Madde Detay

XVIII. yüzyıl Bolulu divan şairlerinden Mehmed Hanîf Efendi’nin hayatı hakkında kaynaklarda fazla bilgi bulunmamakta ve doğum tarihi de bilinmemektedir. Ancak 1809 tarihinde vefat ettiği ve vefat ettiğinde kâtiplik görevini sürdürdüğü düşünülerek; şairin Lale Devri (1718-1730)’nden sonra doğmuş olabileceği söylenebilir. Şair, mahlas olarak ‘Hanîf’ veya şiirin vezin durumuna göre ‘Hanîfî’, birkaç şiirinde de ‘Kâtip Hanîf’ mahlasını kullanmıştır. Onay, Hanif’in şeriye mahkemesi başkâtibi iken Kör Müftü lakabıyla anılan zamanının müftüsü Sa'îd Efendi'nin kararıyla, gayrimeşru ilişkileri sebebiyle Soku Köyü'nde boğdurulmuş olabileceğini söyler (1944: 22,24; 1947: 5). Dîvân'ındaki Arapça ve Farsça notlardan ve bazı şiirlerinden, şairin kadınlara düşkün olduğu, Soku Köyü'nden bir kadınla zaman zaman buluştuğu anlaşılmaktadır. Hanif’in öldürülmesinin diğer bir sebebi de, Bolu Beyi Toska Arnavudu Ahmed Ağa ve Bolu Şer’iye Mahkemesi naibi Halepli Mehmed’e yazmış olduğu hicviyeler olabilir (Onay 1944: 23). Şair, bir gazelinde dünyada, dosta lütuf ve ihsanda bulunmak ve düşmandan intikam almaktan daha lezzetli bir şey olmadığını; dünyanın bütün zevklerine vâsıl olduğunu ancak mey içmenin ve sevgiliyle vuslatın tadını başka hiçbir şeyde bulamadığını, sevgiliye kavuşmanın altın hazinesine kavuşmaktan daha değerli olduğunu anlatmaktadır. Hanîf, II. Mahmûd’un tahta çıkışından yaklaşık olarak bir yıl sonra vefat etmiştir. Mezar taşı Bolu Müzesi bahçesindedir. Mezar taşında şairin kâtip sınıfından olduğunu gösteren başlık mevcuttur. Ölümüne, Tâlib isimli şair tarih düşürmüştür ve düşülen tarih mezar taşında kayıtlıdır. Mezar taşında Hanîf’in 1224 Cemâziyü’l-evvelinde/14-24 Haziran 1809’da vefat ettiği yazılıdır.

Hanîf Dîvân'ının Millî Kütüphane 06 Mil Yz. Fb 202 ve TDK Kütüphanesi'nde  A291\1 kayıtlı olmak üzere iki nüshası vardır. Dîvân'da 1 münacat, 70 gazel, 1 müstezat, 3 müfret mevcuttur. Türk Dil Kurumu’ndaki nüsha ise, 77 gazel ile muhammes, müstezat, mersiye, tetimme ve hicviye bulunmaktadır. 

Hanîf, şiirlerinde tasavvufi ve dinî görüşlere pek yer vermemiştir. Bolulu Şeyh Hazreti Hayrî’ye tâbi olmanın kolay olmadığını, bu hususta kendini yeterli görmediğini, kendi işinin yazı yazmak ve şiirle uğraşmaktan ibaret olduğunu söyler. Hanîf ayrıca, kabri Bolu-Tekke köyünde bulunan Mutasavvıf Şair Şeyh Ümmî Kemal’den bahseden bir gazel yazmıştır. Şairin, hicviyeleri ve beşeri aşk konulu şiirleri daha ön plandadır.

Bolu İl Yıllığı 1967 (1968). İstanbul: MEB Basımevi. 250-266. 

Bolu İl Yıllığı 1998 (1998). Ankara. 187-212. 

Kaya Yiğit, Bilge (yty.). XVIII. Yüzyıl Bolulu Divan Şairi Mehmed Hanif ve Dîvânı. Yayımlanmamış Çalışma. 

Kılıç, Nermin, A. Kayapınar, B. Kaya, F. Kılıç, L. Kayapınar (2008). Bolu Livâsı 1921-1925 Senesi Sâlnâmesi. Bolu.

Konrapa, M. Zekâi (1960).  Bolu Tarihi. Bolu.

Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı (hzl.) (2000). Bursalı Mehmet Tâhir, Osmanlı Müellifleri. C.2. Ankara: Bizim Büro Yay. 

Kurnaz, Cemal ve Mustafa  Tatcı (hzl.) (2001). Mehmed Nâil  Tuman, Tuhfe-i Nâilî-Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri.  Ankara: Bizim Büro Yay. 

Midhat Kemâl (1334). Âyanlar Devrinde Bolu. Bolu: Bolu Matbaası.

Midhat Kemâl (2008). Âyanlar Devrinde Bolu. hzl. Hamdi Birgören. Bolu.

Onay, Ahmet Talat (1944). "Bolu’lu Hanif". Abant Dergisi 1(1): 22-26. 

Onay, Ahmet Talat (1947). "Hanif’in Bir Hecviyesi". Abant Dergisi. 13 (3): 5-14. 

Serin, Rahmi (1995). Hayreddîn-i Tokâdî (k.s.) Hazretleri. İstanbul.

Yaman, Mehmet (1963). "Bolu’dan Yetişenler (2)". Çele Dergisi 3: 14-16. 

Yasa, Azize Aktaş, B. Kaya Yiğit, T. Yazar (2011). "Bolu Müzesinde Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları". Uluslararası Köroğlu, Bolu Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri. Bolu. 68-102. 

Yavuzer, Hayati (2008). Kemâl Ümmî Dîvânı. Bolu.

Dîvân

Hicviye

Nâ’ib olmaklıga lâyık mı Bolı’ya Halebî

Cühelâdandur o hâr olsa da farzâ çelebi

Çelebi lafzını şehbâ içün itdüm ta'bîr

Yoksa zann itme anuñ vasfına kıldum tevkîr

 ... 

Görse cîn korkar idi sîret-i menhûsesin

Dir idi nisbet ile bu hele benden eskal 

Dîvân-ı Hanîf. TDK A291\1. vr.40a-42a.

Mersiye

Ol gonca-i nev-reste Nazîfem kanı âyâ

Gülzâr-ı cinânı acebâ itdi mi me’vâ

Sâkî-i ecel virdi aña bir dolu sahbâ

Şimden girü bîhûde figân itme Hanîfâ

Kıl arz-ı du'â sana şefî' eyleye Mevlâ

Maksûd u murâdum yine şekvâ degül ammâ

Feryâd elüñden senün ey çerh-i denî âh

N'itdüñ benüm ol goncamı gördün mi kanı âh

(Dîvân-ı Hanîf. TDK A291\1. vr. 37b.)