Madde Detay
HÂKİM, Seyyid Mehmed Efendi
(d. ?/? - ö. 25 Ekim 1770/5 Recep 1184)
divan şairi ve vakanüvis
(Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Asıl adı Mehmed’dir. İstanbul’da doğdu. Gedikpaşa Mahallesi Camii imamı Bıçakçızâde Seyyid Halîl Efendi’nin oğludur. 18. yüzyıl başlarında doğduğu tahmin ediliyorsa da şairin doğum tarihi ve ailesinin diğer fertleri ile ilgili net bir bilgi yoktur. Hâkim, İstanbul’da doğmuş ve yaşamış olmanın verdiği imkânları iyi değerlendirmiş; iyi bir eğitim alıp dönemin ünlü âlimlerinden istifade etmiştir. Arapça, Farsçayı ve çeşitli ilimleri Yanyalı Es'ad Efendi’den ileri derecede okumuş ve öğrenmiştir. Yine meşhur âlim ve mutasavvıflardan Bursalı İsmâil Hakkı Efendi’den ders okumuş ve feyiz almıştır. Hat sanatı ile de meşgul olan şair, nesih ve sülüsü İsmail Efendizâde Abdullah Efendi’den meşk etmiş, Devhatü’l-Küttâb sahibi Suyolcuzâde Mehmed Necîb Efendi’den “ketebe” icazeti almıştır. Hocası, onun hurde, talik ve divani hatlarında da maharetli olduğunu kaydeder. Tasavvuf eğitimine, Hasan Sezâ'î ve Bursalı İsmail Hakkı Efendilerin katkıları olmuştur (İlgürel 1997:189). Sâlim Tezkire'sine göre Hâkim, gezip görmeyi çok seven bir kişidir; Mısır, İran, Rumeli, Anadolu ve Arabistan’da görmediği bir köşe kalmamıştır. Hâkim’in vakur bir edip olduğunu kaydeden Sâlim, onun iyi bir bilgin olması, sarayda yıllarca görev yapmasına karşılık akranlarına göre daha yalın bir hayat sürdüğünü yazar (İnce 2005: 293-294). Hâkim ilk olarak, Mısır seyahati dönüşünde, I. Mahmûd döneminde sarayda sadaret kaleminde başladığı görevine silahdar kâtibi, haslar mukataacısı, cebeciler kâtibi, vakanüvislik, sipahiler kâtibi, maliye tezkirecisi, ruznamecilik gibi çeşitli unvanlarla devam etmiştir. Bu görevler içinde en uzun süreni vakanüvislik olmuştur. 4 Mayıs 1753 tarihinde aldığı vakanüvislik görevini 1766 yılına kadar sürdürmüştür (Aktepe 1976:176). 4 Kasım 1766’da ikinci kez cebeciler kâtibi, son olarak da küçük ruznamecilik görevini yerine getirmiştir. Bu görevde iken 25 Ekim 1770 tarihinde Regaip gecesinde (5 Recep 1184) vefat etmiştir. Mezarı, İstanbul Haydarpaşa’da Ayrılık Çeşmesi yakınlarındadır (Kütükoğlu 1953: V-71).
Hâkim’nin mensur ve manzum bilinen 19 adet eseri vardır. Eserlerinden bazıları şunlardır:
1. Dîvân: 10’a yakın nazım şekli ve 200’ün üzerinde manzumenin bulunduğu mürettep bir divandır. Bilinen iki nüshası İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Bölümü 1224 ve 5586 arşiv numarası ile kayıtlıdır. Şiirlerinde Hâkim mahlasını kullanır. Dîvân'ın tenkitli metni doktora tezi olarak hazırlanmıştır (Poyraz 2008).
2. Nazîre-i Hilye-i Hâkânî: Hâkânî’nin ünlü hilyesine nazire olarak yazılan 422 beyitlik bir mesnevidir.
3. Vekâyî-i Devlet-i Âlîyye bi-Kalem-i Seyyid Hâkim: Hâkim Târihi olarak da bilinen bu eser yazarın 1166-1180 yılları arasında vakanüvis iken tutmuş olduğu resmî kayıtlardan oluşan vekainamelerden ibarettir ve iki ciltten oluşur. Üzerinde lisans tezi hazırlanmıştır (Özcan 1984).
