HASÎBÎ, Güzelce Rüstem Paşa-zâde Hüseyin Efendi

(d. ?/? - ö. 1023/1614-15)
divan şairi
(Divan/Yazılı Edebiyat / 16. Yüzyıl / Anadolu-Osmanlı-Türkiye)
ISBN: 978-9944-237-86-4

Adı Hüseyin’dir. Sadrazam Ayas Paşa’nın kızı (Nev‘î-zâde Atâ’î 1269: 570) ile Budin Beylerbeyi Güzelce Rüstem Paşa’nın evliliğinden 12 Şevvâl 958 /13 Ekim 1553 Çarşamba günü Belgrad’da (Yazar 2021: 1222) dünyaya geldi. Hilye-i Hakanî yazarı Mehmed Bey (ö. 1015/1606-07)’in dayısıdır (Akbayar 1996: 5/1403). Fazlullâh (d. 1015/1606-7) ve Abdurrahmân isimli iki oğluyla bir kızı(?) vardır (Yazar 2021: 1224). Künyesi Güzelce Rüstem Paşa-zâde Hüseyin Hasîbî Efendi’dir. Babasına nispetle Paşa-zâde Efendi sanıyla tanınır. Kâmûsu’l-A‘lâm’da şairin mahlasının “Hasbî” olarak kaydedilmesi (Şemseddin Sâmî 1316: 1941) yanlıştır.

Hasîbî; Beşiktaşlı Yahyâ Efendi, Abdülganî, Bostân-zâde Mehmed, Fuzayl b. Alâ’eddîn, Ahî-zâde Mehmed ve Ebusu‘ûd gibi âlimlerden ilim tahsil etti. 977/1569-70’de Mısır’a, sonrasında da hacca gitti. Dergâh-ı Âlî müteferrikasıyken Bostân-zâde’nin ve Ebussu‘ûd’un hizmetine girip 982/1574-75’de mülazım oldu. Şaban 987/Eylül-Ekim 1579’de Ma‘rûf-zâde’nin yerine Koca Mustafa Paşa Medresesi’ne, Şevval 992/Ekim-Kasım 1584’de Subaşı-zâde’nin yerine Zâl Paşa Sultanî Medresesi’ne, Cemâziyelâhir 996/Nisan-Mayıs 1588’da Ma‘rûf-zâde’nin yerine Sahn-ı Semân Medreseleri’nden birine, Zilkade 998/Eylül 1590’de de Kethüdâ Mustafa Efendi’nin yerine Sultan Selîm Medresesi’ne müderris olarak atandı ve Rebîülâhir 999/Ocak-Şubat 1591’da Medîne-i Münevvere payesiyle emekliye ayrıldı. Riyâzî (Açıkgöz 2017:121) ve Rızâ (Erdağı 2002: 30) tezkirelerindeki Medine kadısı olduğu bilgisi yanlıştır. Sultandan istediği tahsisatı alarak Kahire’ye yerleşti ve emekliliğini burada geçirdi. Kahire’deki evi; âlimlerin, şairlerin, ediplerin, zariflerin; âşıkların, gariplerin ve dervişlerin toplanıp feyz aldıkları bir mekân oldu. 3 Receb 1023/9 Ağustos 1614 Cuma günü vefat etti (Nev‘î-zâde Atâ’î 1269: 570; Yazar 2021: 1222-1223). “Hüseyn Efendi’nin olsun makâmı Dâr-ı Selâm” mısraı şairin vefatına tarihtir.

Türkçe şiirlerinin yanında Arapça (Yazar 2021: 1230) ve Farsça (Şemseddin Sâmî 1316: 1941) şiirler yazan şairin divanının olup olmadığı bilinmemektedir. Türkçe kaynaklarda Hasîbî’nin sadece “şair olduğu” söylenirken Muhibbî onun şairliğini övmektedir. Kaynaklarda Hasîbî’nin engin ilmi, irfanı ve güzel ahlakıyla tanınan âlim, fazıl bir kişi olduğu ve sanatçıları himaye ettiği belirtilmektedir (Nev‘î-zâde Atâ’î 1269: 570; Sungurhan 2017b: 291; Yazar 2021: 1223-1224).

