Madde Detay
HASÎBÎ, Güzelce Rüstem Paşa-zâde Hüseyin Efendi
(d. ?/? - ö. 1023/1614-15)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 16. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4
Adı Hüseyin’dir. Sadrazam Ayas Paşa’nın kızı
(Nev‘î-zâde Atâ’î 1269: 570) ile Budin Beylerbeyi Güzelce Rüstem Paşa’nın
evliliğinden 12 Şevvâl 958 /13 Ekim 1553 Çarşamba günü Belgrad’da (Yazar 2021:
1222) dünyaya geldi. Hilye-i
Hakanî
yazarı Mehmed Bey (ö. 1015/1606-07)’in dayısıdır (Akbayar 1996: 5/1403).
Fazlullâh (d. 1015/1606-7) ve Abdurrahmân isimli
iki oğluyla bir kızı(?) vardır (Yazar 2021: 1224). Künyesi
Güzelce Rüstem Paşa-zâde Hüseyin Hasîbî Efendi’dir. Babasına nispetle Paşa-zâde
Efendi sanıyla tanınır. Kâmûsu’l-A‘lâm’da şairin mahlasının “Hasbî” olarak
kaydedilmesi (Şemseddin Sâmî 1316: 1941) yanlıştır.
Hasîbî; Beşiktaşlı Yahyâ Efendi, Abdülganî,
Bostân-zâde Mehmed, Fuzayl b. Alâ’eddîn, Ahî-zâde Mehmed ve Ebusu‘ûd gibi âlimlerden
ilim tahsil etti. 977/1569-70’de Mısır’a, sonrasında da hacca gitti. Dergâh-ı
Âlî müteferrikasıyken Bostân-zâde’nin ve Ebussu‘ûd’un hizmetine girip
982/1574-75’de mülazım oldu. Şaban 987/Eylül-Ekim 1579’de Ma‘rûf-zâde’nin
yerine Koca Mustafa Paşa Medresesi’ne, Şevval 992/Ekim-Kasım 1584’de
Subaşı-zâde’nin yerine Zâl Paşa Sultanî Medresesi’ne, Cemâziyelâhir
996/Nisan-Mayıs 1588’da Ma‘rûf-zâde’nin yerine Sahn-ı Semân Medreseleri’nden
birine, Zilkade 998/Eylül 1590’de de Kethüdâ Mustafa Efendi’nin yerine Sultan
Selîm Medresesi’ne müderris olarak atandı ve Rebîülâhir 999/Ocak-Şubat 1591’da
Medîne-i Münevvere payesiyle emekliye ayrıldı. Riyâzî (Açıkgöz 2017:121)
ve Rızâ
(Erdağı
2002: 30) tezkirelerindeki Medine kadısı olduğu bilgisi yanlıştır. Sultandan istediği
tahsisatı alarak Kahire’ye yerleşti ve emekliliğini burada geçirdi. Kahire’deki
evi; âlimlerin, şairlerin, ediplerin, zariflerin; âşıkların, gariplerin ve
dervişlerin toplanıp feyz aldıkları bir mekân oldu. 3 Receb 1023/9 Ağustos 1614
Cuma günü vefat etti (Nev‘î-zâde Atâ’î 1269: 570; Yazar 2021: 1222-1223).
“Hüseyn Efendi’nin olsun makâmı Dâr-ı Selâm” mısraı şairin vefatına tarihtir.
Türkçe şiirlerinin yanında Arapça (Yazar 2021: 1230)
ve Farsça (Şemseddin Sâmî 1316: 1941) şiirler yazan şairin divanının olup
olmadığı bilinmemektedir. Türkçe kaynaklarda Hasîbî’nin sadece “şair olduğu”
söylenirken Muhibbî onun şairliğini övmektedir. Kaynaklarda Hasîbî’nin engin
ilmi, irfanı ve güzel ahlakıyla tanınan âlim, fazıl bir kişi olduğu ve
sanatçıları himaye ettiği belirtilmektedir (Nev‘î-zâde Atâ’î 1269: 570;
Sungurhan 2017b: 291; Yazar 2021: 1223-1224).
