HAMDULLAH/KEMTERÎ/BÜRYANÎ, Hamdullah Aykut

(d. 1926 / ö. 07.11.1990)
çiftçi
(Tekke / 20. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Asıl adı Hamdullah Aykut olan âşık, 1926 yılında Şanlıurfa'nın Harran ilçesine bağlı Kısas köyünde doğmuştur. İlkokulu köyünde okumuştur. Döneminin ilk okur yazarlarından birisi olduğu hâlde memuriyet yapmamış ve çiftçiliği tercih etmiştir. Babasının adı Ahmet, annesinin adı ise Meryem’dir. Fatma hanım ile evlenmiş ve on bir çocuk sahibi olmuştur. Arapçayı Türkçe kadar güzel bir şekilde okuyup yazabilmektedir (Erdem 2010: 213). 1942 yılında İzmir Gaziemir Topçu Birliği'nde askerlik görevine başlamış ve 1945'te terhis olmuştur. Aykut, 1965-1974 yılları arasında köyünün muhtarlığını yapmıştır. Hamdullah Aykut, 7 Kasım 1990 tarihinde vefat etmiş ve Kısas köyünde defnedilmiştir (Erdem 2018).

Âşığın edebî kimliğinin oluşmasında içinde yetişmiş olduğu Alevi-Bektaşi geleneğinin etkisi büyüktür. Şiir ve müzikle ilk temasının küçük yaşlarda bu şekilde başladığını söylemek yerinde olacaktır. "Dönemin özelliklerine bağlı olarak köylerine gelip giden âşıklar ve zâkirler aracılığıyla tasavvufi konular ve şiir söyleme geleneği konusunda kendini geliştirmiş ve bilgisini pekiştirmiştir" (Atılgan ve Acet 2001: 111-113).

Alevi Bektaşi dergâhlarında tasavvufun temel terminolojisi olan marifet, şeriat, tarikat, hakikat, dört kapı ve kırk makam konularını öğrenerek şiirlerinde işlemeye başlamıştır. Hacı Bektaş dergâhından icazetli mürşit vekili olarak gelen dedelerin akabinde 1978 yılında Malatya civarında Hacım Sultan evlatlarından Ali Onbaşı’nın (Ali Ülger) ölümünden sonra o yörenin görgü cemlerini yapmak üzere mürşit vekili olarak görevlendirilmiştir (Erdem 2010: 213). Babası Ahmet Baba gibi Hacı Bektaş Veli Dergâhından icazet almıştır. Urfa, Antep ve Adıyaman yöresinde İkrar ve Görgü Cemlerini yürütmüştür. Alevi-Bektaşilik ve tarih konusunda derin bilgiye sahipti. Yeni evlenenlere nikâh kıyan, küskünleri de barıştıran bir yol büyüğü olarak pek çok hizmeti de gerçekleştirmiştir (Atılgan ve Acet 2001: 111-113). Bu görevler ve sorumluluklar âşığın Alevi-Bektaşi öğretisine hâkimiyetini göstermesi bakımından dikkat çekicidir.

Âşık, iyi derecede cura çalarak uzun bir dönem mahlas kullanmadan şiirler yazıp söylemiş, mahlas kullanmaya başladığı ilk şiirlerinde ise Hamdullah mahlasını tercih etmiştir. Daha sonra Kemteri mahlasını kullanan âşık, son olarak Büryani mahlasını benimsemiştir. Bu mahlası 40’lı yaşlarında söylediği bir deyiş münasebetiyle evlerinde konuk olan Hacı Bektaş-ı Veli ocağından Muharrem Sefa Efendi’den almıştır. Bu mahlası nasıl aldığını şöyle anlatmaktadır: "23 Mart 1977 günü Hacı Bektaş-ı Veli evlatlarından Muharrem Sefa Efendi bize geldi. Yanında Gazi Antep'in Haral Köyü'nden Ali Dede, Adanalı Mürteza Dede ve hanımı bize geldiler. 23 Mart'ı 24'e bağlayan gece muhabbete başlandı. Âşık arkadaşlardan deyiş söylemeye fırsat bulamadım. Halime agah olan o Sultan nutkeyledi. Üç parça söyledim. İrticalen söyleyişimizi çok şükür kabul kıldı. Mahlasımı Büryani koydu" (Atılgan ve Acet 2001: 111-113, Erdem 2018).

Gezgin âşıklığa da heveslenmeyen Büryanî, yöresinde çalıp söyleyen bir âşık olarak kalmıştır. İrticalen deyiş söyleme becerisine sahip âşık, birçok deyişini cemlerde irticalen icra etmiştir. Âşık, şiirlerini eliyle yazdığı iki deftere toplamıştır. Yöredeki birçok genç âşığın yetişmesine katkıda bulunmuştur (Atılgan ve Acet 2001: 137). Çocuklarından Dertli Divani (Veli Aykut) âşıklık geleneğini devam ettirmektedir.

Kaynakça

Atılgan, Halil, Mehmet Acet (2001). Harran'da Bir Türkmen Köyü: Kısas. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Erdem, Cem (2010). "Alevilik Geleneğinde Bir Âşık: Dertli Divani". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 56: 211-225.

Veli Aykut, Urfa, 1962, Üniversite, Sanatçı [Cem Erdem tarafından 2018 yılında yapılan görüşme].

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. CEM ERDEM
Yayın Tarihi: 26.03.2019
Güncelleme Tarihi: 07.12.2020

İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1MEHMET İPEKd. 1956 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2SELİM KALECİKLİd. 1925 - ö. 1955Doğum YeriGörüntüle
3ÇIRAĞI/ÇIRAĞI NURİ, Nuri Cihan Karataşd. 01.12.1949 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4Meral Ataç Tolluoğlud. 1926 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5Talip Apaydınd. 1926 - ö. 27 Eylül 2014Doğum YılıGörüntüle
6SEFİL İBRAHİM/İBRAHİM, İbrahim Karabulutd. 1926 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7Meral Ataç Tolluoğlud. 1926 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
8Talip Apaydınd. 1926 - ö. 27 Eylül 2014Ölüm YılıGörüntüle
9SEFİL İBRAHİM/İBRAHİM, İbrahim Karabulutd. 1926 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10Meral Ataç Tolluoğlud. 1926 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Talip Apaydınd. 1926 - ö. 27 Eylül 2014MeslekGörüntüle
12SEFİL İBRAHİM/İBRAHİM, İbrahim Karabulutd. 1926 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Meral Ataç Tolluoğlud. 1926 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Talip Apaydınd. 1926 - ö. 27 Eylül 2014Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15SEFİL İBRAHİM/İBRAHİM, İbrahim Karabulutd. 1926 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Meral Ataç Tolluoğlud. 1926 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17Talip Apaydınd. 1926 - ö. 27 Eylül 2014Madde AdıGörüntüle
18SEFİL İBRAHİM/İBRAHİM, İbrahim Karabulutd. 1926 - ö. ?Madde AdıGörüntüle