 

Eserleri şunlardır:

1. Manzum mektup: Hasîbî’nin Kahire’den İstanbul’daki dostlarına yazdığı 47 beyitlik bir mektuptur. Sadık Yazar (2021), bu mektup üzerine -şaire ilişkin bilgileri oldukça genişleten- detaylı bir çalışma yapmıştır.

2. Muammalar: Hasîbî, lûgaz ve özellikle muammalarıyla tanınmıştır. Yazar (2021: 1225), şairin muammalarının bir mecmuada toplanmış olabileceğinden bahsetmektedir.

3. Şerh-i Gülistân Dîbâcesi: Hasîbî’nin, yakın dostu Kefevî Hüseyin (ö. 1601)’in 1005/1596-97’te yazdığı Şerh-i Gülistân’a eklediği dibacedir (Yazar 2021: 1225-1226).

4. Şerhu Lâmiyyeti’r-Rûm: Hasîbî’nin 9 Şevval 1014/17 Şubat 1606’te yazdığı nasihatname türündeki 113 beyitlik kasideyle şerhinden oluşmaktadır (Yazar 2021: 1229).

5. Şerh-i Kasîde-i Münferice: Hâfız Ahmed Paşa (öl. 1632)’nın talebiyle yapılmış bu Türkçe şerh, 27 Ramazan 1020/3 Aralık 1611’de tamamlanmıştır (Yazar 2021: 1227). Eser üzerine bir tez hazırlanmıştır (Kaya 2021).

6. et-Tecvîdü’s-Sahîh fî-Lisâni’l-Fasîh: Hasîbî, damadı Hüseyin b. Hüseyin es-Sirozî’nin ölümüyle yarım kalan Mukaddime-i Cezerî’nin manzum tercümesini, Türkçe şerh de ekleyerek 28 Safer 1022/19 Nisan 1613’de tamamlamıştır (Yazar 2021: 1228-1229).

7. Ayniyye Risâlesi: Kâtip Çelebi’nin bahsettiği (1941: I/1183) eser henüz ele geçmemiştir.

Kaynakça

Açıkgöz, Namık (2017). Riyâzî Muhammed Efendi, Riyâzü’ş-Şu’arâ (Tezkiretü’ş-Şu’arâ). Ankara: KTB Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-191371/riyazi-riyazus-suaratezkiretus-suara.html [Erişim tarihi: 06.12.2021]

Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî. C. 3, 5. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Erdağı, M. Sadık (hzl.) (2002). Zehrimarzade Seyyid Rıza, Rıza Tezkiresi. Ankara: Kalkan Matbaası.

Kâtip Çelebi (1287). Fezleke. C. 1. İstanbul: Cerîde-i Havâdis Matbaası.

Kâtip Çelebi. (1941). Keşfü'z-Zunûn an Esâmi'l-Kütüb ve'l-Fünûn. Tsh. M.[ehmet] Şerefettin Yaltkaya. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.

Kâtip Çelebi. (2010). Süllemü'l-Vüsûl ilâ Tabakâti'l-Fuhûl. Thk. Mahmud Abdülkadir el-Arnaut. Tetkik: Sâlih Sadavi Salih. İ’dadü’l-feharis: Selahaddin Uygur. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA).

Kaya, Zeliha (2021). Hüseyin Bin Rüstem’in Kasîde-i Münferice Şerhi. Yüksek Lisans Tezi Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.

Kayabaşı, Bekir (hzl.) (1997). Kâfzâde Fâizî’nin Zübdetü’l-Eş’âr’ı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

Kurnaz, Cemal ve M. Tatcı (2001). Mehmet Nail Tuman, Tuhfe-i Na’ilî, Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 1. Ankara: Bizim Büro Yay. 200-201.

Muhibbî, Muhammed Emin b. Fazlullah b. Muhibbillah ed-Dımaşki. (1284). Hulâsatü'l-eser fî A'yâni'l-Karni'l-Hâdî Aşer. Kahire: Matbaatü’l-Vehbiyye.

Müstakîm-zâde Süleymân Sa’âdeddîn Efendi (2000). Mecelletü’n-Nisâb. Ankara: KB Yay. 184.