Eserleri şunlardır:
1. Manzum mektup:
Hasîbî’nin Kahire’den İstanbul’daki dostlarına yazdığı 47 beyitlik bir mektuptur.
Sadık Yazar (2021), bu mektup üzerine -şaire ilişkin bilgileri oldukça
genişleten- detaylı bir çalışma yapmıştır.
2. Muammalar:
Hasîbî, lûgaz ve özellikle muammalarıyla tanınmıştır. Yazar (2021: 1225), şairin
muammalarının bir mecmuada toplanmış olabileceğinden bahsetmektedir.
3. Şerh-i Gülistân
Dîbâcesi: Hasîbî’nin, yakın dostu Kefevî Hüseyin (ö. 1601)’in
1005/1596-97’te yazdığı Şerh-i Gülistân’a eklediği dibacedir (Yazar
2021: 1225-1226).
4. Şerhu
Lâmiyyeti’r-Rûm: Hasîbî’nin 9 Şevval 1014/17 Şubat 1606’te yazdığı nasihatname
türündeki 113 beyitlik kasideyle şerhinden oluşmaktadır (Yazar 2021: 1229).
5. Şerh-i Kasîde-i
Münferice: Hâfız Ahmed Paşa (öl. 1632)’nın talebiyle yapılmış bu Türkçe
şerh, 27 Ramazan 1020/3 Aralık 1611’de tamamlanmıştır (Yazar 2021: 1227). Eser
üzerine bir tez hazırlanmıştır (Kaya 2021).
6.
et-Tecvîdü’s-Sahîh fî-Lisâni’l-Fasîh: Hasîbî, damadı Hüseyin b. Hüseyin
es-Sirozî’nin ölümüyle yarım kalan Mukaddime-i Cezerî’nin manzum tercümesini,
Türkçe şerh de ekleyerek 28 Safer 1022/19 Nisan 1613’de tamamlamıştır (Yazar
2021: 1228-1229).
7. Ayniyye
Risâlesi: Kâtip Çelebi’nin bahsettiği (1941: I/1183) eser henüz ele
geçmemiştir.
Kaynakça
Açıkgöz, Namık (2017). Riyâzî Muhammed Efendi, Riyâzü’ş-Şu’arâ
(Tezkiretü’ş-Şu’arâ). Ankara: KTB Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-191371/riyazi-riyazus-suaratezkiretus-suara.html
[Erişim tarihi: 06.12.2021]
Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ,
Sicill-i Osmânî.
C. 3, 5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
Erdağı, M. Sadık (hzl.) (2002). Zehrimarzade Seyyid
Rıza, Rıza Tezkiresi.
Ankara: Kalkan Matbaası.
Kâtip Çelebi (1287). Fezleke. C. 1. İstanbul:
Cerîde-i Havâdis Matbaası.
Kâtip Çelebi. (1941).
Keşfü'z-Zunûn an Esâmi'l-Kütüb ve'l-Fünûn. Tsh. M.[ehmet] Şerefettin
Yaltkaya. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
Kâtip Çelebi. (2010).
Süllemü'l-Vüsûl ilâ Tabakâti'l-Fuhûl. Thk. Mahmud Abdülkadir el-Arnaut.
Tetkik: Sâlih Sadavi Salih. İ’dadü’l-feharis: Selahaddin Uygur. İstanbul: İslam
Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA).
Kaya, Zeliha (2021). Hüseyin Bin Rüstem’in Kasîde-i
Münferice Şerhi. Yüksek Lisans Tezi Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
Kayabaşı, Bekir (hzl.) (1997). Kâfzâde Fâizî’nin
Zübdetü’l-Eş’âr’ı.
Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
Kurnaz, Cemal ve M. Tatcı (2001). Mehmet Nail Tuman,
Tuhfe-i Na’ilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 1. Ankara:
Bizim Büro Yay. 200-201.
Muhibbî, Muhammed
Emin b. Fazlullah b. Muhibbillah ed-Dımaşki. (1284). Hulâsatü'l-eser fî
A'yâni'l-Karni'l-Hâdî Aşer. Kahire: Matbaatü’l-Vehbiyye.