4. Acâibü’l-Ahbâr fî Ahbârı Seyyidü’l-Ahyâr: Bir siyer kitabı olan eserde Hâkim, Hz. Peygamberin şefaatine ulaşmak için doğum ve peygamberlik görevinin müjdesiyle ilgili bir eser yazdığını belirtir.
5. Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ: Eser mesnevî tarzında yazılmıştır ve 300 beyitten oluşur. Allah’ın güzel isimlerini tavsif eder. Yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır (Kızılabdullah 2004).
Tezkirelerde edebî kişiliğinden övgüyle bahsedilir. Eserlerini genellikle edebiyat, din ve tarih konularında kaleme alan Hâkim, çağdaşları olan Nedîm ve Şeyh Gâlib gibi şairliğiyle öne çıkamamıştır. Manzum ve mensur birçok telif ve tercüme eseri, şerh ve nazireleri bulunması, çeşitli konularda yazması ve iki büyük şairle aynı asrı paylaşması, onların gölgesinde kalmasına neden olmuştur. Klasik şiir geleneğine bağlı kalan Hâkim, zaman zaman yenilik arayışlarına girerek bunları şiirlerine yansıtmış, kimi zaman da Sebk-i Hindî özelliklerini taşıyan beyitler kaleme almıştır. Tezkirelerin bir kısmı onun yalnızca tarihçiliği ve tarih düşürmesindeki ustalığı ile ilgilenmişlerdir. M.1755 yılında İstanbul Boğazı’nın -Sütlüce ile Eyüp arasının- donması üzerine düşürdüğü tarih bunların en meşhurudur (Akbayar 1996: 560).
Kaynakça
Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanî . İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Aktepe, Münir (1976). Şemdânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür’i’t-Tevârih. İstanbul. 176.
Babinger, Franz (1982). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok. Ankara: KTB Yay.
Banarlı, Nihat Sami (1998). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. C.2. İstanbul: MEB Yay.
Bursalı Mehmed Tâhir (1299). Osmanlı Müellifleri. C.2. İstanbul: Matbaa-i Âmire. 142.
İlgürel, Mücteba (1997). “Hâkim Mehmed Efendi”. İslam Ansiklopedisi. C.15. İstanbul: TDV Yay.
İnce, Adnan (hzl.) (2005). Sâlim, Tezkiretü’ş-Şuarâ.. Ankara: AKM Yay.
Kızılabdullah, Şahin (2004). Hâkim Seyyid Mehmed Efendi Hayatı, Eserleri ve Mamzum Şerh-i Esma-i Hüsna’sı. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Kilisli, Muallim Rıfat (tertip eden) (1942). Suyolcu-zâde Mehmed Necîb Devhâtü’l-Küttâb. İstanbul. 43.
Kütükoğlu, Bekir (1953). “Müverrih Vâsıf’ın Kaynaklarından Hâkim Tarihi”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 5: 69-76.
Müstakimzâde Süleyman Sâ’deddîn Efendi (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. Türk Tarih Encümeni Külliyâtı. İstanbul: Devlet Matbaası.
Özcan, Abdulkadir (hzl.) (1984). Hâkim Tarihi. Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Poyraz, Yakup (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
Poyraz, Yakup (2007). “Hâkim Seyyid Mehmed Efendi’nin ‘Nazire-i Hilye-i Hâkanî’ Adlı Eseri”. Turkish Studies 2 (3): 449-488.
Yılmaz, Ahmet (1991). Müstakimzâde Süleyman Sadettin Hayatı, Eserleri ve Mecelletü’n-Nisâb’ı. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DOÇ. DR. YAKUP POYRAZYayın Tarihi: 25.10.2013Güncelleme Tarihi: 18.11.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Pâ-mâl-i ‘aşka râhat u sâmân olur mı hîç
Bî-pâ vü ser-bürehneye dâmân olur mı hîç
Ebrûsıdur nişân-ı melâhat o mehveşün
Bî-pençe zîb-i safha-i fermân olur mı hîç
Seng-i siyâha hûn-ı ciğer eylemez eser
Zâhid harîf-i neşve-i mestân olur mı hîç
Pervâne gibi âteş-i ‘aşk ile yanmayan
Bezm-i harîm-i vuslata şâyân olur mı hîç
Hâkim rehîn-i deşt-i cünûn olmasa eğer
Dâ’im esîr-i zülf-i perîşân olur mı hîç
(Poyraz, Yakup (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. 406.)