Nev‘î-zâde Atâ’î (1269). Zeyl-i Şakâyıku’l-Atâ’î. C. 2. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Sungurhan, Aysun (hzl.) (2017a). Beyânî, Tezkîretü’ş-Şu’arâ. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194495/beyani-tezkiresi-tezkiretus-suara.html [Erişim tarihi: 17.01.2022]. 53-54.

Sungurhan, Aysun (hzl.) (2017b). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkîretü’ş-Şu’arâ. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194494/kinalizade-hasan-celebi-tezkiretus-s-uara.html [Erişim tarihi: 17.01.2022]. 290-292.

Şemseddin Sâmî (1316). Kâmusu’l-A’lâm. C. 3. İstanbul: Mihran Matbaası.

Takıyyüddin b. Abdülkadir et-Temîmî el-Gazzi et-Temîmî. (1983). Tabakâtü's-Seniyye fî Terâcimi'l-Hanefiyye. Thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Riyad: Dârü'r-Rifai.

Yazar, Sadık (2021). “Hasîbî Mahlaslı Rüstem Paşa-zâde Hüseyin Efendi’nin Mısır’dan İstanbul’daki Yârâna Gönderdiği Manzum Mektubu”. Prof. Dr. M. Fatih Köksal’a Armağan. İstanbul DBY Yay. 1207-1263.

Madde Yazım Bilgileri

Yazar: DOÇ. DR. MEHMET GÜRBÜZ
Yayın Tarihi: 19.09.2014
Güncelleme Tarihi: 22.02.2022

Eserlerinden Örnekler

Be-ism-i Seyf ü Seyyid

Metâ-ı pendümi eyle kabûl ey nâsih

Nasîhatündür men eyleme abes yire sarf

 

Hulûs-ı kalb ile eyler cüdâ dehânundan

Be-nefs müfîd ola dirsen tamâm harf-be-harf

***

İtlerünle beni kûyunda adû taşa tutar

İrdügine irer irmedügine taş atar

***

Harâb oldı yeter seng-i melâmetden dil-i âşık

İmâret kıl esrüge kalmasın şâhum bozuk yazık

(Sungurhan 2017b: 291-292).

 

Kadîmî âşinâlardan görüp bîgânelik resmin

Vefâ ümmîdine bîgânelerle âşinâ oldum

***

Lâyık degül ol dâmen-i pâka ola vâsıl

Kûteh gerek el-kıssa begüm dest-i erâzil

(Nev‘î-zâde Atâ’î 1269: 570-571).



İlişkili Maddeler

Sn.Madde AdıD.Tarihi / Ö.TarihiBenzerlikİncele
1Caner Bilginerd. 01 Haziran 1967 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
2Beşir Fuatd. 1852 - ö. 5 Şubat 1887Doğum YeriGörüntüle
3Mehmet Ünverd. 1 Eylül 1956 - ö. ?Doğum YeriGörüntüle
4Caner Bilginerd. 01 Haziran 1967 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
5Beşir Fuatd. 1852 - ö. 5 Şubat 1887Doğum YılıGörüntüle
6Mehmet Ünverd. 1 Eylül 1956 - ö. ?Doğum YılıGörüntüle
7Caner Bilginerd. 01 Haziran 1967 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
8Beşir Fuatd. 1852 - ö. 5 Şubat 1887Ölüm YılıGörüntüle
9Mehmet Ünverd. 1 Eylül 1956 - ö. ?Ölüm YılıGörüntüle
10Caner Bilginerd. 01 Haziran 1967 - ö. ?MeslekGörüntüle
11Beşir Fuatd. 1852 - ö. 5 Şubat 1887MeslekGörüntüle
12Mehmet Ünverd. 1 Eylül 1956 - ö. ?MeslekGörüntüle
13Caner Bilginerd. 01 Haziran 1967 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
14Beşir Fuatd. 1852 - ö. 5 Şubat 1887Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
15Mehmet Ünverd. 1 Eylül 1956 - ö. ?Alan/Yüzyıl/SahaGörüntüle
16Caner Bilginerd. 01 Haziran 1967 - ö. ?Madde AdıGörüntüle
17Beşir Fuatd. 1852 - ö. 5 Şubat 1887Madde AdıGörüntüle
18Mehmet Ünverd. 1 Eylül 1956 - ö. ?Madde AdıGörüntüle