Müstakîm-zâde Süleymân Sa’âdeddîn Efendi (2000). Mecelletü’n-Nisâb. Ankara: KB Yay.
184.
Nev‘î-zâde Atâ’î (1269). Zeyl-i Şakâyıku’l-Atâ’î. C. 2. İstanbul:
Matbaa-i Âmire.
Sungurhan, Aysun (hzl.) (2017a). Beyânî,
Tezkîretü’ş-Şu’arâ. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194495/beyani-tezkiresi-tezkiretus-suara.html
[Erişim tarihi: 17.01.2022]. 53-54.
Sungurhan, Aysun (hzl.) (2017b). Kınalızâde Hasan
Çelebi, Tezkîretü’ş-Şu’arâ. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194494/kinalizade-hasan-celebi-tezkiretus-s-uara.html
[Erişim tarihi: 17.01.2022]. 290-292.
Şemseddin Sâmî (1316). Kâmusu’l-A’lâm. C. 3. İstanbul:
Mihran Matbaası.
Takıyyüddin b.
Abdülkadir et-Temîmî el-Gazzi et-Temîmî. (1983). Tabakâtü's-Seniyye fî
Terâcimi'l-Hanefiyye. Thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Riyad: Dârü'r-Rifai.
Yazar, Sadık (2021).
“Hasîbî Mahlaslı Rüstem Paşa-zâde Hüseyin Efendi’nin
Mısır’dan İstanbul’daki Yârâna Gönderdiği Manzum Mektubu”. Prof. Dr. M.
Fatih Köksal’a Armağan. İstanbul DBY Yay. 1207-1263.
Madde Yazım Bilgileri
Yazar: DOÇ. DR. MEHMET GÜRBÜZYayın Tarihi: 19.09.2014Güncelleme Tarihi: 22.02.2022Eserlerinden Örnekler
Be-ism-i Seyf ü Seyyid
Metâ-ı
pendümi eyle kabûl ey nâsih
Nasîhatündür
men eyleme abes yire sarf
Hulûs-ı
kalb ile eyler cüdâ dehânundan
Be-nefs
müfîd ola dirsen tamâm harf-be-harf
***
İtlerünle
beni kûyunda adû taşa tutar
İrdügine
irer irmedügine taş atar
***
Harâb
oldı yeter seng-i melâmetden dil-i âşık
İmâret
kıl esrüge kalmasın şâhum bozuk yazık
(Sungurhan
2017b: 291-292).
Kadîmî
âşinâlardan görüp bîgânelik resmin
Vefâ
ümmîdine bîgânelerle âşinâ oldum
***
Lâyık
degül ol dâmen-i pâka ola vâsıl
Kûteh
gerek el-kıssa begüm dest-i erâzil
(Nev‘î-zâde
Atâ’î 1269: 570-571).
İlişkili Maddeler
Yayın Tarihi: 19.09.2014Güncelleme Tarihi: 22.02.2022Eserlerinden Örnekler
Be-ism-i Seyf ü Seyyid
Metâ-ı
pendümi eyle kabûl ey nâsih
Nasîhatündür
men eyleme abes yire sarf
Hulûs-ı
kalb ile eyler cüdâ dehânundan
Be-nefs
müfîd ola dirsen tamâm harf-be-harf
***
İtlerünle
beni kûyunda adû taşa tutar
İrdügine
irer irmedügine taş atar
***
Harâb
oldı yeter seng-i melâmetden dil-i âşık
İmâret
kıl esrüge kalmasın şâhum bozuk yazık
(Sungurhan
2017b: 291-292).
Kadîmî
âşinâlardan görüp bîgânelik resmin
Vefâ
ümmîdine bîgânelerle âşinâ oldum
***
Lâyık
degül ol dâmen-i pâka ola vâsıl
Kûteh
gerek el-kıssa begüm dest-i erâzil
(Nev‘î-zâde
Atâ’î 1269: 570-571).
