bir başka eseri olan Letâif, insanlar, hayvanlar ve diğer çeşitli konularda yaklaşık 35 anekdot içeren bir toplamadır. Eserin bilinen tek nüshası Staatsbibliothek Berlin or. quart 1988, part 48’de kayıtlıdır. 

Sâkî-nâme: Feûlün feûlün feûl vezninde yazılmış 101 beyitten oluşan tasavvufî bir mesnevidir (Nüshası: İstanbul Üniversitesi Ktp., Ty. 4097)

Fakîrî’nin Edirneli Nazmî’nin Mecma’u’n-Nezâ’ir’inde ve Pervâne Bey Mecmuası’nda hemen hepsi birbirinin aynısı olan 57’şer adet şiiri yer almaktadır.

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Ambros, Edith (1991). “An Ottoman Laṭîfe of the 16th century”. Osmanlı Araştırmaları (XI): 25-34.

Ambros, Edith (1998). “The Image in the 16th century of representatives of science and technology: cameos by the Ottoman poet Fakîrî”. Proceedings of the XIIth Congress of the Comité International d'Études Pré-Ottomanes et Ottomanes. Praha 1996. Praha: Archív Orientální. 17-28.

Ambros, Edith Gülçin (1990). “The Letâif of Fakiri: Ottoman poet of the 16th century”. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes 80: 59-78.

Ambros, Edith Gülçin (1992). Six lampoons out of Fakîrî's Risâle-i Ta’rifât. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes 82: 27-36.

Ambros, Edith Gülçin vd. (1998). “Von Dichtern, Elefanten und Oliven”. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes 88: 51-64.

Ambros, Edith Gülçin and Hülya Hanci (2013). “Faqîrî”. Encyclopedia of İslâm. 3 rd edition. (Yayıma hazır madde)

Canım, Rıdvan (hzl.) (2000). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzemâ. Ankara: AKM Yay.

Canım, Rıdvan (1988). Türk Edebiyatında Sakiname ve İşretname. Ankara: Akçağ Yay.

Cunbur, Müjgân (2004). Türk Dünyası Edebiyatçılar Yazarlar ve Şairler Ansiklopedisi. C. 4. Ankara: AKM Yay. 16-17.

“Fakîrî” (1979). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: Dergâh Yay. 151.

Kılıç, Filiz (hzl.) (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.

Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2001). Mehmet Nail Tuman, Tuhfe-i Nâ’ilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  Ankara: Bizim Büro Yay.

Kutluk, İbrahim (hzl.) (1978). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: TTK Yay.

Levend, A. Sırrı (1958). Türk Edebiyatında Şehr-engizler ve Şehr-engizlerde İstanbul. İstanbul: Baha Matbaası.

Pervâne Bey. Mecmû’a-i Nezâ’ir. Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat Nr. 406, vr. 30a, 47b, 62b.

Riyâzî. Riyâzü’ş-Şu’arâ. Süleymaniye Kütüphanesi, Es’ad Ef. Nr. 3871, vr. 86b.

Sungurhan Eyduran, Aysun (hzl.) (2008). Beyânî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ.  http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83502/beyani----tezkiretus-suara.html [erişim tarihi: 20.03.2013]

Şemseddîn Sâmî (1314). Kâmûsu’l-A’lâm. İstanbul: Mihrân Matbaası.

Yılmaz, Kâşif (1993). “Fakîrî’nin Kânûnî'ye Sunduğu, Risâle-i Târîfât Adlı Eserinin Kültür ve Medeniyet Tarihimiz Açısından Önemi”. Yedi İklim (5): 44-46.

Yılmaz, Kâşif (1977). Şehrengîz-i Fakîrî – Risâle-i Ta’rîfât. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Yılmaz, Kâşif (1995). “Fakîrî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: TDV Yay. 131-132.

 Gazel

 Gözden geçürdi mushaf-ı hüsnüñ varak varak

 Nûr âyetini tıfl-ı dil okur sebak sebak

 Gonçe lebüñ safâsı ile lâle mest olup

 Bezm-i çemende tolular içer çanak çanak

 Cândan eser bulımadı nice ki sînemüñ

 Gam-hânesini tîrüñ aradı bucak bucak

 Aldukça yâr agzına sundum piyâleyi

 Gitdüm adem diyârına miskîn ayak ayak

 Bezm-i çemende şâh-ı güle pîş-keş içün

 Zer götürür başında çiçekler tabak tabak

 Seyl-âb gibi taşlar ile dögünüp revân

 Sen serv-kaddi göz yaşı arar sokak sokak

 Sora sora çü Mekke’yi bulurlar ey nigâr

 Bilür Fakîri Ka’be-i kûyuñ konak konak 

(Köksal, M. Fatih (2012). Edirneli Nazmî, Mecma’u’n-Nezâ’ir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-292688/h/edirneli-nazmi-mecmaun-nezair.pdf.1325.)