Gazel
Sû-be-sû çeşm-i tenün ‘işve-i cânâne gazel
Teng olur nâtıka-i kâfiye-sencâna gazel
Vasf-ı la’l-i leb-i cânâneyi işrâb ideli
Devr iderse n’ola meyhâne-be-meyhâne gazel
Çâk çâk eylemese sînesini olmaz idi
Şâne-i ‘ukde-güşâ zülf-i perîşâna gazel
Şi’rde hikmet ile sihr ü beyân oldığına
Yetişür nefha-i i‘câz-ı Kelîmâne gazel
Kim olurdı ana tamgâ-zen-i tahsîn-i kabûl
Gelmese bender-i endîşede im‘âna gazel
Dest-mâl-i sühanı işleme zen-dost gibi
Şehvet-engîz olamaz tavr-ı Nedîmâne gazel
Rûmı seyr eyledi sahbâ-yı hayâlün Hâkim
Ba’dezîn eyle revân milket-i Îrâna gazel
(Poyraz, Yakup (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. 469.)
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 25.10.2013Güncelleme Tarihi: 18.11.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Pâ-mâl-i ‘aşka râhat u sâmân olur mı hîç
Bî-pâ vü ser-bürehneye dâmân olur mı hîç
Ebrûsıdur nişân-ı melâhat o mehveşün
Bî-pençe zîb-i safha-i fermân olur mı hîç
Seng-i siyâha hûn-ı ciğer eylemez eser
Zâhid harîf-i neşve-i mestân olur mı hîç
Pervâne gibi âteş-i ‘aşk ile yanmayan
Bezm-i harîm-i vuslata şâyân olur mı hîç
Hâkim rehîn-i deşt-i cünûn olmasa eğer
Dâ’im esîr-i zülf-i perîşân olur mı hîç
(Poyraz, Yakup (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. 406.)
Gazel
Sû-be-sû çeşm-i tenün ‘işve-i cânâne gazel
Teng olur nâtıka-i kâfiye-sencâna gazel
Vasf-ı la’l-i leb-i cânâneyi işrâb ideli
Devr iderse n’ola meyhâne-be-meyhâne gazel
Çâk çâk eylemese sînesini olmaz idi
Şâne-i ‘ukde-güşâ zülf-i perîşâna gazel
Şi’rde hikmet ile sihr ü beyân oldığına
Yetişür nefha-i i‘câz-ı Kelîmâne gazel
Kim olurdı ana tamgâ-zen-i tahsîn-i kabûl
Gelmese bender-i endîşede im‘âna gazel
Dest-mâl-i sühanı işleme zen-dost gibi
Şehvet-engîz olamaz tavr-ı Nedîmâne gazel
Rûmı seyr eyledi sahbâ-yı hayâlün Hâkim
Ba’dezîn eyle revân milket-i Îrâna gazel
(Poyraz, Yakup (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. 469.)
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 18.11.2020Eserlerinden Örnekler
Gazel
Pâ-mâl-i ‘aşka râhat u sâmân olur mı hîç
Bî-pâ vü ser-bürehneye dâmân olur mı hîç
Ebrûsıdur nişân-ı melâhat o mehveşün
Bî-pençe zîb-i safha-i fermân olur mı hîç
Seng-i siyâha hûn-ı ciğer eylemez eser
Zâhid harîf-i neşve-i mestân olur mı hîç
Pervâne gibi âteş-i ‘aşk ile yanmayan
Bezm-i harîm-i vuslata şâyân olur mı hîç
Hâkim rehîn-i deşt-i cünûn olmasa eğer
Dâ’im esîr-i zülf-i perîşân olur mı hîç
(Poyraz, Yakup (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. 406.)