İlişkili Maddeler
Güncelleme Tarihi: 22.02.2022Eserlerinden Örnekler
Be-ism-i Seyf ü Seyyid
Metâ-ı
pendümi eyle kabûl ey nâsih
Nasîhatündür
men eyleme abes yire sarf
Hulûs-ı
kalb ile eyler cüdâ dehânundan
Be-nefs
müfîd ola dirsen tamâm harf-be-harf
***
İtlerünle
beni kûyunda adû taşa tutar
İrdügine
irer irmedügine taş atar
***
Harâb
oldı yeter seng-i melâmetden dil-i âşık
İmâret
kıl esrüge kalmasın şâhum bozuk yazık
(Sungurhan
2017b: 291-292).
Kadîmî
âşinâlardan görüp bîgânelik resmin
Vefâ
ümmîdine bîgânelerle âşinâ oldum
***
Lâyık
degül ol dâmen-i pâka ola vâsıl
Kûteh
gerek el-kıssa begüm dest-i erâzil
(Nev‘î-zâde
Atâ’î 1269: 570-571).
İlişkili Maddeler
Eserlerinden Örnekler
Be-ism-i Seyf ü Seyyid
Metâ-ı
pendümi eyle kabûl ey nâsih
Nasîhatündür
men eyleme abes yire sarf
Hulûs-ı
kalb ile eyler cüdâ dehânundan
Be-nefs
müfîd ola dirsen tamâm harf-be-harf
***
İtlerünle
beni kûyunda adû taşa tutar
İrdügine
irer irmedügine taş atar
***
Harâb
oldı yeter seng-i melâmetden dil-i âşık
İmâret
kıl esrüge kalmasın şâhum bozuk yazık
(Sungurhan
2017b: 291-292).
Kadîmî
âşinâlardan görüp bîgânelik resmin
Vefâ
ümmîdine bîgânelerle âşinâ oldum
***
Lâyık
degül ol dâmen-i pâka ola vâsıl
Kûteh
gerek el-kıssa begüm dest-i erâzil
(Nev‘î-zâde Atâ’î 1269: 570-571).
İlişkili Maddeler
Sn. | Madde Adı | D.Tarihi / Ö.Tarihi | Benzerlik | İncele |
---|---|---|---|---|
1 | Caner Bilginer | d. 01 Haziran 1967 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
2 | Beşir Fuat | d. 1852 - ö. 5 Şubat 1887 | Doğum Yeri | Görüntüle |
3 | Mehmet Ünver | d. 1 Eylül 1956 - ö. ? | Doğum Yeri | Görüntüle |
4 | Caner Bilginer | d. 01 Haziran 1967 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
5 | Beşir Fuat | d. 1852 - ö. 5 Şubat 1887 | Doğum Yılı | Görüntüle |
6 | Mehmet Ünver | d. 1 Eylül 1956 - ö. ? | Doğum Yılı | Görüntüle |
7 | Caner Bilginer | d. 01 Haziran 1967 - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
8 | Beşir Fuat | d. 1852 - ö. 5 Şubat 1887 | Ölüm Yılı | Görüntüle |
9 | Mehmet Ünver | d. 1 Eylül 1956 - ö. ? | Ölüm Yılı | Görüntüle |
10 | Caner Bilginer | d. 01 Haziran 1967 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
11 | Beşir Fuat | d. 1852 - ö. 5 Şubat 1887 | Meslek | Görüntüle |
12 | Mehmet Ünver | d. 1 Eylül 1956 - ö. ? | Meslek | Görüntüle |
13 | Caner Bilginer | d. 01 Haziran 1967 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
14 | Beşir Fuat | d. 1852 - ö. 5 Şubat 1887 | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
15 | Mehmet Ünver | d. 1 Eylül 1956 - ö. ? | Alan/Yüzyıl/Saha | Görüntüle |
16 | Caner Bilginer | d. 01 Haziran 1967 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |
17 | Beşir Fuat | d. 1852 - ö. 5 Şubat 1887 | Madde Adı | Görüntüle |
18 | Mehmet Ünver | d. 1 Eylül 1956 - ö. ? | Madde Adı | Görüntüle |