Gazel
Sû-be-sû çeşm-i tenün ‘işve-i cânâne gazel
Teng olur nâtıka-i kâfiye-sencâna gazel
Vasf-ı la’l-i leb-i cânâneyi işrâb ideli
Devr iderse n’ola meyhâne-be-meyhâne gazel
Çâk çâk eylemese sînesini olmaz idi
Şâne-i ‘ukde-güşâ zülf-i perîşâna gazel
Şi’rde hikmet ile sihr ü beyân oldığına
Yetişür nefha-i i‘câz-ı Kelîmâne gazel
Kim olurdı ana tamgâ-zen-i tahsîn-i kabûl
Gelmese bender-i endîşede im‘âna gazel
Dest-mâl-i sühanı işleme zen-dost gibi
Şehvet-engîz olamaz tavr-ı Nedîmâne gazel
Rûmı seyr eyledi sahbâ-yı hayâlün Hâkim
Ba’dezîn eyle revân milket-i Îrâna gazel
(Poyraz, Yakup (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. 469.)
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Gazel
Pâ-mâl-i ‘aşka râhat u sâmân olur mı hîç
Bî-pâ vü ser-bürehneye dâmân olur mı hîç
Ebrûsıdur nişân-ı melâhat o mehveşün
Bî-pençe zîb-i safha-i fermân olur mı hîç
Seng-i siyâha hûn-ı ciğer eylemez eser
Zâhid harîf-i neşve-i mestân olur mı hîç
Pervâne gibi âteş-i ‘aşk ile yanmayan
Bezm-i harîm-i vuslata şâyân olur mı hîç
Hâkim rehîn-i deşt-i cünûn olmasa eğer
Dâ’im esîr-i zülf-i perîşân olur mı hîç
(Poyraz, Yakup (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. 406.)
Gazel
Sû-be-sû çeşm-i tenün ‘işve-i cânâne gazel
Teng olur nâtıka-i kâfiye-sencâna gazel
Vasf-ı la’l-i leb-i cânâneyi işrâb ideli
Devr iderse n’ola meyhâne-be-meyhâne gazel
Çâk çâk eylemese sînesini olmaz idi
Şâne-i ‘ukde-güşâ zülf-i perîşâna gazel
Şi’rde hikmet ile sihr ü beyân oldığına
Yetişür nefha-i i‘câz-ı Kelîmâne gazel
Kim olurdı ana tamgâ-zen-i tahsîn-i kabûl
Gelmese bender-i endîşede im‘âna gazel
Dest-mâl-i sühanı işleme zen-dost gibi
Şehvet-engîz olamaz tavr-ı Nedîmâne gazel
Rûmı seyr eyledi sahbâ-yı hayâlün Hâkim
Ba’dezîn eyle revân milket-i Îrâna gazel
(Poyraz, Yakup (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. 469.)
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | FEYZÎ, Subhî-zâde | d. ? - ö. 1739 | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | Banu Özyürek | d. 1979 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | ZUHÛRÎ, Kara Çelebi-zâde Mehmed Zuhûrî Efendi | d. 1562-63 - ö. 14 Haziran 1633 | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | FEYZÎ, Subhî-zâde | d. ? - ö. 1739 | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Banu Özyürek | d. 1979 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | ZUHÛRÎ, Kara Çelebi-zâde Mehmed Zuhûrî Efendi | d. 1562-63 - ö. 14 Haziran 1633 | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | FEYZÎ, Subhî-zâde | d. ? - ö. 1739 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Banu Özyürek | d. 1979 - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | ZUHÛRÎ, Kara Çelebi-zâde Mehmed Zuhûrî Efendi | d. 1562-63 - ö. 14 Haziran 1633 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | FEYZÎ, Subhî-zâde | d. ? - ö. 1739 | Meslek | Görüntüle |
11 | Banu Özyürek | d. 1979 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
12 | ZUHÛRÎ, Kara Çelebi-zâde Mehmed Zuhûrî Efendi | d. 1562-63 - ö. 14 Haziran 1633 | Meslek | Görüntüle |
13 | FEYZÎ, Subhî-zâde | d. ? - ö. 1739 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Banu Özyürek | d. 1979 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | ZUHÛRÎ, Kara Çelebi-zâde Mehmed Zuhûrî Efendi | d. 1562-63 - ö. 14 Haziran 1633 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | FEYZÎ, Subhî-zâde | d. ? - ö. 1739 | Madde Adı | Görüntüle |
17 | Banu Özyürek | d. 1979 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
18 | ZUHÛRÎ, Kara Çelebi-zâde Mehmed Zuhûrî Efendi | d. 1562-63 - ö. 14 Haziran 1633 | Madde Adı | Görüntüle |